Perspektywy rozwoju dalszych badań

Począwszy od lat 90. XX wieku praktyka badawcza studiów nad bezpieczeń-stwem i pokojem zyskała silne wsparcie ze strony podejścia konstruktywi-stycznego, zyskującego znaczenie w obrębie nauk społecznych i politycznych, w tym w nauce o stosunkach międzynarodowych⁴⁰. Wiąże się to z propo-zycjami integracji osiągnięć wielu nauk. Interdyscyplinarność metod badań społecznych pozwoliła badaczom na szerokie wykorzystanie wiedzy kultu-roznawczej, historycznej i językowej. Pokój rozpatrywany jest jako proces transformacji i zabezpieczania wartości na kilku poziomach analizy⁴¹. Na poziomie mikro analizowane są relacje zachodzące w obrębie niewielkich grup społecznych, stowarzyszeń i organizacji. Na poziomie średnim (mezo), priorytetowym, badane są duże zbiorowości (grupy wiekowe, płciowe, rasowe,

38 Report of the Secretary-General pursuant to the statement adopted by the Summit Meeting of the Security Council on 31 January 1992 – An Agenda for Peace. Preventive Diplomacy, peace--making and peace-keeping, 17 czerwca 1992; Zob. P. Grzebyk, Ramy prawne użycia siły, [w:]

R. Kuźniar, B. Balcerowicz (et al.), Bezpieczeństwo międzynarodowe, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2012, s. 121–133.

39 S. Amsterdamski, Refleksje o nauce i racjonalności, [w:] idem, Tetrium non datur? Szkice i polemiki, PWN, Warszawa 1994, s. 39.

40 S. Guzzini, ‘The Cold War is what we make of it’: when peace research meets constructiv-ism in International Relations, [w:] idem, D. Jung, Contemporary… op. cit., s. 40–51.

41 J. Galtung, TRANSCEND: 40 Years, 40 Conflicts, [w:] idem, C.G. Jacobsen, Searching for Peace. The road to transcend, Pluto Press: London & Sterling 2000, s.108.

statusowe i in.), natomiast na poziomie makro – konflikty międzypaństwowe, regionalne i międzycywilizacyjne. Ujęcie to jest prezentowane w kilku pra-cach zbiorowych i angażuje rozmaite współczesne interpretatywne podejścia badawcze bazujące na metodzie jakościowej: konstruktywizm, postmoder-nizm, studia krytyczne i postkolonialne, jak też klasyczne empiryczne studia ilościowe, dostarczające „twardych” danych⁴². Co ciekawe, studia te są pre-zentowane w pracach zbiorowych poświęconych… bezpieczeństwu.

Po zakończeniu zimnej wojny bezpieczeństwo i pokój zyskały wymiar komplementarny. Zaskakujący jest kształt owej komplementarności – studia nad bezpieczeństwem zaczęły rozpatrywać kwestie niemilitarne oraz badać rozwój i procesy pokojowe, podczas gdy badania nad pokojem skupiły się na różnych aspektach konfliktów lokalnych i umiędzynarodowionych. Nowy rodzaj konfliktów, opartych na ideologiach, nacjonalizmach, partykularyzmach czy zadawnionych sporach, stosunkowo szybko zastąpił zimnowojenną optykę wielkiego konfliktu systemowego. Następna wielka prognoza konfliktów glo-balnych, przepowiedziana przez S. Huntingtona, miała wymiar kulturowy i ideowy raczej, niż militarno-polityczny. Otwiera to nowe perspektywy przed badaczami konfliktów społeczno-politycznych i ich programami badawczymi.

Pokój i bezpieczeństwo pozostają nadal rdzeniem badań oraz etykietą lub wyróżnikiem poszczególnych programów badawczych, ale wspólnym celem poznawczym i praktycznym badaczy stał się proces rozwoju i transformacji społeczno-politycznej. Zdaniem niektórych pokój jest lepszą perspektywą badawczą od badań konfliktów czy bezpieczeństwa, ponieważ nie rozpatruje przedmiotu badania w optyce przeciwieństw, a posługuje się raczej podej-ściem procesualnym⁴³. Niemniej jednak, tytularna już obecnie rywalizacja pomiędzy badaczami obu szkół pozostanie nierozstrzygnięta, ponieważ wie-dza wytwarzana w ich ramach jest zasadniczo podobna i współzależna.

Merytoryczny zakres zarysowanych powyżej badań wymaga osobnego omówienia. Należy jednak zauważyć, że na początku XXI wieku obszar zain-teresowań studiów nad pokojem przesunął się wyraźnie z badania konfliktów międzypaństwowych w stronę konfliktów wewnątrzpaństwowych i etnicznych.

Zmiana wynikła z rosnącej liczby drobnych konfliktów zbrojnych po zimnej wojnie i ich zmiennej specyfiki, wzrosła też dostępność i przetwarzalność danych oraz siła środków przekazu (wspomniany fenomen telewizji cyfrowej i Internetu). Zdaniem H Landerholma w niedalekiej przyszłości zaistnieje potrzeba przeprowadzenia szeroko zakrojonych studiów jakościowych i ilo-ściowych poświęconych zjawiskom na poziomie mikro i mezo, czyli zachowa-niom jednostek i grup społecznych. W ujęciu instytucjonalnym spodziewana

42 Zob. przykładowo S. Guzzini, D. Jung, op. cit., J. Galtung, C.G. Jacobsen, Searching for Peace. The road to transcend, Pluto Press: London & Sterling 2000; J. Galtung, Transcend and transform. An introduction to conflict work, Pluto Press: London 2004; Ch. Webel, J. Gal-tung, Handbook of peace and conflict studies, Routledge, London & New York 2007.

43 K. F. Brand-Jacobsen, C.G. Jacobsen, Beyond Security: New Approaches, New Perspec-tives, New Actors, [w:] J. Galtung. C.G. Jacobsen, Searching for Peace..., op. cit., s. 276.

jest z kolei większa ilość analiz poświęconych dyplomacji prewencyjnej i sys-temowym procesom tworzeniu pokoju, zagadnieniom rozbrojenia, demobi-lizacji, reintegracji, czy reformy systemu bezpieczeństwa⁴⁴.

Poza uwzględnieniem teoretycznych celów badawczych istnieje też prak-tyczna kwestia budowania społecznych zdolności do zarządzania i rozwiązy-wania konfliktów. H. Fjelde i K. Hoglund wskazują na obserwowalny fakt, iż zazwyczaj proces utrzymywania pokoju (peace-keeping) ma np. dużo szerszy wymiar społeczno-ekonomiczny niżby to wynikało z samego sprawowania mandatu instytucji misji pokojowych⁴⁵. W takiej sytuacji w sukurs przycho-dzą badania z zakresu bezpieczeństwa. Badacze zwracają uwagę, że konflikty coraz częściej są wynikiem napięć między wieloma aktorami, normami spo-łecznymi, praktykami na skalę wręcz międzynarodową. Wiążą się też z kwe-stiami różnic potencjałów ekonomicznych oraz procesów ideologicznych.

Całość wskazuje na konieczność zintegrowanej ekspertyzy obejmującej bada-nia podstawowe i stosowane, co z kolei stanowi rzadkość na gruncie nauk społecznych (wyjątkami są np. prognozowanie gospodarcze, analiza polityk publicznych czy marketing polityczny). Wynikają z tego ważkie pytania dla rozwoju teorii, warsztatu, celów oraz formacji intelektualnej badaczy sto-sunków międzynarodowych.

44 H. Landerholm, Foreword, [w:] H. Fjelde, K. Hoglund (eds.), Building Peace, Creating Conflict? Conflictual Dimensions of Local and International Peacebuilding, Nordic Academic Press, Lund 2011, s. 7–8.

45 H. Fjelde, K. Hoglund, Building Peace, Creating Conflict?, [w:] ibidem, s. 11–23.