bezpieczeństwa demokratycznego dla analizy współczesnych
6. Uwagi końcowe
Koncepcja bezpieczeństwa demokratycznego odzwierciedla niewątpliwie ważny wymiar bezpieczeństwa europejskiego, ale też ma znaczenie uniwer-salne. Rozwój wydarzeń po zakończeniu „zimnej wojny” pokazał, że maleje zagrożenie bezpieczeństwa związane z wyścigiem zbrojeń, a wzrasta zagro-żenie wynikające z utrzymujących się konfliktów wewnętrznych95. Wzrost ksenofobii i niepokoje społeczne na tle różnic narodowościowych, religijnych i kulturowych stają się wyzwaniem dla bezpieczeństwa europejskiego, mogą-cym wywoływać niepokoje międzynarodowe96. Zwłaszcza rozpad Związku Radzieckiego i Jugosławii obfitował w powstawanie żywiołowych procesów, które destabilizowały bezpieczeństwo regionalne, a konsekwencji nie były bez znaczenia dla bezpieczeństwa kontynentalnego. Na porządku dziennym stanął wówczas problem efektywności instrumentów europejskiej architek-tury bezpieczeństwa97.
Świadomość tego, eksponowana przez RE, a następnie szerzej dostrzeżona w OBWE i UE, doprowadziła do zwrócenia uwagi na te mechanizmy demo-kracji, praworządności i ochrony praw człowieka, które sprzyjają eliminowa-niu lub łagodzeeliminowa-niu konfliktów98. Implementacji tych mechanizmów sprzyjał
93 J. Jaskiernia, Unia Europejska jako Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości (model normatywny w świetle Traktatu z Lizbony), „Bezpieczeństwo i Ochrona” 2008, nr 3–4, s. 22.
94 Por. K. Engelbrekt, B. Nygren (eds.), Russia and Europe: Building Bridges, Digging Trenches, Routledge, Abington 2010.
95 J. Sperling, E.J. Kirchner, Recasting the European Order: Security Architectures and Eco-nomic Cooperation, Manchester University Press, Manchester 1997, s. 34.
96 J. Stańczyk, Perspektywy bezpieczeństwa europejskiego – problem jedności i tożsamości, [w:]
W. Gizicki, A. Podraza (red.), Polska i Ukraina w procesach bezpieczeństwa europejskiego, Kato-licki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Lublin 2007, s. 140.
97 J. Wouters, F. Nart, How Effective is the European Security Architecture? : Lessons from Bosnia and Kosovo, “International and Comparative Law Quarterly” 2001, nr 3, s. 542.
98 Zob. F. Carr, T. Callan, Managing Conflict in the New Europe: the Role of International Institutions, Palgrave, Basingstoke 2002, s. 197.
proces rozszerzenia Rady Europy99 i Unii Europejskiej100, a także modyfika-cja aksjologii OBWE101. Europa wie dzisiaj, że nie da się osiągnąć trwałego bezpieczeństwa bez sprawiedliwego rozwiązania konfliktów na tle narodo-wościowym i etnicznym. Wysiłek społeczności międzynarodowej, by oddzia-ływać na tworzenie skutecznych rozwiązań, opartych na międzynarodowych standardach, staje się więc istotnym elementem budowania bezpieczeństwa europejskiego. Wskazuje to na narastające powiązanie stosunków wewnętrz-nych i międzynarodowych w dobie postępującej integracji i globalizacji.
W świetle przeprowadzonej analizy można jednoznacznie stwierdzić, że koncepcja „bezpieczeństwa demokratycznego” uwzględnia te elementy, co do których istnieje communis opinio wśród analityków stosunków międzyna-rodowych co do ich adekwatności przy analizowaniu przesłanek budowania trwałego bezpieczeństwa. Dotyczy to jednak bardziej elementów składowych i samej idei tej koncepcji niż jej konkretnej nazwy w postaci „bezpieczeń-stwa demokratycznego”. Można w związku z tym postawić pytanie: dlaczego nazwa „bezpieczeństwo demokratyczne”, eksponowana w latach 90. XX w.
przez Radę Europy nie przyjęła się szerzej w terminologii stosunków mię-dzynarodowych, a nawet Rada Europy nie sięga po nią z taką intensywno-ścią jak poprzednio?
Jedną z przyczyn może być to, że koncepcja ta akcentowana była przez Radę Europy w okresie, gdy zaczęły do niej przystępować kolejne państwa Europy Środkowej i Wschodniej, w większości których problemy naro-dowe i etniczne, a także religijne były główną przyczyną niestabilności.
Niewątpliwie, poprzez eksponowanie „bezpieczeństwa demokratycznego”, a zwłaszcza poprzez zaoferowanie szeregu rozwiązań łagodzących te konflikty, Rada Europy przyczyniła się do pozytywnych zmian, które ułatwiły procesy konsolidacyjne w tych państwach102. Z chwilą, gdy cel ten został osiągnięty,
99 J. Jaskiernia, Wpływ procedury monitoringowej na implementację standardów Rady Europy przez państwa członkowskie, [w:] H. Machińska (red.), 60 lat Rady Europy: Tworzenie i stoso-wanie standardów prawnych, Oficyna Prawa Polskiego, Warszawa 2009, s. 121.
100 O. Serrano, The Domestic Sources of European Foreign Policy: Defence and Enlargement, Amsterdam University Press, Amsterdam 2013, s. 67.
101 J. Jaskiernia, OBWE i Rada Europy jako płaszczyzny współpracy Wschód-Zachód, [w:]
M. Miłek, G. Wilk-Jakubowski, R.S. Brzoza (red.), Wschód i Zachód w wymiarze globalnym.
Doświadczenia z przeszłości a perspektywy na przyszłość, Wyższa Szkoła Ekonomii, Turystyki i Nauk Społecznych w Kielcach; Wyższa Szkoła Handlowa im B. Markowskiego w Kielcach;
Wydawnictwo Stowarzyszenia Współpracy Polska-Wschód Oddział Świętokrzyski w Kiel-cach, Kielce 2012, s. 19.
102 J. Jaskiernia, Polityczny wymiar objęcia państw Europy Środkowej i Wschodniej standardami demokratycznymi Rady Europy, „Nowa Polityka Wschodnia”, 2011, nr 1, s. 15. Por. idem, Wpływ Rady Europy na modelowanie reżimów politycznych w państwach Europy Środkowej i Wschod-niej po 1989 r. [w:] M. Słowikowski, A. Stępień-Kuczyńska (red.), 20 lat transformacji w Euro-pie Środkowo-Wschodniej i Północnej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011; idem, Влияние Совета Европы на системные изменения в государствах бывшего Советского Союза [w:] Probliemy konstitucjonalizma i jego sudiebnoj zaszczity w gosudarstwach wostocznoj Jewropy
„Studia Politologiczne”, vol. 32, 2014, s. 17.
nie istniała już potrzeba, by w dalszym ciągu traktować dążenie do „bezpie-czeństwa demokratycznego” za priorytet.
Może też wchodzić w grę druga przyczyna. Pojęcie „bezpieczeństwo demokratyczne” nie dla wszystkich jest czytelne. Gdy bowiem mowa np.
o „bezpieczeństwie militarnym”, „bezpieczeństwie energetycznym”, „bez-pieczeństwie ekologicznym”, to nie ulega wątpliwości, że chodzi o obszary, na których analizowane jest bezpieczeństwo. Tymczasem w pojęciu „bezpie-czeństwa demokratycznego” dochodzi do załamania tej logiki. To przecież nie demokracja ma być bezpieczna, ale demokratyczne przesłanki ustrojowe mają warunkować bezpieczeństwo. W tej sytuacji, choć pojęcie stwa demokratycznego” niewątpliwie nawiązuje do koncepcji „bezpieczeń-stwa ludzkiego”, „pokoju demokratycznego”, „zarządzania demokratycznego”
i może być traktowane jako syntetyczne ujęcie całościowe, to jednak – ze względu na wskazane trudności interpretacyjne – nie zadomowiło się na trwałe w terminologii stosunków międzynarodowych. Niesie ono jednak nie-wątpliwie treści, których nie sposób pominąć przy wieloaspektowej analizie przesłanek bezpieczeństwa.