PODSTAWOWE ZADANIA K OŃCOWYCH LAT XX WIEKU W ZAKRESIE KOMPUTERYZACJ I ZARZĄDZANIA

W GÓRNICTWIE

Mam nadzieję, że zadania, które wskazuję niżej jako najistotniejsze u progu XXI wieku wynikają dość jasno z analizy sytuacyjnej podanej w punktach 1 i 2. Będę je adresował do górnictwa węgla kamiennego, ale w istocie dotyczą każdego górnictwa podziemnego w którym eksploatowane kopalnie są rozległe i poprzez rozwój techniczny mają szansę na osiąganie coraz wyższej koncentracji produkcji.

Wprawdzie podstawowe elementy sformułowanych zadań są już lansowane od bardzo dawna [63, 67, 102, 108, 89, 95], ale „rozdroże” na którym znalazło się górnictwo oraz rosnący potencjał komputerowy w kopalniach i Spółkach Węglowych zachęca do zwiększania wymagań i takiego precyzowania zadań, aby ten rosnący potencjał mógł być lepiej wykorzystany. Sformułowane zadania mogą więc – mam nadzieję – zainteresować zarówno górników jak osoby z poza górnictwa, bądź zawodowo zaangażowane w trudną problematykę transformacji i dostosowania górnictwa do europejskiej gospodarki rynkowej XXI wieku, bądź też tylko zaintere-sowane tą problematyką.

Otóż sądzę, że kluczowe dla poprawy skuteczności zarządzania w górnictwie węgla kamiennego – a więc kluczowe również dla wzrostu jego efektywności – są aktualnie 2 zadania.

ZADANIE 1. Przeprowadzenie w kopalniach i Spółkach takiego przysposobienia funkcjonującego już terytorialnego układu ewidencjonowania elementarnych zaszłości gospodarczych (tzw. rejonów i obiektów), aby wdrożyć do praktyki STRUKTURAL-NY MODEL ROZLICZANIA KOSZTÓW I ZYSKU – zilustrowany schematem rys.

2. Jest to model znamienny schematycznym odwzorowaniem omówionej wyżej strukturalnej charakterystyki głębinowych kopalń. Znamienny także odstąpieniem od układu realizowanego przez wspomniany „Wykaz stanowisk kosztów”, funkcjonujący w górnictwie węglowym niemal bez zmian od początku lat 1950, a wywodzący się z jeszcze wcześniejszych rozwiązań stosowanych w przemysłach przetwórczych.

Zakład wzboga cania węgla chodnik

przekop

przekop przodek-chodnik

chodnik przodek-chodnik

przodek-chodnik ściana 1

ściana 2

ściana 3

ściana 4

SZYB

sortymenty węgla

EKSPEDYCJA

Rys. 2. Przykładowy techniczno-produkcyjny schemat kopalni jako podstawa STRUKTURALNEGO MODELU ROZLICZANIA KOSZTÓW I ZYSKU

ZADANIE 2. Wykorzystanie STRUKTURALNEGO MODELU ROZLICZANIA KOSZTÓW jako podstawy funkcjonowania w praktyce kopalń i Spółek – SYMULA-CYJNEGO, NADĄŻNEGO SYSTEMU PLANOWANIA KOSZTÓW w horyzoncie 1÷3 lat; opracowanie dla tego celu odpowiedniego uzupełniającego oprogramowania i wdrożenie go do praktyki. Zadanie polega na bezpośrednim sprzęgnięciu (zintegro-waniu) analityczno-rozliczeniowych funkcji zarządzania z funkcjami prognozowania i planowania występującymi w elementarnym cyklu decyzyjnym (rys. 3) [67]. Ma ograniczyć możliwość uprawiania uznaniowego („sufitowego”) prognozowania efektów przewidywanych działań. Ma też usprawnić planowanie, aby mogło nadążać za zmianami występującymi w ”opróżnianym magazynie” a skuteczność planowania ma poddać bezpośredniej kontroli procedur analityczno-rozliczeniowych.

Rys. 3. Elementarny cykl decyzyjny ujmujący graficznie podstawowy algorytm zarządzania, tj. sposoby przejścia od poznania rzeczywistości gospodarczej do jej przekształcenia zgodnie z wymaganiami

przyjętych kryteriów (przeważnie kosztu, ceny i zysku) [65, 112]

Ad 1. Istota proponowanego modelu jest bardzo prosta. Z jego pomocą ma być realizowana idea określania w kopalni dla każdego przodku, CAŁKOWITEGO kosztu pozyskiwanej w nim kopaliny oraz zyskowności przodka. Koszt (zł, zł/t) ma obejmować zarówno nakłady w przodku jak wszystkie dalsze koszty powstające na drodze urobku poprzez chodniki, przekopy, szyby i zakład przeróbczy, aż do wagonu

ekspediowanego do odbiorcy. Zyskowność ma być określona poprzez porównanie całkowitego kosztu produkcji z ceną węgla: a) wyznaczoną dla każdego przodka na podstawie pobieranych w nim prób bruzdowych, oraz b) rzeczywistą ceną uzyskiwaną przez kopalnię za węgiel wzbogacony w zakładzie przeróbczym. Cena określana na podstawie prób bruzdowych może być ewentualnie korygowana o obliczeniowy koszt wzbogacenia węgla, ale są to już szczegóły realizacyjne metody oceny zyskowności, która zostanie przyjęta.

Zastosowanie w praktyce postulowanego MODELU ROZLICZANIA KOSZ-TÓW nie przedstawia większych trudności, gdyż w kopalniach „przetrwał” i funkcjo-nuje układ rozliczeniowy rejonów i obiektów wdrożony w latach 1970. Jeżeli układ ten zacznie być stosowany prawidłowo (co wymaga zaktualizowania zasad podziału kopalni na rejony) i jeżeli zostaną sprecyzowane zasady i algorytmy rozliczania kosztów ponoszonych w rejonach obsługujących więcej niż jeden przodek – wówczas zadanie sprowadzi się do stosunkowo prostych prac programistycznych i wdrożenio-wych.

Także problem określania ceny zbytu węgla na podstawie prób bruzdowych nie jest nadmiernie złożony. W latach 1969–1971 prace nad odpowiednim skomputery-zowanym systemem były poważnie zaawansowane [61], ale później zostały niestety

„zablokowane”. Również metoda wyznaczania kosztu przeróbki mechanicznej poszczególnych sortymentów węgla jest w warstwie merytorycznej zaawansowana [3], a odniesienie tych kosztów do węgla surowego określonego próbami bruzdowymi jest problemem wtórnym.

Ad 2. Już w latach 1970, we wspomnianym na wstępie zespole – występowało wyraźne dążenie do integracji systemów analityczno-rozliczeniowych, realizujących pierwszą i drugą czynność elementarnego cyklu decyzyjnego (patrz schemat rys. 3) – z systemami planistycznymi, realizującymi czynność trzecią i czwartą tego cyklu. Tak np. dla skomputeryzowanego Systemu Planowania Perspektywicznego (SPP), [67, 17]

zostało opracowane specjalne oprogramowanie przejmujące z systemów analityczno-rozliczeniowych zbiory danych statystycznych, potrzebne w systemie SPP do ekonometrycznego prognozowania kosztów [22]. Tym sposobem – wprowadzając do obliczeń współczynnik korygujący Δ – zapewniono możliwość osiągania w systemie SPP pełnej zgodności między rzeczywistym stanem kopalni a jej stanem w początkowym roku analizy symulowanego funkcjonowania [65]. Przykład przeprowadzonej pakietem SPP wielowariantowej analizy perspektyw funkcjonowa-nia dużej kopalni w okresie 22 lat – ilustruje rys. 4 [149].

Opracowanie i wdrożenie postulowanego w zadaniu 1 STRUKTURALNEGO MODELU ROZLICZANIA KOSZTÓW wyeliminuje konieczność budowania specjalnego modelu do symulacyjnego odtwarzania aktualnego stanu kopalni.

Symulacyjną analizę dalszego jej funkcjonowania można będzie rozpoczynać wykorzystując MODEL istniejący. Dla potrzeb planowania w okresie 1÷3 lat – objętego tzw. „planem ruchu kopalni” – prawdopodobnie trzeba będzie opracować jedynie dość proste uzupełniające oprogramowanie planistyczne, które umożliwiałoby wprowadzanie do istniejącego MODELU planowanych przodków ścianowych i chodnikowych, planowanych wyrobisk transportowych itd.; także oprogramowanie

umożliwiające wariantowanie prognostycznych charakterystyk tych przodków i wyrobisk oraz określanie wpływu jaki rozpatrywane planem rozwiązania struktural-ne i techniczstruktural-ne mogą wywierać na koszt węgla produkowastruktural-nego przez całą kopalnię.

Wykorzystanie STRUKTURALNEGO MODELU ROZLICZEŃ do planowania w dłuższych okresach czasu, będzie oczywiście wymagać trudniejszych prac adaptacyjnych, które będą prawdopodobnie wymagać powrotu do znakomitych rozwiązań zastosowanych przed ćwierćwieczem przez dr Andrzeja Czyloka w systemie SPP.

Rys. 4. Prognoza kosztu produkcji dla sześciu rozpatrywanych wariantów rozwojowych przykładowej kopalni (warianty W18, W17 itd.), opracowanego pakietem SPP1 skomputeryzowanego systemu

perspektywicznego planowania produkcji i inwestycji (SPP) [149]

Omawianie szczegółów postulowanego SYSTEMU NADĄŻNEGO PLANO-WANIA nie jest w tym miejscu ani możliwe ani celowe. Intencją tych uwag jest przede wszystkim wskazanie na nowe możliwości i szanse, które pojawią się w planowaniu działalności kopalń, gdy ich system analityczno-rozliczeniowy zostanie powiązany ze strukturą transportu. Przede wszystkim na możliwość i szansę ściślejszej integracji systemów analityczno-rozliczeniowych z systemami planowania rozwoju eksploatacji, co w konsekwencji powinno prowadzić do większej skuteczności i realności planów: Prace nad systemami planowania, które jeszcze przed paru laty były postrzegane (ze względu na brak strukturalnego modelu kosztów) jako raczej odrębny instrument skomputeryzowanego zarządzania o dużej pracochłonności i koszcie przygotowania [89] – dzięki pogłębieniu integracji z systemami analityczno-rozliczeniowymi – mogą ulec znaczącemu uproszczeniu i potanieniu.

Realizacja wskazanych wyżej zadań powinna doprowadzić do sytuacji w której – za pomocą STRUKTURALNEGO MODELU ROZLICZANIA KOSZTÓW – kierownicza kadra kopalni będzie bieżąco informowana jaki jest całkowity koszt i zyskowność produkcji uzyskiwanej w poszczególnych

przod-kach i polach eksploatacyjnych, gdzie na drogach urobku te koszty są najwyższe, gdzie i jak maleją (bądź rosną) w wyniku podejmowanych działań itd. Także do sytuacji, w której – za pomocą procedury NADĄŻNEGO PLANOWANIA KOSZTÓW – zarząd odpowiedzialny za efektywność będzie mógł łatwo i wiarygodnie skontrolować jak będzie wpływać na koszt i zysk planowana lokalizacja przodków, dobór ich wyposażenia, przewidywane postępy itp., będzie więc mógł skuteczniej szukać rozwiązań w danym czasie najkorzystniejszych.

W sumie, realizacja wskazanych zadań może przybliżyć – przypomnianą na wstępie wizję zarządu „... w pełni poinformowanego... uwolnionego od informacji nieistotnych... niemal w całości poświeconego pracy koncepcyjnej nad poprawą efektywności...”.

Może też przyspieszyć nieodzowny proces przemieszczania priorytetów w komputeryzacji zarządzania od obsługi „administracji” o charakterystyce wspólnej z przedsiębiorstwami przetwórczymi, do obsługi proefektywnościowych zadań o charakterystyce specyficznej dla kopalni – przedsiębiorstwa „opróżnia-jącego magazyn” – realizowanych przez ZARZĄDY kopalń, Spółek i WŁAŚCI-CIELA.

Gdyby przyspieszenie tego procesu udało się osiągnąć – byłby to rezultat naji-stotniejszy w aspekcie zadań z przełomu wieków.