W ZAKRESIE OCHRONY POWIERZCHNI PRZED SZKODAMI GÓRNICZYMI
4. SZANSE WDROŻENIA SYSTEMU MKK – WNIOSKI
Idea systemu MKK jest w swej istocie bardzo prosta i została wyżej dość szcze-gółowo naświetlona. W zakończeniu tej prezentacji warto jednak podkreślić raz jeszcze najważniejsze elementy jego symulacyjnej charakterystyki.
Najpierw następuje identyfikacja sytuacji, w której ujawnia się kolizja interesów między kopalnią planującą wybieranie określonej partii złoża a samorządem, który – w interesie lokalnej społeczności – zgłasza określone zastrzeżenia i wymagania w zakresie ochrony powierzchni. Na tej podstawie zostają uzgodnione warianty górniczej eksploatacji o zróżnicowanym wpływie na powierzchnię (np. wariant z zawałem i podsadzką hydrauliczną), oraz ewentualnie, towarzyszące im warianty zabezpieczeń obiektów powierzchniowych. Dla każdego z wariantów wyznacza się prognozowany koszt zastosowanej profilaktyki górniczej.
Następnie przeprowadza się komputerową symulację realizacji każdego z warian-tów. Odpowiednim oprogramowaniem symuluje się ruch przewidywanych frontów eksploatacyjnych i „fale deformacji” przesuwających się przez zagospodarowane tereny. Umożliwia to wyznaczenie maksymalnych deformacji podłoża pod poszcze-gólnymi obiektami, a w następnym kroku – po wprowadzeniu do analizy parametrów charakteryzujących odporność tych obiektów na deformacje – wyznaczenie prognozowanego rozmiaru uszkodzeń. Kolejno – przeprowadza się trudną operację
„przetłumaczenia” technicznego opisu uszkodzeń obiektów na język szkód określo-nych w wyrazie finansowym. Jest to możliwe dzięki ogromnej wiedzy empirycznej o szkodach górniczych usuwanych we wszystkich kopalniach – gromadzonej w zintegrowanej bazie danych w postaci odpowiednich zależności, cenników i opisów konkretnych, „precedensowych” doświadczeń.
W ostatnim kroku symulacyjnej analizy – dla każdego z rozpatrywanych warian-tów – przeciwstawia się koszt profilaktyki przewidywanej dla eksploatacji górniczej (KZG) oraz koszt ewentualnych zabezpieczeń na powierzchni (KZP), kosztom szkód górniczych (KSZ). Powstaje więc możliwość wyboru takiego wariantu profilaktyki górniczej i profilaktyki w podbieranych obiektach, który zapewnia minimalizację kosztu nieuniknionej kolizji między interesem kopalni a interesem zagospodarowanej powierzchni. Tym sposobem tworzy się też płaszczyznę konsensusu – najłatwiejszą do przyjęcia przez „strony konfliktu” w aspekcie kryteriów społecznych i ochrony środowiska.
Powstaje pytanie, czy istnieje szansa opracowania i wdrożenia tak prostego sys-temu, który może jedynie ułatwiać i porządkować postępowanie prowadzone przecież permanentnie przez decydentów w kopalniach bądź spółkach oraz w jednostkach samorządu terytorialnego?
Otóż sądzę, że szansa taka istnieje i że warto ją wykorzystać. Wskazują na to przynajmniej trzy okoliczności.
• W miarę eliminacji nieprawidłowości, które w latach 1990–1997 wystąpiły w transformowaniu górnictwa węgla kamiennego do gospodarki rynkowej – wymagania w zakresie obniżenia kosztów produkcji będą się niewątpliwie zwiększać. Zwiększeniu wymagań będzie też sprzyjać spodziewane funkcjono-wanie naszego górnictwa w paliwowo-energetycznym systemie Unii Europejskiej.
System MKK – minimalizując koszt kolizji między górniczą eksploatacją złóż a funkcjonowaniem zagospodarowanej powierzchni może odegrać istotną rolę zarówno w racjonalizacji kosztów produkcji kopalń węgla jak w ograniczaniu skutków malejącej społecznej akceptacji dla uciążliwości wynikających z eksploa-tacyjnej działalności górnictwa.
• Znane decyzje ustawodawcy i centralnej administracji państwowej, zadania nałożone na gminy w zakresie porządkowania ewidencji gruntów i budynków, oraz perspektywa dalszego poszerzania prac nad komputeryzacją gospodarki w gminach i innych jednostkach samorządu terytorialnego – stwarzają sytuację wyraźnie sprzyjającą przygotowaniu i wdrożeniu systemu MKK. Jeżeli WŁAŚCICIEL górnictwa węgla kamiennego i spółki węglowe nie dołączą do tego nurtu z pracami nad przygotowaniem i wdrożeniem tego systemu – może się pojawić słuszny zarzut, że górnictwo opóźnia wkraczanie nowoczesności do obsługi swych relacji z podmiotami, które naraża na szkody górnicze.
• Wzajemne relacje między górnictwem eksploatującym złoże a podmiotami zagospodarowującymi powierzchnię, są regulowane 11 aktami w randze ustawy i dużą liczbą aktów niższego rzędu [118]. Wymaga się zarówno usuwania szkód górniczych (co pozostaje pod nadzorem sądów powszechnych) jak też działań zapobiegających ich powstawaniu (co nadzorują Urzędy Górnicze). Ten system prawny nie określa jednak w jakim stopniu szkodom należy zapobiegać (stosując odpowiednią profilaktykę w robotach górniczych i na powierzchni), a w jakim stopniu (rezygnując w części lub w całości z profilaktyki) można dopuszczać szkody i płacić za ich usunięcie. Dlatego system MKK, ze swym jednoznacznym kryterium minimalizacji kosztu kolizji (...) może się stać pożądanym instrumen-tem usprawniającym funkcjonowanie obowiązującego sysinstrumen-temu prawnego oraz ograniczającym uznaniowość decyzji podejmowanych przez kopalnie, samo-rządy i władze górnicze.
Z przedstawionej prezentacji systemu MKK proponuję wyciągnąć i przyjąć następujące wnioski.
1. Występująca w praktyce „nierównoprawność” między możliwością dopuszczania do występowania szkód na terenach górniczych (które się następnie usuwa) a możliwością stosowania profilaktyki zarówno górniczej jak powierzchniowej – jest niekorzystna; może być przyczyną znaczącego zwiększenia kosztów produkcji i malejącej akceptacji społecznej dla działalności górniczej.
2. Sytuację może poprawić wdrożenie systemu MKK, jako instrumentu wspomaga-jącego procedury podejmowania odnośnych decyzji, przy wykorzystaniu kryte-rium „minimalizacji kosztów kolizji między podziemną eksploatacją złóż a warunkami funkcjonowania zagospodarowanej powierzchni”', przy tym instru-mentu funkcjonującego w systemie komputerowej symulacji, przy wykorzystaniu najnowszej techniki cyfrowej z przełomu XX i XXI wieku.
3. Tak skonstruowany, nowoczesny system decyzyjny mógłby również zapewnić warunki „uczciwej konkurencji” między technologią podsadzki hydraulicznej a dewastacyjną technologią, zawałową. Jak wiadomo, technologia zawałowa jest
„łatwa” i „wygodna” w bieżącym stosowaniu, ale ujawniając ze znacznym opóź-nieniem swe negatywne oddziaływanie, łatwo wymyka się rzetelnej ocenie.
4. Opracowanie wdrożeniowej wersji systemu MKK i jego wdrożenie – w pierwszej kolejności w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym – wymaga dużego wysiłku merytorycznego, organizacyjnego i finansowego. Jest to jednak wysiłek rokujący wysoką opłacalność – nieodzowny w aspekcie wkraczania, naszego górnictwa w XXI wiek.*)
__________________
*) KBN nie przyznał środków na realizację projektu celowego, w którym miał być opracowany system MKK (A.L.).