Koncepcja IPS została wykorzystana jako rama teoretyczna w dwóch projektach badawczych2. Umożliwiła ona przede wszystkim nakreślenie różnic opinii w zakresie dopuszczalnej ingerencji w pamięć społeczną oraz w zakresie odmienności formy nowego obiektu od uznanego kanonu architektonicznego dla danej epoki oraz kanonu konserwatorskiego. W dyskusjach prowadzonych 2 Pierwszy z nich, „Dynamika relacji pomiędzy nośnikiem a treścią pamięci społecznej.
No-śniki i implanty pamięci społecznej w przestrzeni miejskiej”, został sfinansowany ze środ-ków Narodowego Centrum Nauki na podstawie decyzji numer DEC-2011/03/N/HS6/01906, i realizowany był w latach 2012-2014 pod kierownictwem Łukasza Skoczylasa. Jego owo-cem jest szereg artykułów, a przede wszystkim monografia Pamięć społeczna miasta – jej
liderzy i odbiorcy (Skoczylas 2014). Drugi projekt, „Implanty pamięci? Od/budowa
zam-ków w Poznaniu i Berlinie”, współfinansowany przez Polsko-Niemiecką Fundację na rzecz Nauki (projekt nr 2015-21), realizowany był od 2015 do 2017 roku pod kierownictwem Dominiki Gortych. Jego wyniki opisane zostały w książce Gortych, Hinterkeuser, Skoczylas 2017. Oba projekty poświęcone były architektonicznym implantom pamięci, ze szczegól-nym uwzględnieniem Poznania w pierwszym oraz Poznania i Berlina w drugim. Badania w ramach projektów zostały wykonywane za pomocą metod jakościowych. W projekcie polsko-niemieckim były to pogłębione wywiady indywidualne i analiza treści, w polskim zaś – poza już wymienionymi – dodatkowo także zogniskowane wywiady grupowe. Dzia-łania w ramach projektu poznańsko-berlińskiego wykonywane były przez przedstawicieli kilku dyscyplin: socjologii, filologii germańskiej, psychologii, historii oraz historii sztuki; w ich trakcie miała także miejsce polsko-niemiecka wymiana studencka.
w zespole badawczym stworzonym w ramach jednego z projektów pojawiły się problemy z interpretacją koncepcji implantów wobec bardzo restrykcyjnego podejścia do wszelkiego rodzaju działań odtwarzających nieistniejące obiekty lub tworzenia form do nich nawiązujących. Dotyczyło to przede wszystkim poglądów dominujących współcześnie w akademickiej historii sztuki. Poja-wiały się także odniesienia do bardzo dosłownego, medycznego rozumienia terminu „implant” (np. implant zęba). Co ciekawe, podejście nawiązujące do stomatologii pojawiało się również – i to zupełnie spontanicznie, a więc bez ingerencji badaczy – w dyskursie internetowym, badanym w ramach polskiego projektu (Skoczylas 2014: 252).
Podstawową zaletą koncepcji IPS w zrealizowanych projektach była moż-liwość uchwycenia dynamiki procesów zmian pamięci i wpływania na pamięć. Badane obiekty były w większości nowe, wprowadzane dopiero do przestrzeni miejskiej. Ich odbiór przez „zwykłych” mieszkańców miasta oraz kontrowersje, jakie wzbudzały wśród lokalnej elity, pozwoliły na prześledzenie zmian, które narracje pamięciowe – lokalne w przypadku Poznania oraz lokalne i narodowe w przypadku Berlina – przechodzą pod wpływem implantów. Z drugiej strony, nieco mniej rozbudowane badania dotyczące wiekowych już (ponad stuletnich) implantów architektonicznych w projekcie polskim pozwoliły na stwierdzenie, że próby zmiany pamięci społecznej mogą zakończyć się nie tylko niepowo-dzeniem, lecz nawet stać się przeciwskuteczne. Pojawia się wtedy narracja, która o implantach mówi jako o nieudanych próbach narzucenia obcej pamięci, a jednocześnie dowodach porażki tego typu założeń. Wydaje się więc, że naj-istotniejsze jest wpisanie implantu w dominującą (najbardziej powszechną) narrację pamięciową – wtedy jego imitacyjna natura zostaje z czasem niemal zupełnie zapomniana, a on sam – zaakceptowany. Gdy jednak za pomocą ar-chitektonicznego implantu pamięci próbuje się w diametralny sposób wpływać na zmianę pamięci społecznej, wywracając ją niejako do góry nogami, wtedy natura implantu pozostaje jasna nawet wiele lat po jego powstaniu.
Wydaje się, że przy obecnym stanie badań najistotniejsze jest prowadzenie dalszej refleksji nad implantami już niekoniecznie w ich architektonicznym wymiarze. Stąd ważna jest obecność w niniejszym tomie tekstów poświęconych innego typu implantom – literackim, filmowym itd.
Bibliografia
Literatura przedmiotu:
Assmann, Jan (2008): Pamięć kulturowa, tłum. Kryczyńska-Pham, Anna. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Baudrillard, Jean (2006): Społeczeństwo konsumpcyjne. Jego mity i struktury, tłum. Królak, Sławomir. Warszawa: Sic!
Bokova, Irina (2011): Przedmowa Iriny Bokovej, Dyrektor Generalnej UNESCO do publikacji wydanej z okazji 4. Międzynarodowej Konferencji UNESCO Pamięć Świata w Polsce, w: Barbara Berska, Władysław Stępniak (oprac.), Pamięć państw i narodów. Lista światowa programu UNESCO Pamięć Świata, tłum. Sobczak-Kövesi, Aleksandra; Tymosz, Anna Maria. Warszawa: Naczelna Dy-rekcja Archiwów Państwowych, 3-5.
Connerton, Paul (2008): Seven types of forgetting, w: „Memory Studies”, nr 1, s. 59-71. Golka, Marian (2009): Pamięć społeczna i jej implanty. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe Scholar.
Golka, Marian (2013): Implant pamięci pamięci, w: Saryusz-Wolska, Magdalena; Traba, Robert (red.): Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, s. 175-176.
Gortych, Dominika; Hinterkeuser, Guido; Skoczylas, Łukasz (2017): Implanty
pa-mięci? Od/budowa zamków w Poznaniu i Berlinie – interdyscyplinarne studium przypadku. Poznań: Rys.
Jagodzińska, Katarzyna (2013): Zabytek, w: Saryusz-Wolska, Magdalena; Traba, Robert (red.): Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, s. 535-537.
Kabrońska, Joanna (2008): Architektura jako forma pamięci: Rola architektury
w tworzeniu współczesnego horyzontu wartości. Gdańsk: Wydawnictwo
Poli-techniki Gdańskiej.
Kajdanek, Katarzyna (2012): Mit i pamięć. Refleksje wokół procesów rewitalizacji we
Wrocławiu, w: Derejski, Krzysztof; Kubera, Jacek; Lisiecki, Stanisław; Macyra,
Roman (red.): Deklinacja odnowy miast. Z dyskusji nad rewitalizacją w Polsce. Po-znań: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych UAM, s. 129-138. Kula, Marcin (2002): Nośniki pamięci historycznej. Warszawa: Wydawnictwo DiG. Kwiatkowski, Piotr Tadeusz (2009): Społeczne tworzenie zbiorowej niepamięci, w:
Nijakowski, Lech M. (red.): Etniczność, pamięć, asymilacja. Wokół problemów
zachowania tożsamości mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce. Warszawa:
Wydawnictwo Sejmowe, s. 90-128.
Lorens, Piotr (2005): Tematyzacja przestrzeni publicznej miasta, w: Jałowiecki, Boh-dan; Majer, Andrzej; Szczepański, Marek (red.): Przemiany miasta. Warszawa: Scholar, 103-124.
Nora, Pierre (1989): Between Memory and History: Les Lieux de Mémoire, w: „Re-presentations”, No. 26, s. 7-24.
Ossowski, Stanisław (1966): Więź społeczna i dziedzictwo krwi. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Skalska, Tamara (2013): Pamięć protetyczna pamięci, w: Saryusz-Wolska, Magdalena; Traba, Robert (red.): Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar s. 343-345.
Skoczylas, Łukasz (2014): Pamięć społeczna miasta – jej liderzy i odbiorcy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Skoczylas, Łukasz (2016): Pojęcia traumy i pseudopamięci w studiach
pamięcioznaw-czych, w: Fabiszak, Małgorzata; Brzezińska, Anna Weronika; Owsiński, Marcin
(red.): Znaki (nie)pamięci. Kraków: Universitas, s. 29-45.
Skoczylas, Łukasz (2017): Implanty pamięci społecznej. Konceptualizacja pojęcia, w: Gortych, Dominika; Hinterkeuser, Guido; Skoczylas, Łukasz: Implanty pamięci?
Od/budowa zamków w Poznaniu i Berlinie – interdyscyplinarne studium przy-padku. Poznań: Rys, s. 13-27.
Smith, Laurajane (2006): Uses of Heritage. London-New York: Routledge.
Szpociński, Andrzej (2008): Miejsca pamięci (Lieux de mémoire), w: „Teksty Drugie”, nr 4, s. 11-20.
Szpociński, Andrzej (2014a): Nośnik pamięci, w: Saryusz-Wolska, Magdalena; Traba, Robert (red.): Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci. Warszawa: Wydaw-nictwo Naukowe Scholar, s. 278-280.
Szpociński, Andrzej (2014b): Nośniki pamięci, miejsca pamięci, w: „Sensus Historiae”, vol. XVII (2014/4), s. 17-26.
Zalewska, Anna (2013): Falsyfikat pamięci, w: Saryusz-Wolska, Magdalena; Traba, Robert (red.): Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci. Warszawa: Wydaw-nictwo Naukowe Scholar, s. 123-125.
Zdrojewski, Bogdan (2011): Program UNESCO…, w: Berska, Barbara; Stępniak, Władysław (oprac.): Pamięć państw i narodów. Lista światowa programu
UNE-SCO Pamięć Świata, tłum. Sobczak-Kövesi, Aleksandra; Tymosz, Anna Maria.
Warszawa: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, s. 6-8. Łukasz Skoczylas