Do porównania bezpośrednich kosztów wynikających ze stosowania każdej z rozpatrywanych technologii kierowania stropem, wykorzystano dane

ewidencjonowane w Centralnym Ośrodku Informatyki na odnośnych pozycjach

„wykazu stanowisk kosztów”. Wzięto pod uwagę stanowiska przodkowe dla zawału:

1300, 1310 i 1510, a dla podsadzki hydraulicznej: 1200, 1210 i 1500, na których są grupowane wszystkie koszty robót eksploatacyjnych, zarówno robocizna (przy urabianiu, ładowaniu, rabowaniu bądź podsadzaniu itd.), jak i materiały (drewno, obudowa stalowa, płótno podsadzkowe itd.) oraz energia i amortyzacja.

Dla eksploatacji z podsadzką hydrauliczną do kosztu robót przodkowych dodano koszty grupowane na stanowisku 1800 (roboty na dole poza przodkami: wymiana rur, skracanie ciągów, ich czyszczenie itp.) oraz stanowiska 2300 (roboty na powierzchni, głównie w podsadzkowni).

Warto w tym miejscu wyjaśnić, że objęcie tą analizą całego kosztu przodkowego (łącznie z urabianiem, transportem itp.) jest uzasadnione kontowaniem kosztu obudowy tzw. ostatecznej ścian z obudową zmechanizowaną – nie na stanowisku ujmującym kierowanie stropem (1500), a na stanowisku ujmującym roboty eksploata-cyjne (1200).

Wyniki analizy porównawczej, przeprowadzonej dla 22 kopalń stosujących podsadzkę hydrauliczną w I kwartale 1996 r. przedstawiono w tablicy 3. Wynika z niej, że różnica między kosztem przodkowym robót eksploatacyjnych prowadzonych z podsadzką hydrauliczną, a analogicznym kosztem eksploatacji zawałowej (kolumna 9) kształtuje się w poszczególnych kopalniach bardzo różnie – od wartości ujemnej – 7,46 zł/t do wartości dodatniej +51,26 zł/t. Gdy przodkowy koszt podsadzki hydraulicznej zostaje powiększony o koszt robót pozaprzodkowych (stanowiska 1800 i 2300), wówczas zróżnicowanie to wzrasta jeszcze wyraźniej.

T a b l i c a 3 . Analiza porównawcza kosztu i pracochłonności, które w 22 kopalniach stosujących podsadzkę hydrauliczną obciążały stanowiska kosztów, obejmujące roboty eksploatacyjne w ścianach oraz

roboty pozaprzodkowe (dane za I kw. 1996 r.)

Koszt jednostkowy zl/t wg wybranych stanowisk kosztów Praco-chłonność dn/10000 t

Zawał Podsadzka hydrauliczna

Lp. Nazwa Roboty przodkowe Różnica kolumn Utrzymanie wyrobisk

kopalni 1300 1200

Stwierdzone w kopalniach, bardzo zróżnicowane relacje między kosztem eksploa-tacji z zawałem stropu bądź z podsadzką hydrauliczną wskazują, że przejście z eksploatacji z zawałem stropu na eksploatację z podsadzką hydrauliczną nie wywołuje w sposób „automatyczny” wzrostu kosztów produkcji. Efekt przejścia zależy od warunków naturalnych i górniczych oraz od poziomu technicznego

i organizacyjnego, na którym stosuje się każdą z technologii. Podsadzka hydrauliczna, prowadzona w danych warunkach na dobrym poziomie organizacyjnym i technicz-nym, może zapewnić niższy koszt produkcji niż zawał. Potwierdza to doświadczenie wielu kopalń, w których najlepsze wyniki produkcyjne i najniższy koszt niejednokrot-nie uzyskiwano (i nadal niejednokrot-niekiedy się uzyskuje) właśniejednokrot-nie w ścianach podsadzkowych.

To spostrzeżenie nie neguje faktu, że w technologii podsadzki hydraulicznej są ponoszone koszty, które nie występują w technologii zawałowej. Ilustruje to syntetyczny wykres (rys. 4) – w kalkulacyjnym układzie kosztów po ich uzupełnieniu o koszty ewidencjonowane na stanowiskach: 1750 i 1760 – zbrojenie i wyposażanie ścian oraz 1780 – usuwanie utrudnień eksploatacyjnych.

16,7 13,04 1,07 1,75 39,5

8,3 13,04 0,62 -0,22 19,26

Koszzty w przodkach z zawałem (1300, 1310, 1510, 1730, 1750, 1760, 1770) Koszzty w przodkach z PH (1210, 1500, 1780, 1750, 1760, 1770)

Całkowity koszt w robotach z PH (Koszt w przodkach 1800, 2300)

Różnice kosztu robót zależnych od sposobu kierowania stropem

Rys. 4. Analiza porównawcza struktury kosztów jednostkowych (zł/t) ponoszonych przez 22 kopalnie w robotach zależnych od sposobu kierowania stropem – w eksploatacji z podsadzką hydrauliczną

i z zawałem stropu. Dane za I kw. 1996 r.

Lewy słupek wykresu określa koszty ponoszone w przodkach przy zastosowaniu technologii zawałowej (odpowiednio w pozycji: robocizna, materiały, energia i amor-tyzacja oraz „razem”). Drugi słupek określa porównywalne koszty przodkowe ponoszone w technologii podsadzki hydraulicznej. Trzeci określa także koszt technologii podsadzki hydraulicznej, ale powiększony o koszty pozaprzodkowe na dole i powierzchni kopalni. Czwarty, czarny słupek określa różnicę kosztu, którą

według stosowanego systemu kontowania zaszłości daje się przypisać wprost każdej z rozpatrywanych technologii.

Biorąc pod uwagę, że analiza prezentowana na rysunku 4 została wykonana na danych z wszystkich kopalń stosujących podsadzkę hydrauliczną za okres 3 miesięcy 1996 r., w których z podsadzką hydrauliczną wydobyto 9,25 mln t. węgla, można przyjąć że jest ona miarodajna do określenia rozpatrywanego kosztu. Można więc uznać, że w stosunku do technologii zawałowej – bezpośredni dodatkowy koszt wywołany stosowaniem technologii podsadzki hydraulicznej wynosi 19,26 zł/t.

Największy udział w tym dodatkowym koszcie ma robocizna – 8,30 zł/t (43%) i materiały – 9,14 zł/t (47%). W odniesieniu do średniego kosztu dołowego analizowanych kopalń, całkowity dodatkowy koszt podsadzki hydraulicznej stanowił 25% a w odniesieniu do całkowitego kosztu produkcji górnictwa węgla kamiennego w I kwartale 1996 r. (103,20 zł/t) – wynosił 18,6%.

Tak więc wspomniany na wstępie pogląd, że stosowanie podsadzki hydraulicznej podwaja koszt eksploatacji nie znajduje potwierdzenia w faktach. Z przeprowadzo-nych badań można by wyciągnąć taki wniosek jedynie wówczas, gdyby sam tylko bezpośredni koszt zawału bądź podsadzki został przyjęty jako pełny koszt eksploatacji prowadzonej z zastosowaniem tych technologii, co było by jednak ewidentnym błędem (patrz Ad. 2).

Aby rozpoznać, jak w dalszej perspektywie może kształtować się bezpośredni koszt stosowania podsadzki hydraulicznej, która pod naciskiem gospodarki rynkowej będzie musiała obniżać swój koszt, na wykresach (rys. 5) podano strukturę tego kosztu. Wykresy sporządzono na podstawie wyniku badań ankietowych przeprowa-dzonych w kwietniu 1996 r. w 8 kopalniach Katowickiego Holdingu Węglowego.

Należy podkreślić, że w badaniach tych, aby uzyskać informacje o koszcie robocizny zużywanej w poszczególnych robotach technologii podsadzki hydraulicznej oraz o poszczególnych pozycjach składających się na koszty materiałowe tej technologii, zrezygnowano z wykorzystanej wcześniej, znacząco zintegrowanej, ewidencji COIG grupującej koszty na stanowiskach znanego wykazu.

Zdecydowano się wykorzystać wewnętrzną ewidencję kopalń, prowadzoną przez oddziały i służby gospodarki materiałowej, sięgając wprost do tych pozycji, które formują dodatkowy – w stosunku do technologii zawałowej – koszt podsadzki hydraulicznej.

Sumaryczny koszt robocizny (7,19 zł/t) i materiałów (12,30 zł/t) określony na wykresach (rys. 5) wynosi 19,49 zł/t. Jest to wartość niemal dokładnie równa różnicy między bezpośrednim jednostkowym kosztem technologii zawałowej i technologii podsadzkowej – wykazanym zupełnie inną drogą na rysunku 4 (czarny słupek w pozycji – razem koszt 19,26 zł/t), co uzasadnia uznanie obydwóch wyników przeprowadzonej analizy za miarodajne. Wprawdzie różnice miedzy odrębnie rozpatrywanym kosztem robocizny i materiałów są większe, ale ze względu na odmienne dane źródłowe – można je uznać za naturalne.

a)

Kontrola tras 0,72 zł/t 10,0%

Podsadzanie 0,72 zł/t 8,1%

Przemieszczanie rur 0,50 zł/t 7,0%

Odprowadzanie wody 0,50 zł/t 7,0%

Podsadzkownie 0,22 zł/t 3,1%

Chodniki wygrodzeniowe

0,22 zł/t 3,1%

Usuwanie awarii 0,14 zł/t 1,9%

Inne na powierzchni 0,14 zł/t 1,9%

Stawianie obudowy 2,30 zł/t 32%

Budowa tam 1,87 zł/t 26,0%

b)

Płótno podsadzkowe

0,86 zł 7,0%

Rury 0,86 zł 7,0%

Woda 0,86 zł 7,0%

Pozostałe materiały 0,25 zł 2,0%

Podsadzkownie 0,22 zł/t 3,1%

Razem materiał podsadz. 5,41 zł

44%

Drewno razem 4,06 zł 33,0%

Rys. 5. Średni koszt robocizny (a) i materiałów (b) w technologii podsadzki hydraulicznej w podziale na podstawowe składniki (1996 r.)

Z wykresów wynika jednoznacznie, że największą pozycję w bezpośrednim koszcie stosowania podsadzki hydraulicznej stanowi obudowa drewniana oraz tradycyjne tamy budowane z drewna i płótna podsadzkowego. Łączny koszt tych pozycji w robociźnie (2,30 + 1,87 = 4,17 zł/t) i materiałach (4,06 + 0,86 = 4,92 zł/t) przekracza 9 zł/t. Takie są konsekwencje utrzymywania w kopalniach anachronicznej praktyki ustawiania w wybranej przestrzeni tzw. obudowy ostatecznej, również w ścianach z obudową zmechanizowaną, aby umożliwić wejście do zrobów brygady

tamiarzy i zbudowanie tradycyjnej tamy podsadzkowej. Gdyby poprzez zastosowanie tam przesuwnych (np. tam przeponowych typu ES, opracowanych w GIG w latach 1985–1990 [84. 87], ale dotychczas oczekujących na badania weryfikacyjne) wyeliminować wskazane pozycje kosztów, wówczas bezpośredni koszt podsadzki hydraulicznej mógłby się obniżyć o około 7 zł, przy założeniu, że koszt tam przeponowych ES, ze względu na ich prostotę, nie przekroczy 2 zł/t.

Na możliwość istotnego obniżenia kosztów podsadzki hydraulicznej wskazuje również pozycja: „materiał podsadzkowy” (5,41 zł/t). Koszt ten wciąż jeszcze jest kształtowany głównie ceną piasku dostarczanego przez Przedsiębiorstwo Materiałów Podsadzkowych (PMP), ale dalsze zwiększenie udziału materiałów odpadowych (głównie kamienia dołowego i odpadów przeróbczych) może koszt ten zmniejszyć średnio o około 3÷4 zł/t. Przy tym, im mniejsze wymagania będą stawiane przewidy-wanej podsadzce w zakresie ściśliwości, tym większe może być obniżenie kosztu materiału podsadzkowego. Podsadzka, dla której wymagana ściśliwość zostanie zmniejszona do około 30÷45%, może być wykonywana z samych tylko gruboziarni-stych odpadów kopalnianych, a koszt takiego materiału (po uwzględnieniu kosztów składowania i ewentualnych opłat ekologicznych) może być znikomy lub nawet może być „dodatni”.

Oznacza to, że łączne obniżenie kosztu stosowania podsadzki hydraulicznej – w zakresie materiałów i robocizny – mogłoby osiągnąć 10÷11 zł/t. Różnica między bezpośrednim kosztem technologii podsadzki hydraulicznej a kosztem konkurencyjnej technologii zawałowej mogłaby więc zmniejszyć się z około 20 zł/t do około 9÷10 zł/t. Oznacza to również, że – aby uzasadnić opłacalność stosowania podsadzki hydraulicznej – jedynie tę kwotę trzeba by przeciwstawiać dodatnim efektom jej stosowania na powierzchni i w podziemiach kopalń.

Ad 2). Koszt pośredni stosowania technologii podsadzki – odniesiony do