– analiza wybranych przykładów
Terroryzm jest zjawiskiem ponadczasowym, bardzo złożonym i różnorod-nym, a ponadto podlegającym, w większym lub mniejszym stopniu, ewolu-cji. Uwzględniając jego różne cechy i elementy składowe nasuwa się pytanie o jak najbardziej optymalny, a zarazem uniwersalny sposób prezentacji tego zjawiska. Wśród wielu istniejących koncepcji czy modeli jednym z bardziej oryginalnych rozwiązań jest analizowanie terroryzmu przy pomocy teorii fal lub zjawiska falowania1. Zaczerpnięte stąd rozwiązania mogą zostać wyko-rzystane w co najmniej kilku aspektach badań nad terroryzmem, takich jak choćby: etapy/fale występowania, ewolucja terroryzmu, jego wybrane cechy, skala zjawiska itp. Ustalenia te mogą również posłużyć na przykład do próby udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy powstanie oraz eskalacja działalności Państwa Islamskiego lub zamachy terrorystyczne, które miały miejsce w Paryżu w styczniu 2015 roku, uznać można za początek nowej fali terroryzmu?
Pierwszym przykładem wykorzystania teorii fal w badaniach nad ter-roryzmem jest rozpatrywanie przy jej pomocy poszczególnych etapów/fal kształtowania się analizowanego zagrożenia. Wśród wielu funkcjonujących w tej materii klasyfikacji w pierwszej kolejności warto przytoczyć rozróż-nienie zaproponowane przez Davida C. Rapoporta2. Wyróżnił on cztery, częściowo nakładające się na siebie, etapy terroryzmu nazwane falami.
Pierwsza została zapoczątkowana w Rosji w 1879 r. Jest ona określana mia-nem fali anarchistycznej i zakończyła się wraz z nastaniem pierwszej wojny światowej. W tym okresie głównymi wyznacznikami terroryzmu były idee
1 Chodzi m.in. o wykorzystanie niektórych założeń koncepcji fal Elliota, zob. np.
A. Frost, R. Prechter, Teoria fal Elliota, WIG PRESS 1995; teorii falowej funkcjonującej w językoznawstwie czy też koncepcji fal S. Huntingtona lub A. Tofflera zob. S. Hunting-ton, Trzecia fala demokratyzacji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995; A. Toffler, Trzecia fala, PIW, Warszawa 1997.
2 D.C. Rapoport, The Four Waves of Modern Terrorism, [w:] A. Conin, J. Ludes (eds.), Attacking Terrorism Element of a Grand Strategy, Georgetown University Press, Washington 2004, s. 47.
anarchistyczne i nacjonalistyczne, rewolucja oraz kryzys wielkich imperiów (szczególnie otomańskiego, habsburskiego czy rosyjskiego). Druga fala, zwana „antykolonialną”, rozpoczęła się po I wojnie światowej w Irlandii Północnej, a swój punkt kulminacyjny osiągnęła po II wojnie światowej. Jej zasadniczym punktem odniesienia była idea samostanowienia oraz proces dekolonizacji. Fala trzecia (fala tzw. terroryzmu lewicowego) została zapo-czątkowana w drugiej połowie lat sześćdziesiątych XX wieku i trwała do lat dziewięćdziesiątych. W okresie tym terroryzm był ściśle powiązany z ide-ami lewicowymi i nacjonalistycznymi, zimną wojną oraz towarzyszącymi jej wydarzeniami. Fala czwarta (tzw. religijna era dżihadu) nastała w 1979 r., lecz jej kulminacja wystąpiła dopiero po zakończeniu zimnej wojny. Trwa ona po dzień dzisiejszy i charakteryzuje się dominacją aspektów religijnych i antyglobalistycznych.
Przedstawione przez D. Rapoporta fale nie obejmują jednak całej historii terroryzmu. Pomijają np. wydarzenia, które miały miejsce przed rokiem 1879, a były związane ze stosowaniem terroru w różnych częściach świata. Żadnej z powyższych fal nie można też rozpatrywać bez odniesienia do kluczowych procesów zachodzących w danym okresie historycznym.
Na inną klasyfikację fal terroryzmu wskazał Krzysztof Kubiak, wyodręb-niając trzy fale terroryzmu. Pierwsza z nich miała miejsce pod koniec XIX i na początku XX wieku, druga wystąpiła po pierwszej wojnie światowej, a trzecia na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych3. Być może warto jednak powyższą typologię poszerzyć o kolejny etap – czwartą falę terroryzmu (fala terroryzmu globalnego4), która została zapoczątkowana np. wraz z atakami z 11 września 2001 roku. Falę globalnego terroryzmu cechują takie aspekty, jak choćby:
1. Globalny zakres terroryzmu związany z faktem, iż zagrożenie terrory-zmem występuje prawie na całym świecie. Do zamachów terrorystycz-nych dochodzi w różterrorystycz-nych miejscach, nie tylko oddaloterrorystycz-nych od siebie, ale i różniących się pod względem kulturowym, politycznym czy ekono-micznym. Przykładem są: Francja, Irak, Izrael, Afganistan, USA, Syria, itp. Globalny zakres występowania terroryzmu polega też i na tym, iż plany kolejnych operacji terrorystycznych, podobnie jak i przygotowa-nia do nich, mogą powstawać lub być realizowane w miejscach geo-graficznie znacznie oddalonych od rzeczywistego celu ataku. Terroryści wykorzystują bowiem skutecznie zarówno coraz większe możliwości szybkiego przemieszczania się z miejsca na miejsce, jak i nowoczesne
3 K. Kubiak, Zmierzch dynamitierów – świt ludobójstwa. Ewolucja charakteru współczesnego terroryzmu, [w:] R. Borkowski (red.), Czy zmierzch terroryzmu? Case studies i wnioski dla Polski, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Oświęcimiu, Oświęcim 2008, s. 36–41. Na temat fal terroryzmu zob. też J. Pimlott, [w:] M. Crenshaw, J. Pimlott (eds.), International Encyclopedia of Terrorism, Armonk, London, Chicago 1998, s. 9–10.
4 Szerzej zob. np. S. Wojciechowski, The Hybridity of Terrorism. Understanding Contem-porary Terrorism, Logos Verlag, Berlin 2013, s. 131.
formy przesyłania informacji, materiałów czy środków finansowych.
Powyższe zjawisko dotyczy też strategii tworzenia przez terrorystów międzynarodowych sieci powiązań5. Oprócz Al-Kaidy, najbardziej zna-nego przykładu, wspomnieć należy o utworzeniu Światowego Frontu Islamskiego przeciwko Żydom i Krzyżowcom, działalności tzw. sala-fickiego ruchu globalnego dżihadu6 czy Państwa Islamskiego.
2. Globalny charakter terrorystycznych idei, który z jednej strony polega na wykorzystaniu terroryzmu przez określone grupy do realizacji własnych destrukcyjnych idei, z drugiej zaś sprowadza się on do propagowania różnych form terroryzmu wśród potencjalnie zainteresowanych nimi osób (np. proces werbunku terrorystów samobójców). W niektórych przypadkach proceder ten może być realizowany na skalę globalną, czego dobitnym przykładem jest działalność wybranych islamskich ugrupowań terrorystycznych oraz prowadzona przez nie akcja propa-gandowa, werbunkowa czy szkoleniowa realizowana w różnych czę-ściach świata m.in. z wykorzystaniem internetu. Globalny charakter terrorystycznych idei dotyczy także propagowania oraz rozpowszech-niania przez terrorystów określonych haseł czy postaw. Przykładem jest lansowanie wśród środowisk muzułmańskich poglądów fundamenta-listycznych, w tym głoszących m.in. potępienie oraz odrzucenie norm ,,świata Zachodu” czy prowadzenie permanentnej i globalnej „świętej wojny”. Jednym z istotniejszych postulatów jest również eskalacja napięcia w kolejnych państwach, w myśl taktyki tzw. tworzenia nowych frontów walki. Dobrym tego odzwierciedleniem jest przypadek: Iraku, Syrii, Pakistanu, Afganistanu, Somalii czy Jemenu.
3. Globalny strach przed terroryzmem. Obawy dotyczące terroryzmu wyni-kają z różnych determinantów. Wśród nich wskazać można zarówno na:
rzeczywisty poziom zagrożenia, drastyczność i wielość skutków ataku terrorystycznego, medialne nagłośnienie problemu, występujące stereo-typy, ale także długą listę mniej lub bardziej prawdopodobnych celów ataków. W wielu częściach świata narastającym obawom towarzyszy również eskalacja różnego rodzaju stereotypów. Z jednej strony jest to np. propagowana przez fundamentalistów islamskich wizja „zdemorali-zowanego, ekspansywnego i groźnego Zachodu”, z drugiej zaś syndrom
„muzułmanina – terrorysty”. Wszystkie te elementy przyczyniają się, w większym lub mniejszym stopniu, do nietolerancji czy dyskryminacji.
Związany jest z tym również mechanizm zastraszania. Jest on jedną z istotniejszych strategii w działalności ugrupowań terrorystycznych.
Stosując powyższą metodę, terroryści liczą, że uda się im łatwiej i szybciej
5 Zob. C. Sterling, Sieć terroru, Wydawnictwo Głos, Warszawa 1990; M. Sageman, Sieci terroru, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008.
6 Zob. np. A. Wejkszner, Ewolucja terroryzmu motywowanego ideologią religijną na przy-kładzie salafickiego ruchu globalnego dżihadu, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Poli-tycznych i Dziennikarstwa UAM, Poznań 2005.
osiągnąć zamierzone cele, np. destabilizując sytuację czy wymuszając określone poczynania ze strony państwa, grupy lub jednostki7.
4. Globalna strategia i taktyka terrorystów. Obejmuje ona wiele elemen-tów, na przykład terroryści w różnych częściach świata często wykorzy-stują te same lub podobne strategie działania, dostosowując je tylko do miejscowych realiów. Ponadto cały czas doskonalą swoje metody postę-powania, bacznie analizując tak błędy własne, jak i walczących z nimi antyterrorystycznych struktur. Odwołują się również do coraz bardziej okrutnych sposobów działania. Ich przykładem jest branie dzieci jako zakładników czy umieszczanie w internecie scen szczególnie brutal-nych (np. podcinania gardła pojmabrutal-nych osób). Postęp cywilizacyjny powoduje, iż z ułatwień technologicznych korzystają nie tylko różnego rodzaju służby czy formacje antyterrorystyczne, ale także terroryści.
Globalna strategia i taktyka stosowana przez terrorystów obejmuje ponadto staranny i świadomy wybór miejsc ataku. Niejednokrotnie są one dobierane w oparciu o ich znaczenie medialne, religijne, poli-tyczne, militarne czy ekonomiczne (np. walory turystyczne).
Analizując powyższe aspekty jako elementy składowe globalnej fali ter-roryzmu, stawiamy sobie pytania: Czy jest to ostatni etap/ ostatnia fala kształtowania się analizowanego zjawiska? Jak proces ten może wyglądać w przyszłości i jakie będą jego główne determinanty? Czy powstanie i eska-lację Państwa Islamskiego uznać można za kolejną falę terroryzmu? A może początkiem nowej fali terroryzmu były ataki, które miały miejsce w Paryżu w styczniu 2015 roku? Tak postawione pytania z jednej strony uznać można za ważne kwestie związane z poznaniem współczesnego terroryzmu, a z dru-giej zaś strony wymagają one odrębnego i znacznie szerszego opracowania.
Sygnalizując tylko te zagadnienia, warto podkreślić, iż w przypadku Państwa Islamskiego wskazać można na ewolucyjność i innowacyjność nie-których elementów związanych z działalnością terrorystyczną (np. pozyski-wanie oraz zwiększona efektywność wykorzystania środków finansowych czy skuteczny werbunek ochotników wśród muzułmanów zamieszkujących m.in. w Unii Europejskiej, USA czy Kanadzie). Mamy tutaj także do czynie-nia z połączeniem niektórych cech przypisywanych do tej pory terroryzmowi lokalnemu oraz terroryzmowi globalnemu8. Te właśnie aspekty zespolone np. z sukcesami militarnymi Państwa Islamskiego, czynnikiem geopolitycz-nym czy taktyką oraz strategią działania mogą być podstawą do rozpatrzenia poglądu o ewentualnej nowej fali terroryzmu. Uwaga ta nie dotyczy raczej
7 Zob. D. Long, The Anatomy of Terrorism, The Free Press, New York 1990, s. 6. Na temat strachu i jego związków z terroryzmem zob. np. A. Appadurai, Strach przed mniej-szościami. Esej o geografii gniewu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009; J. Lerner, D. Kelner, Fear, Anger and Risk ,,Journal of Personalisty and Social Psychology’’ 2001, t. 81, no 1.
8 Szerzej zob. S. Wojciechowski, Terroryzm na początku XXI wieku. Pojęcie- Przejawy--Przyczyny, Wydawnictwo Naukowe Contact, Poznań 2013.
natomiast zamachów, które miały miejsce na początku 2015 roku w Paryżu, a to ze względu na ich skalę oraz częściowo podobny profil do wcześniejszych ataków przeprowadzonych przez fundamentalistów islamskich w wybranych państwach Unii Europejskiej. W tym przypadku trudno mówić zatem o roz-poczęciu nowej fali/epoki terroryzmu.
Inną systematyzację historii terroryzmu z uwzględnieniem jego fal zapre-zentowała Maria Tomczak, która wyróżniła trzy główne etapy. Pierwszy z nich to terroryzm anarchistyczny, drugi tzw. ideologiczny (narodowowyzwoleńczy), a trzeci islamistyczny. Punktem wyjścia dla tej analizy jest rozpatrzenie dzie-jów terroryzmu z perspektywy funkcjonowania ugrupowań o zasięgu regio-nalnym, które walczą w imię określonych kwestii politycznych, społecznych i etnicznych. Stan ten występuje od zarania dziejów i będzie także, zdaniem autorki, funkcjonować w przyszłości. „Prowadzona przez nie walka, choć uciążliwa, jest jednak w znacznym stopniu przewidywalna i, jak pokazuje historia, w większości przypadków stosunkowo łatwa do wygrania przez państwo. Zdane wyłącznie na własne siły grupy radykałów, cieszące się kilku lub co najwyżej kilkunastoprocentowym poparciem nie były na ogół w stanie prowadzić dłuższej walki. Prędzej czy później albo ich zapał ulegał wyczer-paniu, albo też policja trafiała na ślad pozwalający rozbić grupę i sytuacja wracała do normy. Gorzej było wtedy, gdy terroryzm wykraczał poza ramy regionalne i gdy uzyskiwał znaczące wsparcie z zewnątrz”9.
Uwzględniając powyższy kontekst, M. Tomczak wyróżniła trzy fale terro-ryzmu, podczas których rozpatrywane zjawisko przekształciło się z procesu o charakterze regionalnym w tendencję szerszą, ponadregionalną. Pierwszy raz miało to miejsce w ostatnim ćwierćwieczu XIX stulecia, za sprawą terroryzmu anarchistycznego, który objął Europę i Stany Zjednoczone (fala pierwsza).
Drugi raz wystąpiło to sto lat później, kiedy utworzono „międzynarodówkę terrorystyczną pod auspicjami ZSRR oraz przywództwem Palestyńczyków”.
Trzecia fala związana jest natomiast z przełomem XX i XXI oraz działal-nością Al-Kaidy, której udało się zjednoczyć różne ugrupowania islamskie.
Każda z tych fal charakteryzowała się własną specyfiką, różniąc się zarówno pod względem organizacyjnym, ideologicznym, ale też taktycznym czy stra-tegicznym. Występowały jednak wśród nich i podobieństwa. Może o tym świadczyć fakt, że wszystkie fale były skierowane przeciwko tzw. zachodowi oraz dążyły do obalenia istniejącego porządku społecznego czy politycznego, destabilizując przy tym sytuację na obszarach, gdzie występowały. Miały one również charakter wojny asymetrycznej, w której strony dysponują bardzo różnym potencjałem i nie zawsze można wskazać zwycięzcę.
Celem takiej formy prezentacji historii terroryzmu jest nie tylko wska-zanie jego ewolucji czy zaprezentowanie najbardziej charakterystycznych
9 M. Tomczak, Evolution of International Terrorism, [w:] S. Wojciechowski (red.), The Faces of Terrorism, INPiD UAM. Poznań 2006, s. 7 i n.; M. Tomczak, Zderzenie cywilizacji czy globalizacja, „Przegląd Zachodni”, 2002, Nr 2, s. 36 i nast.
elementów, ale też przeanalizowanie zjawisk i wydarzeń, które generowały kolejne fale, wpływały na stosowane podczas nich metody i formy walki, decydowały o ich kształcie, charakterze czy skutkach.
Jeszcze innym przykładem wykorzystania ustaleń z zakresu teorii fal w badaniach nad historią oraz ewolucją terroryzmu jest odwołanie się do podziału trójfazowego, gdzie wyróżniamy: falę terroryzmu historycznego, falę terroryzmu zimnowojennego oraz falę terroryzmu nowoczesnego (współcze-snego). Pierwsza spośród nich pojawiła się wraz z wystąpieniem pierwotnych struktur społecznych, rozumianych jako układ wzajemnie powiązanych ze sobą części społeczeństwa, pomiędzy którymi zachodzą mniej lub bardziej dynamiczne procesy. Są one związane m.in. z hierarchią społeczną oraz róż-nymi rolami społeczróż-nymi10.
Ważną falą w historii terroryzmu był również okres zimnej wojny.
Rywalizujące ze sobą supermocarstwa, a także ich sojusznicy, przy pomocy różnych metod próbowali osłabić stronę przeciwną oraz uzyskać przewagę nie tylko polityczną, militarną czy ekonomiczną, ale też np. psychologiczną. Jedną z wielu stosowanych strategii było akceptowanie lub wspieranie terroryzmu.
W przypadku bloku wschodniego było to choćby udzielanie poparcia dla grup terrorystycznych różnej proweniencji (w tym lewackich czy palestyńskich) działających m.in. na obszarze Europy Zachodniej czy Bliskiego Wschodu.
Pomoc ta, np. w postaci bezpiecznego schronienia, przekazywania broni czy środków finansowych, dotyczyła też dostarczania informacji czy udzielania szeroko rozumianego wsparcia politycznego. Przykładem są kontakty np.:
radzieckich, bułgarskich, węgierskich, rumuńskich, wschodnioniemieckich czy polskich służb specjalnych z osobami powiązanymi z organizacjami ter-rorystycznymi. Niejednokrotnie trwały one przez dłuższy okres, przybierając często formę współpracy opartej na obustronnych korzyściach i dotyczącej bardzo różnych sfer. Działania te występowały także i po drugiej stronie
„żelaznej kurtyny”, przyjmując m.in. postać wsparcia udzielanego przez ame-rykańskie służby specjalne różnego rodzaju ugrupowaniom w państwach trzeciego świata (przykładowo w Ameryce Łacińskiej). W okresie zimnej wojny terroryzm był zatem narzędziem wykorzystywanym zarówno przez organizacje terrorystyczne, jak i mocarstwa służąc im do realizacji własnych partykularnych interesów11.
Upadek systemu komunistycznego doprowadził do wystąpienia nowych uwarunkowań wpływających na kształtowanie się i rozwój wielu zjawisk czy procesów, w tym także i terroryzmu. Z jednej bowiem strony powstały korzystne warunki dla odradzania się starych animozji, sporów i konflik-tów oraz wyrównywania dawnych „krzywd”. Z drugiej zaś strony zrodziły
10 Zob np. S. Ossowski, O strukturze społecznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, War-szawa 1982; J. Turowski, Socjologia. Wielkie struktury społeczne, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1999.
11 B. Koszel i S. Wojciechowski (red.), Zimna wojna (1946–1989) i jej konsekwencje dla ładu międzynarodowego, Wydawnictwo Instytutu Zachodniego i WSNHID, Poznań 2007.
się nadzieje np. na samodzielny byt państwowy. Często były one tłamszone przez dziesięciolecia. Poszczególne ruchy, grupy czy jednostki dostrzegły w zachodzących zmianach swoją szansę. Najpierw powoli i ostrożnie, a póź-niej coraz bardziej zdecydowanie i dynamicznie zaczęły one dążyć do reali-zacji własnych interesów.
W takich to warunkach narastała trzecia fala terroryzmu – fala terrory-zmu nowoczesnego (współczesnego). Wśród ekspertów trwa spór o cezurę wskazującą początek tej fali. Zdaniem niektórych autorów nastąpiło to jeszcze w czasie trwania zimnej wojny, np. z początkiem lat 70. XX wieku12. Część specjalistów stoi jednak na stanowisku, iż dokonało się to wraz z upadkiem systemu komunistycznego lub atakami z 11 września 2001 roku. Różna jest także ocena tzw. nowoczesnego terroryzmu. Na przykład Samuel Huntington łączy go z przemocą motywowaną religijnie oraz z procesem tzw. zderzenia cywilizacji. Giles Kepel czy Francis Fukuyama zwracają natomiast uwagę na wpływ modernizacji i globalizacji. Jeszcze inni autorzy koncentrują się z kolei na znaczeniu postępu technologicznego, dysproporcjach występują-cych pomiędzy „bogatą Północą a biednym Południem”, zagrożeniach asy-metrycznych, roli mediów itp.13
Drugim ważnym przykładem wykorzystania teorii fal w badaniach nad terroryzmem jest rozpatrywanie jego wybranych cech czy elementów. Może to dotyczyć na przykład stałości, powtarzalności lub zmienności niektó-rych aspektów terroryzmu. Podkreśla to choćby Walter Laqueur14, zwracając uwagę na niezmienność zasadniczych problemów politycznych, moralnych czy prawnych towarzyszących terroryzmowi. W tym miejscu nasuwają się jednak ważkie pytania. Czy rzeczywiście wspomniana niezmienność dotyczy tylko problemów politycznych lub prawnych, czy też prędzej związana jest z istotą i do pewnego stopnia specyfiką terroryzmu?
Teoria fal może mieć zastosowanie także przy założeniu, iż terroryzm ma wymiar liniowy, a nie punktowy. Jest on zatem procesem – tenden-cją. Świadczy o tym jego dynamika i ewolucyjność, dokonująca się zarówno w następstwie zmian zachodzących tak w samym terroryzmie, jak i otaczającej go rzeczywistości. Nie oznacza to jednak, że zmiany te muszą występować permanentnie i dotyczyć wszystkich jego elementów składowych. Nie wyklu-cza to także powrotu do stanu istniejącego już poprzednio. W tym momencie nasuwa się pytanie o zakres i charakter zmian dokonujących się w obrębie terroryzmu. Graficznie często przypominają one fale, z szybszą lub wolniejszą modyfikacją części elementów oraz powtarzalnością pozostałych. Czy zatem
12 Zob. np. D. Fromkin, Die Strategie des Terrorismus, [w:] M. Funke (hrsg.), Terrorismus.
Untersuchengen zur Strategie und Struktur Revolutionarer Gewaltpolitik, Droste Verlag, Bonn 1977, s. 84.
13 Szerzej zob. np. B. Bolechów, Terroryzm – trendy, ekstrapolacje, próby prognozy, [w:]
K. Liedel (red.), Euro 2012. Mistrzostwa Europy w cieniu terroryzmu, Wydawnictwo Collegium Civitas, Warszawa 2007.
14 W. Laqueur, Terrorismus. Die Globale Herausforderung, Ullstein, Berlin 1987, s. 13.
falom terroryzmu, podobnie jak w koncepcji S. Huntingtona, towarzyszą fale odwrotu od terroryzmu? Czy też bardziej przypominają one model Alvina Tofflera i mogą, w pewnych okresach czasu, występować równolegle wzglę-dem siebie15 lub nawet względem fal przeciwstawnych? W rachubę wchodzi zatem kilka potencjalnych scenariuszy. Najbardziej prawdopodobne z nich to:
a. Fale nieregularne – zróżnicowane np.: pod względem czasu trwania, charakteru, dynamiki, przyczyn, skutków itp. (dotyczy to zarówno fal nieregularnych terroryzmu i/lub fal nieregularnych odwrotu od terro-ryzmu).
FNT – fale nieregularne terroryzmu np.: a, b, c, itd.
FNO – fale nieregularne odwrotu od terroryzmu np.: a, b, c, itd.
Schemat 1. Fale nieregularne terroryzmu i fale nieregularne odwrotu od terroryzmu mogą występować odrębnie lub równocześnie.
FNT(a) FNT(b) FNT(c)
i/lub
FNO(a) FNO(b) FNO(c)
b. Fale regularne – nie różniące się od siebie względem czasu trwania, charakteru, dynamiki, przyczyn, skutków itp. (dotyczy to zarówno fal regularnych terroryzmu i/lub fal regularnych odwrotu od terroryzmu).
FRT – fale regularne terroryzmu np.: a, b, c, itd.
FRO – fale regularne odwrotu od terroryzmu np.: a, b, c, itd.
Schemat 2. Fale regularne terroryzmu i fale regularne odwrotu od terroryzmu mogą występować odrębnie lub równocześnie.
FRT(a) FRT(b) FRT(c)
i/lub
FRO(a) FRO(b) FRO(c)
c. Fale ciągłe – jedna fala występująca przez cały analizowany okres.
Może to być fala ciągła terroryzmu lub fala ciągła odwrotu od terro-ryzmu, albo też przypadek równoległego występowania obu tych fal.
FCT – fala ciągła terroryzmu np. a
FCO – fala ciągła odwrotu od terroryzmu np. a
15 Chodzi o możliwość nakładania się fal, tak jak ma to miejsce w teorii fal rozwoju cywilizacyjnego A. Tofflera, szerzej zob. np. A. i H. Toffler, Budowa nowej cywilizacji. Poli-tyka trzeciej fali, Zysk i Ska, Poznań 1996 lub nakładanie się fal demokratyzacji i fal odwrotu od demokratyzacji, zob. S. Huntington, Trzecia…, op. cit.
Schemat 3.
FCT(a) i/lub
FCO(a)
Źródło: Opracowanie własne.
Zaprezentowane modele nie obejmują pełnego spektrum przypadków.
W rzeczywistości bowiem zmienność może dotyczyć nie tylko czasu trwa-nia czy kierunku, ale też siły/natężetrwa-nia danej fali, która/które będzie miało zakres rosnący, malejący czy constans.
Następnym aspektem, kiedy to w badaniach nad terroryzmem można stosować ustalenia naukowe dotyczące teorii fal, jest analizowanie adop-towania i wykorzystywania przez terrorystów, w różnych częściach świata,
Następnym aspektem, kiedy to w badaniach nad terroryzmem można stosować ustalenia naukowe dotyczące teorii fal, jest analizowanie adop-towania i wykorzystywania przez terrorystów, w różnych częściach świata,