Uniwersytet Narodowy – początek idei

Pomysł powołania do życia narodowego uniwersytetu, który miałby być instytucją federalną, bezpośrednio podlegającą władzy federalnej i służącej całemu krajowi, po raz pierwszy został publicznie zaprezentowany przez Benjamina Rusha⁵. W styczniu 1787 roku w pierwszym numerze czasopisma „The American Museum, or Reposi-tory of Ancient and Modern Fugitive Pieces”, wydawanego w Filadelfi i, opubliko-wał on list otwarty, w którym poruszał dwa istotne zagadnienia. Przede wszystkim – wskazywał na konieczność utworzenia silnego rządu federalnego, zdolnego spro-stać wyzwaniom stającym przed młodym państwem. Tego rodzaju poglądy nie były niczym odosobnionym, gdyż zdawano sobie sprawę ze słabości rozwiązań Artyku-łów Konfederacji i Wieczystej Unii. Tym, co jest ważniejsze z punktu widzenia badań nad federalną polityką wobec szkolnictwa wyższego, jest jego propozycja utworze-nia federalnego uniwersytetu. Rush przekonywał, że rzeczą niezbędną dla utrzyma-nia demokratycznej formy rządu jest stworzenie warunków, „aby wiedza wszelkiego rodzaju była rozpowszechniana we wszystkich zakątkach Stanów Zjednoczonych”.

Dowodził także, że Kongres mógłby spokojnie wykorzystać jedną czwartą kwoty przeznaczonej na wzniesienie federalnej stolicy kraju na utworzenie narodowego uniwersytetu, co byłoby z wielką korzyścią dla całego kraju⁶.

Rush przekazywał czytelnikom także zarys programu studiów proponowanej uczelni. Uważał, że powinna się ona skupić na nauczaniu przedmiotów związanych ze sprawowaniem rządów, aby w ten sposób mogła wspierać kongresmanów w cza-sie ich pracy. Wśród przedmiotów, które chciał koniecznie umieścić w programie, były: prawo naturalne oraz prawo międzynarodowe, prawo cywilne, prawo publicz-ne, podstawy handlu, i przede wszystkim – ekonomia, której zadaniem byłoby „roz-wijanie zasad i praktycznego działania w zakresie rolnictwa i wszelkiego rodzaju wytwórczości”. (Była to pierwsza w Ameryce propozycja umieszczenia ekonomii w programie studiów.) Ponieważ Rushowi zależało na prezentowaniu najnowszych osiągnięć światowej wiedzy, zaproponował utworzenie nowej funkcji w ramach uniwersytetu: korespondenta, którego zadaniem byłoby podróżowanie po Europie i donoszenie o wszystkich odkryciach i wynalazkach wprowadzanych w europej-skim rolnictwie i przemyśle. Rush wyraźnie docenił studia oferowane przez koledże w poszczególnych stanach, ale specyfi ka zaproponowanego przez niego programu sprawiała, że domagał się, aby po kilku latach federalne urzędy mogły sprawować

5 Benjamin Rush (1746–1813), delegat z Pensylwanii na Kongres Kontynentalny w latach 1776–

–1777, jeden z sygnatariuszy Deklaracji Niepodległości. Ukończył Princeton College w 1760 roku, studiował medycynę w Filadelfi i, Edynburgu, Londynie i Paryżu, od 1769 r. prowadził praktykę lekarską w Filadelfi i; od lipca 1777 r. do lutego 1778 r. pełnił obowiązki naczelnego lekarza; jeden ze współzałożycieli Dickinson College w Carlisle w Pensylwanii. Zob. Rush, Benjamin [w:] Biographical Directory of the United States Congress, 1774-Present, http://bioguide.congress.gov/scripts/biodisplay.

pl?index=R000514 (dostęp: 17.02.2011).

6 B. Rush, Address to the People of the United States, „The American Museum; or, Repository of Ancient and Modern Fugitive Pieces &Co. Prose and Poetical”, 1787, vol. 1, nr 1, s. 9–10.

wyłącznie absolwenci szkoły jego pomysłu. Dzięki temu przyszli urzędnicy mieliby świadomość, na jakich zasadach opiera się federacja oraz republikańska forma rzą-dów w Stanach Zjednoczonych⁷.

W pomyśle Rusha należy zwrócić uwagę na trzy elementy, które pokazują punkt wyjścia do amerykańskich dyskusji nad federalnym zaangażowaniem w sprawy szkolnictwa wyższego. Po pierwsze, Rush uznał wyższe wykształcenie za wartość samą w sobie, niezbędną do zachowania demokratycznego państwa, i z tego właśnie powodu domagał się, by przyszli urzędnicy byli absolwentami narodowego uniwer-sytetu. Cechy charakteru, wartości moralne, jakie niosła z sobą taka uczelnia, były równie istotne jak zwykłe cele edukacyjne. Po drugie, autor odezwy podkreślał uży-teczność wykształcenia. Ukończenie studiów przynosiło korzyści nie tylko ze wzglę-du na samą posiadaną przez absolwentów wiedzę. Ona miała się stać elementem gwarantującym rozwój i bogactwo kraju, dlatego wskazywał rolnictwo i przemysł jako jedne z podstawowych przedmiotów badań i nauczania (ta wizja ostatecznie zo-stała zrealizowana za sprawą pierwszej ustawy Morrilla). Trzeci element wizji Rusha był zaskakująco innowacyjny: chciał umiędzynarodowienia amerykańskiej edukacji za pomocą funkcji korespondentów. Miało to zabezpieczyć Amerykanów przed po-zostawaniem w tyle za rozwojem europejskiej nauki⁸.

Ten pierwszy pomysł został rozwinięty przez Rusha w kolejnej publikacji: Plan of a Federal University, która ukazała się 29 października 1788 roku jednocześnie w „Pennsylvania Gazette” oraz „The Federal Gazette, and Philadelphia Evening Post”. Tym razem artykuł dotyczył wyłącznie federalnego uniwersytetu. Autor (ukry-wający się pod pseudonimem Obywatela Filadelfi i) stwierdzał, że przedmioty ofe-rowane w tego typu szkole powinny służyć praktycznemu przygotowaniu do „oby-watelskiego i publicznego życia” (civil and public life) i dlatego muszą obejmować:

matematykę, rolnictwo, biologię, botanikę, pisanie tekstów w języku angielskim, języki francuski i niemiecki (które miały zastąpić dawniejszą łacinę i grekę), a także

„wszystkie te ćwiczenia fi zyczne (...) które są obliczone na wzmocnienie zdrowia, siły i elegancji ludzkiego ciała” (all of those athletic and many exercises which are calculated to impart health, strength and elegance to the human body). Federalny uniwersytet nie miał za zadanie zastąpić istniejących w poszczególnych stanach ko-ledżów, ale miał zaoferować wykształcenie szczególnie przydatne w życiu obywa-telskim i politycznym. Rush podtrzymał swój pomysł powołania korespondentów, precyzując, że należy powołać czterech młodych ludzi „z dobrym wykształceniem i o otwartych umysłach”, aby mogli z Europy donosić o dokonywanych tam codzien-nie usprawcodzien-nieniach i odkryciach⁹.

7 Ibidem; A. Castel, The Founding Fathers and the Vision of a National University, „History of Education Quarterly” 1964, vol. 4, nr 4, s. 281; S. Filipowicz, Pochwała rozumu i cnoty. Republikańskie credo Ameryki, Znak, Kraków 1997, s. 104–105.

8 Ibidem, s. 281–283.

9 B. Rush, Plan of a Federal University, „Pennsylvania Gazette” 1788, s. 3; opublikowane tego samego dnia w „The Federal Gazette, and Philadelphia Evening Post”, s. 2–3; artykuł był następnie przedrukowywany, np.: „The American Museum; or, Repository of Ancient and Modern Fugitive Pieces

&Co. Prose and Poetical” 1788, vol. 4, nr 5, s. 442–444.

Narodowy Uniwersytet Stanów Zjednoczonych – niezrealizowana idea 91 Do swojego pierwotnego pomysłu Rush wprowadził dwie modyfi kacje. Uznał, że po upływie trzydziestu lat od powołania takiej uczelni, Kongres powinien przyjąć ustawę, która „zabroni jakiejkolwiek osobie bycia wybraną albo powołaną do pełnie-nia urzędu, jeśli nie ukończy nauki w tym federalnym uniwersytecie”. W ten sposób Rush wyraźnie doprecyzował swoją wcześniejszą sugestię, czyniąc z niej warunek konieczny przy obejmowaniu urzędu. Druga modyfi kacja miała jeszcze istotniejsze znaczenie – chciał uczynić z uniwersytetu placówkę badawczą. Dlatego wnioskował, by „zatrudnić dwóch odpowiednio uzdolnionych młodzieńców i opłacać ich z fundu-szy publicznych, aby badali produkcję roślinną i zwierzęcą oraz wydobycie minera-łów w naszym kraju”¹⁰.

Rush bardzo mocno popierał idę fi nansowania uczelni i jej działalności z fundu-szy publicznych. Chciał, aby Kongres opłacał pensje profesorom, wychowawcom oraz pozostałym urzędnikom uczelni (w tym korespondentom i młodym uczonym badającym zasoby kraju). Uznawał także za konieczne sponsorowanie stypendiów dla studentów. Wskazywał przy tym, że po niezbędnych działaniach zmierzających do naprawy fi nansów publicznych, głównym celem działania władzy federalnej po-winno się stać utworzenie narodowego uniwersytetu. A to dlatego, że jego zdaniem tylko taka federalna instytucja szkolnictwa wyższego mogła przeciwdziałać ignoran-cji i uprzedzeniom, a także zachęcić urzędników publicznych do działania zgodnie z ideałami federacyjnego państwa.

Jednym z powodów, dla których Rush zdecydował się na opublikowanie bardziej szczegółowego Planu Uniwersytetu Fedralnego, były działania prowadzone przez polityków zaangażowanych w tworzenie nowej konstytucji Stanów Zjednoczonych.

W dniu 28 marca 1787 roku Charles Pinckney (reprezentujący Południową Karoli-nę) sugerował, aby zapisać uprawnienie legislatury do „utworzenia i utrzymywania narodowego uniwersytetu w miejscowości będącej siedzibą rządu Stanów Zjedno-czonych”. Propozycja ta została odrzucona¹¹. Tymczasem 18 sierpnia James Madison (reprezentujący Wirginię) w trakcie Kongresu Konstytucyjnego zgłosił uproszczoną propozycję – aby wśród wymienionych uprawnień legislatury zapisać „utworzenie Uniwersytetu”, ale i to zostało odrzucone¹². Dnia 14 września James Madison, tym razem przy poparciu Charlesa Pinckneya i Jamesa Wilsona (Pensylwania), zgłosił propozycję, aby w konstytucji zostało zapisane prawo Kongresu „do utworzenia Uni-wersytetu, w którym niedopuszczalne będą preferencje ani podziały ze względów re-ligijnych”. Propozycji tej sprzeciwił się wyraźnie Gouverneur Morris (Pensylwania), który stwierdził: „Nie jest to konieczne. Wyłączne uprawnienia dotyczące siedziby rządu rozwiążą ten problem”. Propozycja Madisona nie została szerzej wyjaśnio-na, można z niej tylko wywnioskować, że doświadczenia związków kolonialnych koledżów z konkretnymi odłamami chrześcijaństwa skłoniły Madisona, Pinckneya

10 Ibidem.

11 J. Elliot (red.), The Debates in the Several State Conventions, on the Adoption of the Federal Constitution, as Recommended by the General Convention at Philadelphia in 1787, vol. V, Printed for the Editor, Washington 1836, s. 130.

12 M. Farrnad (red.), The Records of the Federal Convention of 1787, vol. II, Yale University Press, New Haven 1911, s. 325 (dalej: RFC).

i Wilsona do wyraźnego podkreślenia religijnej tolerancji i otwartości federalnego uniwersytetu. W głosowaniu wniosek Morrisa zwyciężył z bezpiecznym marginesem 6 do 4 (opinia Connecticut była podzielona, a Rhode Island i Nowy Jork wstrzymały się od głosu)¹³.

Obydwie publikacje Benjamina Rusha były dobrze znane amerykańskiej opinii publicznej, a zwłaszcza osobom wykształconym, które dominowały w czasie obrad w Filadelfi i nad kształtem konstytucji. W gronie prenumeratorów „The American Museum” byli między innymi George Washington, Thomas Jefferson, Benjamin Franklin, James Madison, Edmund Randolph, Timothy Pickering, Noah Webster i Gouverneur Morris. Dobra znajomość tekstów Rusha była przyczyną, że w 1796 roku w Kongresie w czasie dyskusji nad propozycjami George’a Washingtona bardzo często odnoszono się nie tyle do tego, co sugerował ówczesny prezydent, ile raczej do naszkicowanego w 1787 roku Planu Narodowego Uniwersytetu. Należy przy tym zwrócić uwagę na to, że Rush wyraźnie artykułował trzy funkcje, jakie miał pełnić narodowy uniwersytet: edukacyjną, badawczą i służby publicznej, bo miał się on stać miejscem przygotowania absolwentów do uczestniczenia w „życiu obywatel-skim i publicznym”.