ZŁÓŻ, GDY POWIERZCHNIA WYMAGA OCHRONY?
Ad 2). Koszt pośredni stosowania technologii podsadzki – odniesiony do techno- techno-logii zawałowej – nie był dotychczas przedmiotem wyczerpujących badań
Wpraw-dzie już pionierzy podsadzki płynnej (hydraulicznej) zwracali uwagę, że jej pierwsze przemysłowe zastosowanie w 1894 r. wiąże się z likwidacją podziemnego pożaru na szybie „Cieszkowski” w kopalni „Paryż” i że podsadzanie wyrobisk zmniejsza zagrożenie robót górniczych tąpaniami [168, 176] – ale pośredni wpływ stosowania tej technologii na obniżenie kosztów bezpieczeństwa górniczego w kopalniach nie był określany. Niektóre aspekty pozytywnego wpływu stosowania podsadzki hydraulicz-nej na bezpieczeństwo górnicze i efektywność funkcjonowania kopalń były rozpatrywane w latach osiemdziesiątych [73, 76] i w roku 1992 [100] ale wciąż brakuje w tym zakresie systematycznych badań i szczegółowego ujęcia.
Aby niewątpliwym, bezpośrednim kosztom podsadzki hydraulicznej – przeciw-stawić jej pośredni obniżający wpływ na koszty produkcji, należy badaniami objąć przede wszystkim:
• koszt bezpieczeństwa górniczego, zwłaszcza w zakresie zwalczania zagrożenia tąpaniami, pożarami i wydzielaniem metanu,
• koszt wywołany zmniejszonym wykorzystaniem zasobów, występujący w postaci m.in. zwiększonych nakładów na rozpoznanie i udostępnianie złoża, na rozcięcie złoża oraz ewentualnie na roboty przygotowawcze,
• koszt wywołany utrudnionymi warunkami utrzymania wyrobisk w wyniku zwiększonych ruchów górotworu towarzyszących eksploatacji z zawałem stropu,
• koszt lokowania na powierzchni odpadów kopalnianych, w sytuacji, gdy nie stosuje się ich do podsadzki hydraulicznej; (uwaga: ta pozycja nie występuje, jeżeli jest uwzględniona w cenie odpadowych materiałów podsadzkowych loko-wanych w podziemiach kopalń).
Przy aktualnie obowiązującym systemie ewidencjonowania w kopalniach elemen-tarnych zaszłości gospodarczych wyznaczenie wskazanych kosztów jest trudne.
W pracy [100] podano przybliżony koszt zwalczania zagrożenia tąpaniami oraz zagrożenia metanem, ale bez uwzględnienia wpływu podsadzki na ten koszt.
Problem pozostaje więc otwarty i oczekuje na badania. Warto podkreślić, że bez rozpoznania pośrednich kosztów związanych ze stosowaniem zawału bądź podsadzki – proponowana bilansowa metoda określania kosztu wybierania pokładów z zastosowaniem omawianych technologii – będzie tylko w części miarodajna.
Dopiero po zbilansowaniu bezpośredniego kosztu stosowania technologii podsadzki hydraulicznej z pośrednim (prawdopodobnie z reguły dodatnim) wpływem tej technologii na inne koszty produkcji górniczej, można uzyskać prawidłowe określenie rzeczywistego i prognozowanego kosztu stosowania podsadzki hydraulicznej.
W dalszych krokach analizy optymalizacyjnej – spełniającej wymogi obiektywizmu – koszt ten może być przeciwstawiany ewentualnym kosztom inżynierskiego zabezpie-czenia obiektów powierzchniowych oraz ewentualnym szkodom górniczym w celu minimalizacji kosztu nieuchronnej kolizji między – mówiąc skrótowo – górniczą eksploatacją złóż a zagospodarowaną powierzchnią.
5. PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Polskie górnictwo węgla kamiennego, aby utrzymać się na europejskim i krajo-wym rynku węgla, musi do roku 2000 osiągnąć znaczącą (względną) obniżkę swego jednostkowego kosztu produkcji. Również w innych gałęziach górnictwa utrzymanie się na rynku surowców staje się coraz wyraźniej problemem obniżania kosztu.
Zachęca to do szukania szans na obniżanie kosztu również w obszarach, które nie zawsze są przedmiotem zainteresowania decydentów i często umykają uwadze inżynierów odpowiedzialnych za efektywność działalności kopalń.
Treścią artykułu było rozpoznanie możliwości obniżania kosztu górniczej eksplo-atacji złóż drogą doboru takich sposobów prowadzenia robót górniczych i takich sposobów zabezpieczenia zagospodarowanej powierzchni, aby wypadkowy koszt kolizji występującej między działalnością górniczą a niezaburzonym funkcjonowa-niem powierzchni – był minimalny. Znalezienie takiej możliwości jest istotne nie tylko ze względów ekonomicznych, ale również społecznych; także ze względu na minimalizację negatywnego oddziaływania górnictwa na środowisko.
Rozpoznanie przeprowadzone w 1996 r. w Głównym Instytucie Górnictwa, w nawiązaniu do wcześniejszych prac z tego zakresu, wykazało celowość opracowa-nia i wdrożeopracowa-nia specjalistycznego systemu komputerowego – nazwanego w skrócie Systemem MKK – umożliwiającego minimalizację kosztu wskazanej
kolizji. Rozpoznanie wykazało również, że choć opracowanie takiego systemu jest przedsięwzięciem trudnym – główne problemy realizacyjne rysują się już wyraźnie, a szansa na przygotowanie i skuteczne funkcjonowanie systemu jest duża.
Wnioski artykułu można ująć następująco:
1. Podmiotom gospodarczym górnictwa, które w polskich warunkach niemal z reguły prowadzą eksploatację złóż pod terenami zagospodarowanymi, jest potrzebny sprawny system, który ułatwiałby nadążne rozwiązywanie problemów wynikających z kolizji interesów między kopalniami a użytkownikami podbiera-nych terenów. System powinien funkcjonować na podstawie kryterium minimali-zacji kosztu wskazanej kolizji. Powodzenie dalszych prac i szanse na pomyślne wdrożenie systemu są uzależnione głównie od woli i zaangażowania WŁAŚCI-CIELA GÓRNICTWA oraz WŁADZ NADZORU GÓRNICZEGO, Urzędu Wojewody i Samorządów Terytorialnych; także Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej i Komitetu Badań Naukowych .
2. Aktualny stan badań nad postulowanym Systemem MKK uzasadnia wniosek, aby w dalszych pracach skupić uwagę na trzech zadaniach cząstkowych. Będzie to:
• opracowanie skomputeryzowanej procedury prognozowania kosztu szkód górniczych jako funkcji przemieszczenia frontów eksploatacyjnych i sposobu likwidacji zrobów (zawał, podsadzka o różnej ściśliwości) oraz odnoszenia te-go kosztu do wydobycia uzyskiwanete-go z poszczególnych parceli i pól górni-czych,
• opracowanie procedur analitycznych oraz określenie wpływu bezpieczeństwa górniczego w kopalniach, w tym zwłaszcza w zakresie zagrożenia tąpaniami, pożarami oraz wybuchami pyłu i gazu; także wpływu na koszty związane z lokowaniem na powierzchni odpadów kopalnianych.
• opracowanie projektu magnetycznej kartoteki, dostosowanej do potrzeb monitorowania stanu zagospodarowania powierzchni naruszanej eksploatacją górniczą oraz stanu i rozwoju deformacji i szkód górniczych; kartoteka po-winna być przy tym w maksymalnym stopniu zintegrowana z komputerowym systemem ewidencji majątku gmin.
3. Uznając, że technologia podsadzki hydraulicznej jest jedynym skutecznym środkiem przeciwdziałania szkodom górniczym na terenach naruszanych eksploa-tacją złóż, należy wznowić i skutecznie zrealizować program modernizacji tej technologii [104]. Dla górnictwa węgla kamiennego za najpilniejsze w tym pro-gramie należy uznać wdrożenie przesuwnych, ścianowych tam podsadzkowych, współpracujących z odpowiednio dostosowaną zmechanizowaną obudową oraz wyeliminowanie ze ścian podsadzkowych tradycyjnej obudowy drewnianej, tzw.
ostatecznej. Możliwe do osiągnięcia tą drogą obniżenie bezpośrednich kosztów podsadzki hydraulicznej o około 7 zł/t – oraz otwarcie możliwości na radykalne podniesienie koncentracji produkcji w ścianach podsadzkowych – może mieć przełomowe znaczenie dla zapewnienia tej technologii warunków konkurencyj-ności względem dewastacyjnej technologii zawałowej. Tym samym może również przyczynić się do upowszechnienia eksploatacji z podsadzką hydrauliczną pod zagospodarowanymi terenami i do zmniejszenia szkód górniczych.