Redefinicje bezpieczeństwa międzynarodowego

Do szczególnie często poddawanych analizom wartości egzystencyjnych należy bezpieczeństwo¹. Genetyczno-filozoficznej prezentacji bezpieczeństwa jako wartości politycznej podjął się James Der Derian². Przewija się przez wszystkie niemal katalogi deklarowanych i realizowanych międzynarodowych wartości politycznych. W drugiej połowie XX wieku nastąpiło odejście od tradycyjnego powiązania bezpieczeństwa z wymiarem polityczno-militarnym³, traktowa-nym zarówno w sensie negatywtraktowa-nym, czyli braku realnych lub potencjalnych zagrożeń, jak też pozytywnym, oznaczającym formowanie i funkcjonowanie odpowiednich systemów gwarantujących brak zagrożeń. Znaczenie omawianej międzynarodowej wartości politycznej ulega modyfikacji w związku z postę-pującymi procesami globalizacyjnymi⁴. Richard Ullman redefinicji bezpieczeń-stwa międzynarodowego dokonał poprzez redefinicję zagrożeń⁵. W efekcie zagrożeń o charakterze ekonomicznym występuje możliwość wyodrębnienia bezpieczeństwa ekonomicznego. W tym segmencie sytuuje się

bezpieczeń-1 E. A. Kolodziej, Security in International Relations, Cambridge 2004; S.M. Walt, The Renaissance of Security Studies, “International Studies Quarterly”, vol. 35, No. 2, June 1991, s. 211–239.

2 J. Der Derian, The Value of Security: Hobbes, Marx, Nietzsche, and Baudrillard, [w:]

R.D. Lipschutz (ed.), On Security, Columbia University Press, New York 1998.

3 Cz. Mesjasz, Security as an Analytical Concept. Paper presented at the 5th Pan-European conference on International Relations, in The Hague, 9–11 September 2004. https://docs.

google.com (5.11.2010); zob.: J.P. Burgess, Non-military security challenges, https://docs.

google.com (5.11.2010).

4 N.M. Ripsman, T.V. Paul, Globalization and the National Security State: A Framework for Analysis, “International Studies Review”, vol. 7, No. 2, June 2005, s. 199–227.

5 R. Ullman, Redefinition Security, “International Security”, vol. 8. No. 1, Summer 1983, s. 133 i nast.; S.E. Sachs, The Changing Definition of Security, http://www.stevesachs.

com/papers/paper_security.html.

stwo surowcowe a także energetyczne⁶. Katalog rodzajów bezpieczeństwa międzynarodowego zgłosił Ryszard Zięba, wyodrębniając szereg służących operacjonalizacji przedsięwzięcia kryteriów. Przy wykorzystaniu kryterium podmiotowego wskazuje na bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe.

Kryterium przedmiotowe umożliwia wyodrębnienie następujących rodzajów bezpieczeństwa: politycznego, militarnego, ekonomicznego (w tym surowco-wego, energetycznego, żywnościosurowco-wego, socjalnego, finansosurowco-wego, technolo-gicznego itp.), kulturowego, humanitarnego, ekolotechnolo-gicznego, ideolotechnolo-gicznego.

Na podstawie kryterium kształtu systemu bezpieczeństwa międzynarodo-wego wskazuje na system równowagi sił, system blokowy, system bezpie-czeństwa kooperatywnego, system bezpiebezpie-czeństwa zbiorowego. Kryterium przestrzenne stanowi podstawę wyróżnienia bezpieczeństwa lokalnego, sub-regionalnego, sub-regionalnego, ponadsub-regionalnego, globalnego⁷. Czesław Mesjasz sugeruje konieczność rozpatrywania poszczególnych form bezpieczeństwa przy uwzględnianiu współzależności między nimi⁸. Dla Billa McSweeneya bezpieczeństwo, traktowane jako brak zagrożenia, pozostaje w ścisłym związku z ładem, solidarnością, wolnością, jako wartościami ogólnoludz-kimi⁹, a wraz ze sprawiedliwością stanowi niezwykle poważne znaczenie normatywne¹⁰ .

Podejmując się określenia istoty bezpieczeństwa, David A. Baldwin wska-zuje na konieczność uwzględnienia strony podmiotowej, usytuowania bezpie-czeństwa w systemie wartości, określenia charakteru zagrożeń, wykorzystania środków oraz kosztów i sekwencji czasu¹¹. W podobnej konwencji traktuje bezpieczeństwo Jessica Tuchman Mathews, eksponując wymiar ekologiczny omawianej wartości politycznej¹². Problematyka interpretacji i reinterpretacji bezpieczeństwa jest obecna w konstatacjach Liz St. Jean, która do obszaru zagrożeń i sfery bezpieczeństwa włącza bezpieczeństwo ludzkie

6 R.D. Lipschutz, On Security,[w:] idem (ed.), On Security, op. cit.

7 R. Zięba, Pojęcie i istota bezpieczeństwa politycznego w stosunkach międzynarodowych,

„Sprawy Międzynarodowe”, 1/1989, s. 49–70; idem, Kategoria bezpieczeństwa w nauce o sto-sunkach międzynarodowych, [w:] D. Bobrow, E. Haliżak, R. Zięba (red.), Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe u schyłku XX wieku, Warszawa 1997, s. 3–27; idem, Instytucjona-lizacja bezpieczeństwa europejskiego: koncepcje-struktury-funkcjonowanie, Warszawa 1999; zob.:

S. Biscop, E. Drieskens, Effective Multilateralism and Collective Security: Empowering the UN,

“IEEB Working Paper”, 16, March 2005. EUSA Ninth Biennial International Confer-ence Paper presented at Austin, Texas 31 March – 2 April 2005, https://docs.google.com (7.11.2009).

8 Cz. Mesjasz, Security…, op. cit., s. 9.

9 B. McSweeney, Security, Identity and Interests. A Sociology of International Relations, Cambridge University Press, Cambridge 2004, s. 18.

10 Ibidem, s. 84.

11 D. A. Baldwin, Concept of Security, “Review of International Studies”, vol. 23, 1997, s, 13–17; Securitization: What Makes Something a Security Threat, http://www.drtomoconnor.

com/2010/2010lect01a.htm

12 J. Tuchman Mathews, Redefining Security, “Foreign Affairs”, vol. 68. No. 2, Spring 1989, s. 162–177.

(human security)¹³. Kwestię pomocy międzynarodowej jako komponentu bez-pieczeństwa narodowego i humanitarnego akcentuje Anuradha Mittal, pod-kreśla przede wszystkim znaczenie wymiaru ekonomicznego¹⁴.

Przedstawiciel kopenhaskiej szkoły stosunków międzynarodowych, a zara-zem autor koncepcji sekurytyzacji, Ole Wæver, wskazuje na konieczność powiązania bezpieczeństwa jednostki z bezpieczeństwem międzynarodo-wym¹⁵. Nie bez znaczenia pozostaje również sugestia uwzględnienia rodza-jów zagrożeń jako determinant bezpieczeństwa¹⁶. W zasygnalizowanym nurcie rozważań sytuują się sugestie zgłoszone przez Ulrika Pram Gada i Karen Lund Petersen¹⁷, Mathiasa Alberta i Barry’ego Buzana¹⁸, Claudii Aradau¹⁹. Ich stano-wisko spotkało się z krytyczną opinią przedstawiciela konstruktywizmu, Billa McSweeneya²⁰, który zarzucił, w polemice z Buzanem, pomijanie w koncep-cjach sekurytyzacji kwestii formowania się tożsamości i jej znaczenia w teo-rii bezpieczeństwa, a także łączenie bezpieczeństwa z poczuciem strachu²¹. Wyodrębnione przy zastosowaniu wskazanych kryteriów rodzaje bezpie-czeństwa stanowią przedmiot odrębnych rozważań. Wyróżniona forma poli-tyczna bezpieczeństwa międzynarodowego ma charakter niezwykle ogólny.

Zawiera w sobie zarówno wymiar militarny, ekonomiczny, ideologiczny, eko-logiczny. Wynikające bowiem z tych obszarów wyzwania powodują skutki natury politycznej, wymagają też podejmowania działań politycznych. Nie należy też do prostych zabieg rozgraniczania tego, co jest już polityczne od tego, co jeszcze lub już takiego charakteru nie posiada. Podobnie wska-zać można na konotację bezpieczeństwa narodowego²². Wieloaspektowość

13 L. St. Jean, The Changing Nature of “International Security” The Need for an Integrated Definition, https://docs.google.com (6.11.2010).

14 A. Mittal, Redefining security in the new World order, “Peace Review: A Journal of Social Justice”, vol. 13. No. 3, 1999, s. 437–442.

15 O. Waever, Securitization and Desecuritization, [w:] On Security…, op. cit., Chapter 3.

16 B. Buzan, O. Waever, J. de Wilde, Security: A New Framework for Analysis, Lynne Rienner, Boulder 1998; B. Buzan, O. Waever, Macrosecuritisation and security constellations:

reconsidering scale in securitisation theory, “Review of International Studies”, vol. 35, 2009, s. 253–276.

17 U. Pram Gad, K. Lund Petersen, Concepts of politics in securitization studies, “Security Dialogue”, vol. 42. No. 4–5, 2011, s. 315–328.

18 M. Albert, B. Buzan, Securitization, sectors and functional differentiation, ”Security Dia-logue”, vol. 42, No. 4–5, 2011, s. 413–425.

19 C. Aradau, Security and democratic scene: desecuritization and emancipation, “Journal of International Relations and Development” , No. 7, 2004, s. 388–413.

20 B. McSweeney, Identity and security: Buzan and the Copenhagen school, “Review of International Studies,”, vol. 22, 1996, s. 81–93, tegoż, Security, Identity…, s. 58 i nast.

21 B. Buzan, People, States and Fear. The National Security Problem in International Relations, Harvester Wheatsheaf, New York 1991.

22 National security: A Modern Approach. Paper presented at the Symposium on National Security held at Pretoria, 31 March–1 April 1977, ed. by M.H.H. Louw, Institute for Strategic Studies, University of Pretoria, c1978; J.J. Romm, Defining National Security:

Nonmilitary Aspects, Council on Foreign Relations Press, New York 2001.

zjawiska podjęta została przez autorów południowoafrykańskich²³ jak rów-nież przez Josepha J. Romma, który w sferze bezpieczeństwa narodowego sytuuje zarówno segment ekonomiczny, ekologiczny, energetyczny jak też zwalczanie narkomanii²⁴. Innym istotnym wyzwaniem jest zarządzanie bez-pieczeństwem. Zwracają na to zagadnienie uwagę Mark Webber, Stuart Croft, Jolyon Howorth, Terry Terriff i Elke Krahmann²⁵.