Zarządzanie bezpieczeństwem

Nie bez znaczenia pozostaje kwestia zarządzania comprehensive security. Jak dotąd sygnalizowana problematyka nie była zbyt często przedmiotem zain-teresowania. Do najważniejszych mechanizmów zarządzania zaliczyć wypada instrumenty normatywno-prawne. Pozostają w ścisłym związku z wymia-rem instytucjonalnym. Konstatacja powyższa stanowi efekt faktu, iż instytu-cje międzynarodowe, zarówno uniwersalne, jak i regionalne lub sektorowe, posiadają istotne znaczenie w stanowieniu norm prawa międzynarodowego, jego monitorowaniu i egzekwowaniu. Istotną rolę odgrywają urzędnicy-biuro-kraci, usytuowani w różnych organizacjach międzynarodowych i podmiotach transnarodowych⁴⁷. Nie bez znaczenia pozostaje także kwestia koordynacji działań państw w zakresie gwarantowania przywracania i stabilizowania bez-pieczeństwa we wszystkich jego formach i poziomach⁴⁸.W odniesieniu do kompleksowego zarządzania bezpieczeństwem narodowym niezbędne okazuje się współdziałanie całego rządowego i pozarządowego systemu odpowie-dzialnego za poszczególne segmenty bezpieczeństwa⁴⁹. Wymiar normatywny oznacza wskazanie zarówno na dokumenty stricte prawnomiędzynarodowe, jak i na ich warstwę deklaratywną. Zauważyć również wypada, iż nie wszyst-kie dokumenty i deklaracje znalazły swoją implementację w postaci aktów ratyfikacyjnych przez całość państw, także sytuujących się wysoko w hierar-chii społeczności międzynarodowej. Jako egzemplifikacja służyć mogą: Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej, ratyfikowany dotąd przez 189 państw (bez Indii, Pakistanu, Izraela i Sudanu Południowego, a KRL-D wystąpiła z porozumienia) czy Protokół z Kioto i jego zmodyfikowana wersja w postaci dokumentu z Doha, który nie uzyskał ratyfikacji przez wiele państw (w tym USA i część państw członkowskich Unii Europejskiej).

Niewątpliwym elementem zarządzania bezpieczeństwem międzynaro-dowym, zarówno w postaci comprehensive security, jak i poszczególnym jego formami, jest wymóg współpracy państw i uczestników ponad- i pozapań-stwowych. W odniesieniu do międzynarodowego bezpieczeństwa lotniczego na powyższy warunek wskazuje Ruben Zalotti⁵⁰. Zarządzanie bezpieczeń-stwem międzynarodowym w szerszym, ogólnym wymiarze stanowi przed-miot zainteresowania Elke Krahmann. Sygnalizuje konieczność współpracy zróżnicowanych uczestników stosunków międzynarodowych w tym państw,

47 R.A.W. Rhodes, The New Governance: Governing without Government, “Political Stud-ies”, vol. XLIV, 1996, s. 652–667.

48 U. Schroeder, The Organization of European Security Governance: Internal and External security in transition, Routledge, New York 2011, s. 50–52.

49 C. Major, E. Schöndorf, Comprehensive Approaches to Crisis Management. Complex Cri-ses Require Coordination and Political Leadership. SWP Comments 23, September 2011.

50 R. Zalotti, International Organizations, Transatlantic Cooperation and the ‘Globalization’

of Homeland Security, Paper prepared for the 5th European Communities Studies Associa-tion – Canada, Montreal, May 8–10 2014.

organizacji między- i pozarządowych, instytucji prywatnych itp. przy wyko-rzystaniu odpowiednich systemów norm i procedur oraz tworzeniu struktur umożliwiających podejmowanie decyzji wykonawczych⁵¹. Wieloaspektowość zarządzania bezpieczeństwem podjęta została w opracowaniu zbiorowym redagowanym przez Rodneya Bruce’a Halla i Thomasa J. Bierstekera⁵², a Hall i Biersteker w artykule wprowadzającym wskazują na znaczenie autorytetu podmiotu podejmującego działania zarządzające⁵³. Z kolei Elke Krahmann akcentuje istotność tworzenia struktur umożliwiających zarządzanie bez-pieczeństwem międzynarodowym, w tym również doniosłość funkcjonowa-nia ponadnarodowych formacji militarnych i wspomagających je systemów decyzyjnych⁵⁴. Sygnalizuje również znaczenie sieciowości koordynacji dzia-łań instytucji zarządzających bezpieczeństwem międzynarodowym, które to instytucje zarówno dokonują diagnozy potencjalnych i realnych zagrożeń, umożliwiając akcje prewencyjne, jak również angażują się w przywracanie ładu pokojowego i eliminowanie zagrożeń⁵⁵. Kompleksowość zarządzania bez-pieczeństwem międzynarodowym i wszechstronność procedur zapobiegania zagrożeniom oraz minimalizowania ich skutków wskazuje James Sperling⁵⁶, natomiast Sonia Lucarelli akcentuje warunek wielostronności podmiotów podejmujących działania w zakresie zarządzania comprehensive security⁵⁷. Istotne miejsce w zarządzaniu bezpieczeństwem międzynarodowym zajmuje ONZ⁵⁸. Cedric de Coning zwraca uwagę na role pełnione przez ONZ w dziedzi-nie cywilno-wojskowych instrumentów koordynacji operacji pokojowych⁵⁹. Egzemplifikację wszechstronności polityki Unii Europejskiej z kwestii zarzą-dzania bezpieczeństwem i ładem pokojowym stanowi analiza przeprowadzona przez Isabel Ferreira Nuñes⁶⁰.

51 E. Krahmann, Conceptualizing Security Governance, “Cooperation and Conflict”. Jour-nal of the Nordic InternatioJour-nal Studies Association, vol. 38, No.1, 2003, s. 5–26; M. Web-ber, S. Croft, J. Howorth, T. Terriff, E. Krahmann, op. cit.

52 R. B. Hall, Th. J. Biersteker (eds.), The Emergence of Private Authority in Global Gov-ernance, Cambridge University Press, Cambridge 2002.

53 R. B. Hall, Th. J. Biersteker, The Emergence of private authority in the international system, [w:] The Emergence..., op. cit., s. 3–22.

54 E. Krahmann, Conceptualizing..., op. cit.

55 E. Krahmann, Security Governance and Networks: New Theoretical Perspectives in Trans-atlantic Security, “Cambridge Review of International Affairs”, vol. 18, No 1. April 2005, s. 15–30.

56 J. Sperling, Governance and security in the twenty-first century, [w:] J. Sperling (ed.), Handbook of Governance and Security, Edward Elgar, Cheltenham 2014, s. 3–16.

57 S. Lucarelli, Multilateral governance, ibidem, s. 63–81.

58 Np. J. Gaskarth, Security and global governance, [w:] S. Harman, D. Williams (eds.), Governing the World? Cases in Global Governance, Routledge, New York 2013, s. 11–27.

59 C. de Coning, Civil-Military Coordination and UN Peacebuilding Operations, ”African Journal of Conflict Resolution”, vol 5, No. 2, 2005, s. 89–118.

60 I. Ferreira Nuñes, Security Culture, Strategic Approach and the Implementation and Operationalization of European Security, “Nação e Defesa”, N.º 127 – 5.ª Série, 2010, s. 51–80.

Poza zasygnalizowanymi instrumentami normatywnymi i strukturalnymi wskazać wypada na znaczenie równie istotnych mechanizmów zarządzania bezpieczeństwem międzynarodowym. Należy do nich proces negocjacyjny.

Jego specyfiką jest dążenie do osiągania celów przy jednoczesnej symetrii korzyści stron porozumienia. Uzyskiwanie kompromisów stanowi o zdol-ności do ustępstw w imię sukcesu w dalszej perspektywie czasowej. Ważne jest również pozyskiwanie nowych uczestników negocjacji, zainteresowa-nych kształtowaniem ładu pokojowego i warunków stabilnego comprehensive security we wszystkich jego formach i na wszystkich poziomach (globalnym, regionalnym, subregionalnym, narodowym).

Podejmując kwestię zarządzania bezpieczeństwem międzynarodowym, nie sposób pominąć wymogu tworzenia odpowiedniego instytucjonalnego sys-temu gwarancji przestrzegania zasad comprehensive security. Powołane struk-tury powinny zostać wyposażone w kompetencje decyzyjne umożliwiające monitorowanie bezpieczeństwa międzynarodowego, zapobieganie jego naru-szeniom, przywracanie homeostatycznej równowagi, eliminowanie zagro-żeń, a niekiedy także podejmowanie wynikającej z uprawnień – interwencji.

Na ten wymiar zarządzania bezpieczeństwem międzynarodowym zwracają uwagę Rosemarie Stangl, Alexander Siedschlag, Diana Silvestru, Florian Fritz i Andrea Jerkovic⁶¹. Wskazują na rozległy zakres kompetencji sugerowanych instytucji od funkcji badawczych, rozpoznających charakter i wymiar poten-cjalnych zagrożeń, przez diagnozowanie ich ewentualnych konsekwencji, po wskazywanie stosownych scenariuszy rozwiązań i odpowiednich narzędzi, skutecznych dla osiągania zamierzonych celów⁶². Podobną konwencję prezen-tacji strategii Unii Europejskiej wobec realizacji comprehensive security przyjął Christian Mölling, wyodrębniając kilka istotnych faz i aspektów: a) określenie celów i środków, b) wskazanie strategii implementacyjnej, c) wskazanie sfery kontekstualnej (politycznej, ekonomicznej, społecznej itp.)⁶³. Dopełnienie sta-nowią zestawienia instrumentów Unii Europejskiej w zakresie zarządzania bezpieczeństwem międzynarodowym: a) misje policyjne (np. EUPM w Bośni i Hercegowinie, EUPOL Proxima w Macedonii), b) zasady państwa prawa (np. EUJUST Themis w Gruzji), c) wspieranie reform sektora bezpieczeństwa (np. EUSEC w Demokratycznej Republice Konga), d) monitorowanie poro-zumień pokojowych (np. Aceh Monitoring w Indonezji, EUMM w Gruzji)⁶⁴.

61 R. Stangl, A. Siedschlag, D. Silvestru, F. Fritz, A. Jerkovic, Comprehensive Security Research to Contribute to Critical Infrastructure Protection. Contributions to Security Governance in Disaster Risk Reduction, 12th Congress INTERPRAEVENT 2012 – Grenoble/ France, s. 585–596.

62 Ibidem.

63 Ch. Mölling, Conceptualizing and applying strategy analysis – the example of EU security and defence, Paper prepared for the Eleventh Biennial International Conference of the European Union Studies Association, Los Angeles, Ca., April 23–25, 2009.

64 E.J. Kirchner, Security Governance in the European Union, Paper to be presented at the EUSA conference, Los Angeles, 23–25 April 2009, s. 33.

Problematyce powyższej poświęcone zostało opracowanie, które przygotował Per M. Norheim-Martinsen⁶⁵. Znaczenie pozaeuropejskich struktur w zarzą-dzaniu bezpieczeństwem międzynarodowym jest obecne, w odniesieniu do regionu Azji i Pacyfiku, w artykule przygotowanym przez Rosemary Foot⁶⁶. Elementem bezpieczeństwa globalnego jest jego wymiar humanitarny.

Konieczność wszechstronności zaangażowania podmiotów międzynarodowych w akcje pomocy , w obliczu różnych zagrożeń gwałtownych (np. katastrof), akcentuje David P. Fidler⁶⁷. Wszelkie akcje humanitarne wynikające z zagro-żeń dla życia i zdrowia łączą się z wymiarem ekonomicznym, żywnościowym, ekologicznym⁶⁸. Podobny segment zagadnień związanych z zarządzaniem com-prehensive security w powiązaniu z ochroną środowiska naturalnego i problema-tyką wyżywienia akcentują Diana Liverman, Polly Ericksen i John Ingram⁶⁹.

Uwagi końcowe

Comprehensive security jest kompleksowym traktowaniem bezpieczeństwa międzynarodowego. Oznacza wszechstronne rozpatrywanie bezpieczeństwa we wszystkich jego formach i na wszelkich poziomach. Konsekwencją jest konieczność zarządzania comprehensive security przez podmioty globalne, regio-nalne i transnarodowe oraz przy zaangażowaniu instytucji władz państwa.

Zarządzanie comprehensive security dokonywane jest przez zróżnicowane pod-mioty przy wykorzystaniu odpowiedniego instrumentarium. Poza narzędziami o charakterze badawczym, normatywnym, stosowane są negocjacje, tworzenie odpowiednich struktur kontroli i monitoringu. Wdrażane są również mecha-nizmy nakłaniające do podejmowania działań regulacyjnych czy naprawczych.

65 P.M. Norheim-Martinsen, Beyond Intergovernmentalism: the Governance Approach to the European Security and Defence Policy, Paper presented at the Fourth Pan-European Confer-ence on EU Politics ECPR Standing Group on the European Union University of Latvia, Riga, 25–27 September 2008; zob.: F. Mérand, S. C. Hofmann, B. Irondelle, Transgovern-mental Networks in European Security and Defence Policy, European Integration online Papers, Vol. 14 (2010): Art. 5.

66 R. Foot, The Role of the East Asian Regional Organizations in Regional Governance:

Constraints and Contribution, Carnegie Endowment for International Peace, No. 7 June 2011.

67 D.P. Fidler, Governing catastrophes: security health and humanitarian assistance, “Inter-national Review of the Red Cross”, vol.89, No. 866, June 2007, s. 247–270.

68 Zob.: A. F. Cooper, J.J. Kirton. T. Schrecker, Governing Global Health in the Twenty-First Century, http://www.ashgate.com/pdf (dostęp: 19.11.2014); D. E. Bloom, Governing Global Health. How better coordination can advance global health and improve value for money, http://www.imf.org/external/pubs/ft/fandd/2007/12/pdf/bloom.pdf (dostęp: 19.11.2014).

69 D. Liverman, P. Ericksen, J. Ingram, Governing Food Systems in the Context of Global Environmental Change, IHDP Update Issue 3, 2009, s. 59–64.