Konsekwencje powołania członka zarządu z naruszeniem ograniczeń wynikających z zasady incompabilitas wprowadzonej

wewnątrzspółkowymi aktami normatywnymi

Jak wskazano powyżej, obecnie podstawowym źródłem zasady incompabilitas nie są jednak wprost postanowienia ustawy, ale postanowienia statutów (umów) spółek lub uchwał organów właścicielskich. Kodeks spółek handlowych nie określa wprost, jakie są skutki naruszenia określonych w ten sposób wymagań co do kwalifikacji⁷⁷¹. Wydaje się jednak, że możliwe są cztery sytuacje, w których dochodzi do naruszenia, w zależności od tego, w jaki sposób została w spółce wprowadzona zasada incompabilitas oraz jaki organ powołał członka zarządu.

W najbardziej klasycznym wariancie zasada wynikać będzie z postanowienia statutu (umowy) spółki, a organem powołującym członka zarządu będzie rada nadzorcza.

W takim wypadku należy przyjąć, że postanowienia konstytucji spółki wiążą radę nadzorczą, a uchwała, która jest z nimi sprzeczna, może być zakwestionowana w drodze powództwa o ustalenie nieistnienia stosunku wytoczonego w trybie art. 189 KPC.

Skuteczne wytoczenie takiego powództwa będzie więc wywierało skutki ex tunc, z zastrzeżeniem przepisów chroniących zaufanie osób trzecich.

W przypadku gdy zasada została ustanowiona w statucie (umowie spółki), a jej naruszenia dopuścił się organ właścicielski, zachodzą potencjalnie przesłanki wytoczenia powództwa o uchylenie uchwały. W tym jednak wypadku zastosowanie znajdzie szczególny tryb przewidziany w art. 249 oraz 422 KSH. Oznacza to, że krąg osób

769 Uchwała SN z 18 września 2013 r. (III CZP 13/13).

770 A. Koch, Charakter sankcji wobec sprzecznych z prawem uchwał spółek kapitałowych, (2) 2007 PPH, s.. 8.

771 A. Opalski, kodeks spółek handlowych…, 2016, art. 201, Nb. 8.

legitymowanych do wytoczenia powództwa jest ograniczony⁷⁷², podobnie jak czas, w jakim może ono zostać wytoczone⁷⁷³. Kwestią sporną w doktrynie jest to, czy sprzeczność ze statutem lub umową spółki jest samoistną przesłanką uchylenia uchwały, czy też konieczne jest wykazanie tego, że uchwała godzi w interesy spółki lub ma na celu pokrzywdzenie akcjonariusza. Zgodnie z dominującym poglądem konieczne jest wskazanie również drugiej przesłanki⁷⁷⁴.

Wydaje się jednak, że znaczenie konstytucji spółki jest tak duże, że powinna to być samoistna przesłanka uchylenia takiej uchwały, toteż nie brak również przedstawicieli doktryny, którzy opowiadają się za samodzielnym charakterem przesłanki naruszenia statutu (umowy) spółki⁷⁷⁵. W mojej ocenie zasadne wydaje się przy tym argumentowanie, że naruszenie postanowienia umowy zawartej ze spółką i z innymi wspólnikami per se narusza interesy spółki i dąży do pokrzywdzenia pozostałych wspólników, jest bowiem formą naruszenia zaciągniętego wobec nich zobowiązania – tym samym można stwierdzić, że spełnienie drugiej z wymaganych przesłanek ma w tym wypadku charakter immanentny. Podobnie jak w wypadku uchwały rady nadzorczej – ewentualne uchylenie uchwały organu właścicielskiego będzie wywierało skutek ex tunc⁷⁷⁶, jednakże do czasu uchylenia uchwała zachowuje moc prawną oraz co do zasady podlega wykonaniu⁷⁷⁷.

Kwestią kontrowersyjną jest to, jak wobec wadliwości uchwały powinien zachować się sąd rejestrowy⁷⁷⁸, tj. czy powinien odmówić ujawnienia uchwały sprzecznej ze statutem (umową) spółki, tak jak może to zrobić w wypadku sprzeczności uchwały z prawem. Część autorów dopuszcza taką możliwość, ale krąg ten jest węższy niż w odniesieniu do niezgodności z bezwzględnie obowiązującymi przepisami⁷⁷⁹. Wydaje się, że w wypadku gdy uchwałą niezgodną ze statutem (umową) spółki jest uchwała rady

772 Art. 250 oraz 422 § 2 KSH.

773 Art. 251 oraz 424 KSH.

774 Tak m.in. R. Pabis, A. Opalski, w: A. Opalski (red.), Kodeks spółek handlowych…, 2016, art. 422, Nb.

60.

775 Tak m.in. J. Frąckowiak [i in.], w: A. Szumański (red.), System Prawa Handlowego, t. 2b, Prawo spółek handlowych, Warszawa 2019, s. 483; K. Bilewska, w: Z. Jara (red.), Kodeks spółek handlowych…, art. 422, Nb. 3, A. Radwan, Ł. Gorywoda, Zaskarżanie Uchwał walnego zgromadzenia akcjonariuszy. Reformy w Europie i wnioski dla polskiego ustawodawcy, Kwartalnik Prawa Prywatnego (2) 2009, s. 477–478.

776 Odmiennie jednak, jak się wydaje, A Kidyba, Komentarz aktualizowany do art. 301–633…, art. 427, który przeciwstawia sobie wewnętrzne i zewnętrzne skutki naruszenia i skutek ex tunc odnosi wyłącznie do stosunków wewnętrznych.

777 A.W. Wiśniewski, w: A. Opalski, Kodeks spółek handlowych…, art. 427, Nb. 13.

778 Szczegółowo zagadnienie to prezentuje P. Popradowski, w: K. Osajda (red.), Ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym. Komentarz, Warszawa 2019, art. 23.

779 P. Popradowski, w: K. Osajda (red.), Ustawa o Krajowym…, art. 23 i cytowane tam stanowiska.

nadzorczej, brak jest podstaw do tego, by odmówić sądowi rejestrowemu kognicji w sprawie. W wypadku gdy przedmiotem wadliwości jest uchwała organu właścicielskiego, dochodzi natomiast do kolizji przepisów Kodeksu spółek handlowych z przepisami ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym. Niewątpliwie w razie gdy zostało wytoczone powództwa o uchylenie organu właścicielskiego, sąd rejestrowy może zawiesić postępowanie⁷⁸⁰, co należy uznać za rekomendowane zachowanie sądu w takiej sprawie. Sąd może również zawiadomić o swoich zastrzeżeniach prokuratora, który ma możliwość wytoczenia powództwa o uchylenie uchwały – co jest zachowaniem postulowanym przez K. Bilewską⁷⁸¹. Podjęcie działań przez prokuratora będzie jednak uzależnione od jego oceny, czy w sprawie występuje interes publiczny. Najwięcej wątpliwości wzbudza to, czy sąd rejestrowy może sam rozpoznać sprawę, w ramach przysługującej mu kognicji. Niezależnie jednak od argumentów przywoływanych przez przeciwników badania przez sąd rejestrowy uchwał, którzy wskazują na to, że postępowanie rejestrowe nie jest właściwym dla rozstrzygania tego rodzaju wątpliwości, należy stwierdzić, że w świetle dyspozycji zawartej w art. 23 KRSU nie istnieją okoliczności uniemożliwiające temu sądowi merytoryczne zbadanie sprawy i oddalenie wniosku, o którym stwierdzi, że jest niezgodny ze statutem (umową) spółki.

Konsekwencji takich nie będzie natomiast miało naruszenie zasady incompabilitas, którą wprowadzono w spółce w formie zwykłej uchwały organu właścicielskiego. W takiej sytuacji, gdy powołania z naruszeniem zasad dokonuje również organ właścicielski, należy stwierdzić, że w sposób dorozumiany postanowił on od nich w tym wypadku odstąpić⁷⁸². Nie ma przy tym powodów, aby odmówić mu tej możliwości. Również w wypadku gdy powołania dokonuje organ nadzoru, brak jest podstaw do przyjęcia, że naruszenie zasad określonych w uchwale organu właścicielskiego powoduje jakąkolwiek wadliwość czy to uchwały organu nadzoru, czy samego powołania⁷⁸³. W doktrynie jest również prezentowany pogląd przeciwny, zgodnie z którym uchwała organu właścicielskiego powinna być w tym wypadku traktowana jako statut w rozumieniu art. 35 KC, a tym samym skutki jej naruszenia winny być zrównane

780 Wskazuje na to expressis verbis art. 249 § 2 oraz art. 423 § 1 KSH.

781 K. Bilewska, O dopuszczalności orzekania przez sąd rejestrowy w przedmiocie ważności uchwał zgromadzeń spółek kapitałowych, w: A. Dańko-Roesler [i in.] (red.), Ius est ars boni et aequi. Księga pamiątkowa dedykowana profesorowi Józefowi Frąckowiakowi, Wrocław, Kluczbork 2018, s. 82.

782 A. Nowacki, Spółka z ograniczoną..., art. 201, Nb. 86.

783 Ł. Węgrzynowski, Ustawa o zasadach…, art. 23 ZasZarzMieniemPU, Nb. 7; podobnie A. Opalski, Kodeks spółek handlowych…, art. 201¹, Nb. 11, który dopuszcza jedynie możliwość kwestionowania takiej uchwały jako sprzecznej z zasadami współżycia społecznego, co oczywiście należy uznać za dopuszczalne.

ze skutkami naruszenia statutu⁷⁸⁴. Wydaje się jednak, że brak jest podstaw do stosowania takiej rozszerzającej wykładni pojęcia „statutu”. Wątpliwości w tym zakresie pokazują powody, dla których materia statutowa powinna być rozstrzygana w statucie, a nie w zwykłych uchwałach wspólników.

5.6.5 Konsekwencje następczego naruszania przez członka zarządu