Za każdą przedsiębiorczością stoją ludzie, którzy powinni być traktowani jako „kluczowy wspólnik”78, strategiczny zasób, decydujący element przedsię-biorstwa79. „Konkurencyjność i rynkową przewagę organizacji zawsze tworzy potencjał przedsiębiorczy tkwiący w pracownikach”80. Charakter, skuteczność procesu przedsiębiorczości zależy od subiektywnego podejścia danej osoby do
76 R. Russel, C.J. Russel, Examination of the effects of organizational structure and environmental uncertainty on entrepreneurial strategy, „Journal of Management” 1992, issue XVIII-4.
77 A. Turró, Organizational resources and intrapreneurial activities. A cross-country study, http://
idem.uab.es/2Turró_JPC_2012.pdf (dostęp: 15.07.2013 r.).
78 S. Walker, J. Marr, Stakeholder power, Perseus Publishing, Cambgidge 2001, p. 133.
79 Na szczęście nie sprawdza się futurystyczna wizja przyszłości sformułowana przez W.G. Ben-nisa, który twierdził, że fabryka przyszłości będzie miała tylko dwóch pracowników: człowieka i psa. Człowiek będzie tam po to, by karmić psa, a pies będzie pilnował człowieka, aby ten niczego nie dotykał. Źródło: newsletter.getresponse.pl/archive/noricum/dodatkowy-automatyczny-dochod-26055404.html (dostęp: 02.01.2017 r.).
80 M. Laszuk, Przedsiębiorczość wewnętrzna, op. cit., s. 21.
pojawiających się okazji, od tego, jak oceni ona swoje szanse na realizację okre-ślonych przedsięwzięć81. Także sukces korporacji w głównej mierze zależy od społecznego potencjału zatrudnionych w niej pracowników – intraprzedsiębior-ców i przedsiębiorintraprzedsiębior-ców korporacyjnych.
Siłą napędową każdego rodzaju przedsiębiorczości są działania podejmo-wane przez ludzi w ramach sieci społecznych, które są przez nich tworzone i pod-trzymywane. O efektywności procesu decyduje głównie to, co robią ludzie, jak postępują, dlatego że poza wymiarem technicznym i ekonomicznym przedsiębior-czość jest uwarunkowana społecznie, mocno osadzona w predyspozycjach i kwa-lifikacjach ludzi82. Zwracał na to uwagę już G. Pinchot, który podkreślał, że przed-siębiorczość korporacyjna bardziej związana jest z ludźmi, a nie z zasobami czy strukturami83. Wynika z tego potrzeba (czy wręcz konieczność) docenienia spo-łecznego wymiaru przedsiębiorczych działań, analizowania społecznych czynni-ków kształtujących przedsiębiorcze zachowania ludzi, co ułatwia zrozumienie istoty, specyfiki i złożoności procesu przedsiębiorczości.
W rozbudowanym przedsiębiorstwie pojedynczy intraprzedsiębiorca nie jest w stanie sam realizować innowacyjnych projektów, osiągać sukcesów. Pracuje w zespołach, wykorzystuje sieci współpracy między różnorodnymi pracownikami które, biorąc po uwagę specyfikę pracy w korporacji, są bardzo istotne – dają mu wsparcie, służą pomocą, współprzyczyniają się do osiągania zadowalających wy-ników. Korporacja działa dzięki wysiłkom ludzi wyspecjalizowanych w określo-nych działaniach, pracujących wspólnie w kreatywokreślo-nych zespołach (kooperują-cych ze sobą), a nie dzięki geniuszowi jednostek, osiąga sukcesy w wyniku pracy zespołowej, nie pojedynczej (nawet najbardziej wyjątkowej) osoby84. Coraz czę-ściej, kiedy poszukuje się przyczyn „wielkiego sukcesu wewnątrz korporacji, na-tykamy się zwykle nie na bohatera, lecz na relacje o charakterze partnerskim, obejmujące bardzo różnych ludzi”85 i różne poziomy przedsiębiorczego procesu.
W nurcie społecznym przedsiębiorczości uwaga skupiona jest na czynnikach nieekonomicznych, takich jak: psychiczna motywacja osiągania sukcesów, normy i wartości kreujące odpowiednią kulturę organizacyjną, osobiste predyspozycje człowieka, jego postawy emocjonalne itp. Aspekty te powinny odgrywać bardzo
81 L. Hortovanyi, Entrepreneurial management, Corvinus University of Budapest, Budapest 2012, p. 18.
82 J.D. Rockefeller, amerykański przedsiębiorca i filantrop uważany za najbogatszego człowieka na świecie, twierdził: „zabierzcie mi moje fabryki, weźcie pieniądze i zablokujcie konta, tylko zo-stawcie moich ludzi, a w trzy miesiące odbuduję wszystkie przedsiębiorstwa”. Źródło: M. Laszczak, Patologie w organizacji. Mechanizmy powstawania. Zwalczanie. Zapobieganie, Wydawnictwo Pro-fesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków 1999, s. 7.
83 Zarządzanie strategiczne. Systemowa koncepcja biznesu, pod red. M. Moszkowicz, PWE, War-szawa 2005, s. 173.
84 J. Bessant, K. Pavitt, J. Tidd, Managing innovation. Integrating technological, market and or-ganizational change, John Wiley & Sons., Great Britain 2005, pp. 14-17; I. Czaja, Przedsiębior-czość dużych przedsiębiorstw…, op. cit., s. 19.
85 K. Krzakiewicz, S. Cyfert, Dualistyczny przywódca i paradoksy w zarządzaniu, [w:] Uwarun-kowania przedsiębiorczości – różnorodność i jedność, op. cit., s. 62.
ważną rolę w rozważaniach na temat uwarunkowań rozwoju przedsiębiorczości.
Zwracają uwagę na znaczenie tzw. miękkich elementów zarządzania (niemierzal-nych, subiektyw(niemierzal-nych, irracjonal(niemierzal-nych, podmiotowych), stanowiących fundament rozwoju wszelkiego rodzaju aktywności ludzi86.
Uwarunkowania społeczne są związane z przyjętym typem stratyfikacji spo-łecznej, akceptowanymi wzorcami tzw. ruchliwości społecznej i poziomem ak-ceptacji dla aktywnych, niestandardowych działań gospodarczych. Oznaczają wpływ na zachowania ludzi (w tym na ich działania gospodarcze), jaki wynika z dominacji określonej grupy (warstwy) społecznej i siły oddziaływania wzorców przez nią lansowanych. Analiza uwarunkowań społecznych daje obraz rodzajów i charakteru akceptowanych wzorców zachowań oraz tych, które z trudem mogą być przyjęte jako powszechnie obowiązujące. Pozwala określić poziom społecz-nej elastyczności i akceptacji zmian w daspołecz-nej strukturze społeczspołecz-nej87.
Przedsiębiorczość korporacyjna opiera się na ludziach, ich twórczej inicjaty-wie, które przekładają się na innowacyjność i konkurencyjność. Jest to proces, który kreowany jest przez przedsiębiorcze postawy i zachowania pracowników wykonawczych oraz kreatywne działania kierownictwa. Jest złożoną siecią trans-akcji interpersonalnych z udziałem różnorodnych osób („aktorów” procesu) oraz określonej liczby koniecznych zasobów i informacji gospodarczych. To dzięki lu-dziom, społecznemu wysiłkowi konstruowane są innowacje przez serię epizodów uczenia się i transferu wiedzy88. Przedsiębiorstwa dysponujące nawet najdosko-nalszymi maszynami i urządzeniami nie są w stanie same wykonać jakiekolwiek zadanie. To działalność poszczególnych osób w połączeniu z będącymi do ich dyspozycji zasobami jest w stanie kreować bogactwo.
Relacje społeczne między ludźmi, formalne i nieformalne więzi tworzą ka-pitał społeczny89. Stanowią go specyficzne, zakumulowane zasoby (informacje,
86 Przedsiębiorczość w zarządzaniu i socjologii, pod red. E. Mieszajikiny i R. Maciejewskiej, WSPA w Lublinie, Lublin 2012, s. 9.
87 K. Safin, Uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości – próba systematyzacji, [w:] Uwarunko-wania przedsiębiorczości, op. cit., s. 53.
88 V. de Ven, Central problem in the management of innovation, „Management Science” 1986, vol. 32, pp. 590-607.
89 Pojęcie kapitału społecznego kojarzone jest głównie z pracami R. Putnama, J. Colemana oraz F. Fukuyamy. Do literatury zostało wprowadzone przez francuskiego socjologa P. Bourdieu (po raz pierwszy termin ten został użyty niezależnie w latach 90. XX w. przez J. Colemana i P. Bourdieu).
Mianem tym określił on zbór rzeczywistych i potencjalnych zasobów, jakie związane są z posiada-niem przez jednostkę społeczną trwałej sieci związków opartych na wzajemnej znajomości i uzna-niu. Dzięki niej każdy członek społeczności uzyskuje wsparcie w postaci kapitału posiadanego przez kolektyw. Badania nad kapitałem społecznym doprowadziły do wyodrębnienia następujących jego wyróżników: (1) uczestnictwo w sieciach – kluczową sprawą w jego tworzeniu jest istnienie mniej lub bardziej gęstych, przeplatających się wzajemnie sieci powiązań między jednostkami i grupami, (2) wzajemność – kapitał społeczny oznacza działanie jednych osób na korzyść innych, nawet kosz-tem własnego interesu oczekując, że zostanie to w przyszłości odwzajemnione, (3) zaufanie – kapitał społeczny wpływa na większą aktywność, skłonność do podejmowania ryzyka wypływającą z założenia, że inni będą nas wspierać, buduje to także poczucie bezpieczeństwa, (4) normy spo-łeczne – to niepisane, ale powszechnie uznawane, zrozumiałe prawa, które wskazują na to, jakie
wiedza, zdobyte doświadczenia, kwalifikacje) pochodzące od ludzi, z wypraco-wanych przez nich osobistych i zawodowych kontaktów, które umożliwiają akty-wizację społeczną90. Jest odzwierciedleniem wartości przypisywanych sile powią-zań i interakcji oraz jednolitości rozumienia faktów w ramach związków między-ludzkich występujących w przedsiębiorstwie91.
Kapitał społeczny jest spoiwem łączącym grupy i zbiorowości. Wypełnia przestrzeń między ludźmi przez różnego rodzaju interakcje (na poziomie mikro, mezo i makro, czyli w odniesieniu do jednostek, grup i społeczeństw)92. Pojęcie to jest używane do nazywania bardzo wielu różnych mechanizmów, w których relacje i struktury społeczne sprzyjają działaniom jednostek, osiąganiu ich celów i (lub) dobra wspólnego. Jego znaczenie podkreślają m.in. S.W. Floyd i B. Wool-ridge, twierdząc, że zachęca do podejmowania różnego rodzaju inicjatyw, do ry-zykowania bez obawy o miejsce pracy93. Zapewnia ponadto odpowiednie relacje, umacnia więzi międzyludzkie, wpływa na zwiększenie poczucia zaufania, powo-duje, że aktywne osoby mają ochotę realizować różnorodne przedsięwzięcia.
Według M.A. Hitta, R.D. Irelanda i D.G. Sirmona kapitał społeczny odzwier-ciedla zbiory relacji, jakie zachodzą między jednostkami w ramach przedsiębior-stwa (to kapitał społeczny wewnętrzny) oraz między jednostkami a innymi fir-mami (to kapitał społeczny zewnętrzny). Ułatwia wszelkie działania człowieka w obrębie zbiorowości, zwłaszcza współpracę i współdziałanie, pomaga w absor-bcji w uzyskaniu dostępu do zasobów wiedzy, wspiera wykorzystanie przedsię-biorczych szans i okazji94. Korzyści wynikające z kapitału społecznego wiążą się z tym, że tworzone w jego ramach relacje95:
• ułatwiają przepływ informacji, umożliwiają dostęp do niej,
• pozwalają wywierać wpływ na inne osoby, zwłaszcza na te, których de-cyzje mają znaczenie dla jednostki,
zachowania są oczekiwane, pożądane, wartościowe, (5) wspólnota – mieszanka zaufania, sieci i norm tworzy silną społeczność wspólnie dzielącą zasoby i realizującą cele, (6) proaktywność – kapitał społeczny wpływa na angażowanie się ludzi w określone działania w obrębie wspólnoty.
Źródło: A. Glińska-Neweś, Kapitał społeczny w organizacji jako efekt jej pozytywnego potencjału, [w:] Strategie rozwoju organizacji, pod red. A. Stabryły i T. Małkusa, Mfiles.pl, Seria Wydawnicza Encyklopedia Zarządzania, Kraków 2012, s. 152; Przedsiębiorczość i kapitał intelektualny, op. cit., s. 125, 128-129; D. Batorski, Kapitał społeczny i otwartość jako podstawa innowacyjności, [w:]
Świt innowacyjnego przedsiębiorstwa. Trendy na najbliższe lata, pod red. P. Zadury-Lichoty, PARP, Warszawa 2013, s. 85.
90 B. Jamka, Istota i uwarunkowania przedsiębiorczości. Wybór perspektyw badawczych, [w:] Po-tencjał ludzki w rozwoju przedsiębiorczości indywidualnej i korporacyjnej, pod red. B. Jamki, Difin, Warszawa 2012, s. 29.
91 J. Kisielnicki, MIS – systemy informatyczne zarządzania, Placet, Warszawa 2008, s. 33.
92 B. Jamka, Istota i uwarunkowania przedsiębiorczości…, op. cit., s. 28.
93 S.W. Floyd, B. Woolridge, Middle managers strategic influence and organizational perfor-mance, „Journal of Educational and Management Studies” 1997, vol. 3 (34), pp. 465-485.
94 M.A. Hitt, R.D. Ireland, D.G. Sirmon, A model of strategic entrepreneurship. The construct and its dimension, „Journal of Management” 2003, vol. 29, no. 6, pp. 963-989.
95 D. Batorski, Kapitał społeczny i otwartość jako podstawa…, op. cit., s. 86-87.
• mogą służyć jako społeczne referencje – kontakty tego typu to wspólne interesy, poczucie przynależności i wynikające z tego pozytywnie wzmoc-nienia.
Kapitał społeczny postrzega się jako czynnik kształtowania przewagi konku-rencyjnej, który stymuluje innowacyjność i przedsiębiorczość96. Dzięki niemu jednostka łatwiej i szybciej identyfikuje szanse w otoczeniu (kapitał społeczny intensyfikuje się w momencie ich dostrzeżenia), chętniej podejmuje ryzyko. Jest swego rodzaju impulsem do większego zaangażowania w poszukiwanie partne-rów, pozyskiwanie zasobów, „uruchamianie nowych kontaktów” itp. Wymaga to współpracy, przekazywania informacji, dzielenia się wiedzą – aspektów wzmac-nianych kapitałem społecznym właśnie. Wpływa także na powstanie efektu sy-nergicznego zwiększającego efektywność procesu przedsiębiorczości.
W przypadku przedsiębiorczości korporacyjnej kapitał społeczny jest „fun-damentalną determinantą przedsiębiorczej infrastruktury kooperacyjnej”97. Przed-siębiorstwa, które doceniają jego rolę, tzn. które ułatwiają pojawienie się (i roz-wój) nieformalnych wewnętrznych i zewnętrznych sieci powiązań między ludźmi, udostępniają konieczne zasoby, wykazują wyższy stopień rozwoju przedsiębior-czości98. Kapitał społeczny jest bowiem narzędziem umożliwiającym jej stymu-lowanie, rozwój i zrozumienie. Jest z przedsiębiorczością ściśle związany, gdyż99:
• wzmacnia zachowania proaktywne,
• skłania członków przedsiębiorstwa do przejawiania przedsiębiorczych po-staw i zachowań, szczególnie w pracy zespołowej,
• jest dodatnio skorelowany ze skłonnością do podejmowania czego ryzyka i inicjowania nowej działalności (nowych, przedsiębior-czych przedsięwzięć),
• przyspiesza wymianę pomysłów, informacji, myśli i transfer wiedzy,
96 Zdaniem B. Glinki elementy kapitału społecznego, zwłaszcza zaufanie i budowane na jego pod-stawie społeczne relacje, posiadają w sferze przedsiębiorczości wielorakie konsekwencje zarówno pozytywne, jak i negatywne. Wynika to z tego, że: (1) zaufanie, umiejętność budowania sieci relacji to czynniki zwiększające aktywność przedsiębiorczą, a przez to wspomagające tworzenie dobrobytu przez innowacje, (2) zaufanie jest czynnikiem redukującym koszty transakcyjne i ryzyko, (3) sieci relacji są czynnikiem wspomagającym tworzenie i rozwój nowych przedsięwzięć, (4) więzi w sie-ciach relacji stanowią potencjalne źródło zasobów dla przedsiębiorcy (łatwiej je zdobyć). Niewła-ściwe więzi czy brak zaangażowania w ich tworzenie i podtrzymywanie wynikający z niesprzyjają-cego otoczenia może powodować, że kapitał społeczny stanie się hamulcem rozwoju innowacyjno-ści i przedsiębiorczoinnowacyjno-ści. Źródło: B. Glinka, Kulturowe uwarunkowania przedsiębiorczoinnowacyjno-ści w Polsce, PWE, Warszawa 2008, s. 75-76; W. Dyduch, Wpływ kapitału społecznego na przedsiębiorczość i efektywność organizacji, [w:] Kapitał ludzki a kształtowanie przedsiębiorczości, pod red. M. Juch-nowicz, Poltext, Warszawa 2004, s. 44-49.
97 B. Jamka, Rozwój przedsiębiorczości poprzez atrybutowe zarządzanie talentami i zarządzanie różnorodnością. Perspektywa modelu biznesowego, [w:] Potencjał ludzki w rozwoju…, op. cit., s. 145.
98 H.H. Stevenson, T.C. Jarillo, A paradigm of entrepreneurship…, op. cit., pp. 17-27.
99 B. Jamka, Istota i uwarunkowania przedsiębiorczości…, op. cit., s. 29; W. Dyduch, Wpływ kapitału społecznego na przedsiębiorczość…, op. cit., s. 44-49.
• ułatwia koordynację działań w przypadku wielu projektów,
• sprzyja sprawniej współpracy i lepszej komunikacji,
• kładzie nacisk na wspólne rozwiązywanie problemów,
• ułatwia zdobywanie nowych umiejętności, kompetencji, zasobów,
• powoduje rozkładanie ryzyka na wiele osób,
• ułatwia realizowanie nawet trudnych, złożonych przedsięwzięć.
Przedsiębiorczość rozwija się dzięki ludziom. Zarządzanie nimi, docenienie roli kapitału społecznego pozwala lepiej ją zrozumieć i kreować. W korporacji, której kierownictwo docenia jego znaczenie, pracownicy dużo chętniej się anga-żują, dlatego że czują akceptację i wsparcie, nie obawiają się krytyki i negatyw-nych ocen, podejmują ryzyko, nie boją się eksperymentować, a pozytywne efekty ich zaangażowania wpływają na przedsiębiorczą orientację korporacji.