III URZECZYWISTNIENIE POSTULATÓW MIEJSCOWEJ SPOŁECZNOŚCI POLSKIEJ PO PRZEMIANACH LUTOWYCH
Zwycięstwo KPCz w lutym 1948 r. stwo
rzyło optymalne warunki do pozytywnego załatwienia wielu spraw związanych z bytem polskiej grupy narodowościowej. Odzwiercie
dleniem jakościowo nowej polityki zagranicz
nej Czechosłowacji wobec Polski stały się uroczystości w pierwszą rocznicę podpisania umowy czechosłowacko-polskiej. Z tej okazji w Karwinie, Czeskim Cieszynie i Trzyńcu od
były się uroczyste akademie. Szczególnie im
ponujący przebieg z udziałem około 40 000 osób miała wspólna manifestacja obywateli Czeskiego Cieszyna i Cieszyna w dniu 14 marca 1948 r. Pod adresem Polaków w cze
chosłowackiej części Śląska Cieszyńskiego ówczesny wojewoda śląsko-dąbrowski, gen.
Aleksander Zawadzki, powiedział: „Cieszy
my się niezmiernie z waszej dzielnej postawy, jaką okazaliście podczas znamiennych dni przesilenia rządowego w Czechosłowacji.
Cieszymy się z tego, żeście jedni z pierw
szych stanęli murem za demokracją ludową i po stronie bojowniczki za prawa ludu pracu
jącego, jaką jest KPCz".
W celu uczczenia polskiego święta państwo
wego (22 VII) odbyła się na górze Radhoszcz
(koło Frensztatu) w dniach 17—18 lipca 1948 r. wspólna manifestacja przyjaźni ęze- chosłowacko-polskiej z udziałem przedstawi
cieli władz centralnych obu państw. Przemó
wienie okolicznościowe w imieniu rządu czechosłowackiego wygłosił minister oświaty i szkolnictwa, prof. Zdenek Nejedly.
Pełne zaangażowanie się Polaków w wy
darzeniach lutowych odbiło się korzystnie w kwestii ich przedstawicielstwa w radach narodowych i w komitetach działania Frontu Narodowego. Szczególnie pomyślna dla Po
laków sytuacja zaistniała w powiecie czesko- cieszyńskim, w którym odsetek przestawicieli ludności polskiej w wymienionych powyżej organach władzy znacznie przewyższał liczbę członków danej grupy narodowościo
wej w stosunku do ludności czeskiej. Przed lutym 1948 r. z 938 członków MRN było 209 (22,28 %) narodowości polskiej, zaś po prze
sileniu rządowym (stan z 20 V 1948) z 994 radnych było 392 Polaków (41,53 %). Z ogól
nej liczby 836 członków Miejscowych Komite
tów Działania Frontu Narodowego 369 było narodowości polskiej (stan z 20 V 1948 r.).
W powiecie frysztackim przed lutym 1948 r.
z ogólnej liczby 801 członków MRN było 77 (9,62 %) Polaków. Według danych z 20 maja 1948 r. w liczbie 801 członków MRN Polaków było 128 (15,98% ).
[1 7]
Korzystniejszy dla Polaków sktad komite
tów działania FN i rad narodowych w powie
cie czeskocieszyńskim wynikał z narodo
wościowej struktury w obu powiatach, mniej pomyślnej dla Polaków w powiecie frysztac- kim, jak również z nieco odmiennej sytuacji politycznej. Usuwani po porażce reakcji akty
wiści Czechosłowackiej Partii Narodowosoc- jalistycznej oraz Czechosłowackiej Partii Lu
dowej byli przeważnie narodowości czeskiej.
W powiecie frysztackim obie prawicowe par
tie miały znacznie słabszą pozycję. Dodajmy kolejny pozytyw dla Polaków, i to w obu powiatach, jakim był ich stosunkowo wysoki odsetek w bazie członkowskiej partii komunistycznej.
Również z zakładów pracy wydalono lub przesunięto do pracy fizycznej wrogów rewo
lucji. Tak np. w Hucie Trzynieckiej na zebra
niu przedstawicieli rady zakładowej, związ
ków zawodowych (ROH), przedstawicieli działów produkcji i kierownictwa zakładu w dniach 27 i 28 lutego 1948 r. zadecydowa
no o wydaleniu z zakładu 35 ludzi, przeszere
gowaniu do stanu robotniczego lub przesu
nięciu do innego działu w ramach zakładu 51 ludzi oraz udzieleniu nagany 31 pracowni
kom.
Interesująco przedstawiały się wyniki wy
borów do Zgromadzenia Narodowego w dniu 30 maja 1948 r., kiedy to po raz pierwszy oddawano głosy na wspólną listę kandydatów Frontu Narodowego. W miesza
nych narodowościowo powiatach lista kandy
datów otrzymała większy odsetek głosów od przeciętnej okręgu ostrawskiego (86,50 %) czy ogólnopaństwowej (89,28 %), bowiem w powiecie frysztackim odsetek ten wynosił aż 95,72 %, w czeskocieszyńskim 91,86 %.
Pomijając strukturę klasową obu powiatów, bardzo istotną rolę odegrały głosy Polaków, którzy oczekiwali od zwycięstwa lutowego sprawiedliwego rozwiązania kwestii narodo
wościowej.
Zwycięski Luty przekreślił definitywnie dys
kryminację szkolnictwa polskiego. Został mianowany okręgowy referent dla spraw pol
skiego szkolnictwa, który przejął dozór peda
gogiczny nad polskimi przedszkolami, szkołami ludowymi, średnimi i gimnazjum.
Podlegali mu wszyscy polscy nauczyciele.
W terenie w jego imieniu w tym samym za
kresie działało dwóch powiatowych sekreta
rzy inspektorów szkolnych. Od 1952 r.
wymienieni sekretarze zostali podniesieni do rangi samodzielnych inspektorów powiato
wych narodowości polskiej, opiekujących się polskim szkolnictwem. Szczególnie gorliwych realizatorów likwidacji polskich szkół stopnio
wo usuwano z etatów inspektorów.
Po lutym 1948 r. wznowiło nauczanie 15 polskich szkół podstawowych oraz taka sama liczba polskich przedszkoli. Liczba uczniów w szkołach podstawowych podniosła się z 6 964 w roku szkolnym 1947/48 do 7 536 w roku następnym. Polskim nauczycielom za
liczono wszystkie lata odpracowane w szkol
nictwie w okresie prawie że rocznych rządów polskich, w prywatnych szkołach „Macierzy Szkolnej“ oraz okres okupacji.
Po przemianach lutowych nastąpiło ujed
nolicenie działalności PZKO, do czego doszło na I Krajowym Zjeździe PZKO (tzw. zjazd zjednoczeniowy) dnia 26 lutego 1950 r. w ho
telu „P iast“ w Czeskim Cieszynie.
W grudniu 1949 r. pojawił się pierwszy numer miesięcznika kulturalno-oświatowego PZKO
„Zw rot“ . Pod koniec 1950 r. teatrzyk lalek
„B ajka“ , który swe premierowe wystąpienie miał w Orłowej 2 marca 1948 r„ przeszedł ja
ko zespół zawodowy w gestię ZG PZKO.
W radiu ostrawskim zaczęto nadawać od r.
1950 polskie audycje. Przy istniejącym czes
kocieszyńskim teatrze powołano do życia w 1951 r. Scenę Polską. Wznowiła działal
ność w Czeskim Cieszynie księgarnia polska.
W poszczególnych gminach powstały sa
modzielne polskie biblioteki ludowe lub pol
skie oddziały przy bibliotekach gminnych.
Na mocy uchwały Czechosłowackiej Gmi
ny Sokoła z 22 grudnia 1948 r. doszło do zmiany struktury organizacyjnej miejscowego polskiego sportu. „Polskie kluby, wydziały kultury fizycznej i sportu, powstałe przy orga
nizacjach Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej
— czytamy w uchwale — wytworzą samo
dzielne polskie kluby sokolskie. W powiato
wych komitetach Sokoła ( . .. ) , które wspólne będą dla czeskich i polskich klubów sokol
skich, polskie kluby sokolskie będą odpo
wiednio reprezentowane. Podstawowe kluby sokolskie, które powstają w zakładach pracy, [1 8]
będą wspólne dla członków czeskiej i polskiej narodowości“ .
Zwycięstwo klasy robotniczej w wydarze
niach lutowych umożliwiło organizowanie pierwszych powojennych festynów poza
szkolnych, urządzanych wspólnie przez PZKO i SMP. Szczególnie festyn jabłonkow
ski zapisał się na trwało w historii kultury regionu. Festyn ten, w odróżnieniu od przed
wojennego Święta Gór w Wiśle, nazwano Świętem Gorolskim. Sugestię zrealizowania takiej imprezy wysunął dyrektor szkoły wy
działowej w Jabłonkowie Karol Piegza na wspólnym zebraniu lokalnych zarządów PZKO i SMP w dniu 22 lipca 1948 r. Pierwsze Święto Gorolskie odbyło się 12 września 1948 r. w Lasku Miejskim w Jabłonkowie.
Najbardziej oryginalnym wozem alegorycz
nym popisało się Nawsie, realizując pomysł Władysława Niedoby, popularnego Jury spod Grónia.
Dla ilustracji masowego charakteru życia kulturalnego społeczności polskiej po Zwy
cięskim Lutym posłużmy się liczbą czynnych zespołów teatralnych i śpiewaczych. W roku 1949 aktywnie działały 82 zespoły teatral
ne, z tego 65 należało do SMP a 17 do PZKO. Liczba członków w danych zespołach dochodziła do 2 000 osób. W tym samym czasie notujemy 92 zespoły śpiewacze (72 esempowskie i 20 pezetkaowskich) o łącznej liczbie 2 524 śpiewaków.
Na podstawie uchwały połączonych Za
rządów Powiatowych SMP z dnia 30 grudnia 1948 r. została utworzona przy Powiatowym Zarządzie SMP w Czeskim Cieszynie sekcja pod nazwą Zrzeszenie Śpiewacze, obejmują
ce swoją działalnością również pezetkaow- skie zespoły śpiewacze. Tak więc wszelka działalność polskiego ruchu śpiewaczego na
tym obszarze została skoncentrowana w Zrzeszeniu Śpiewaczym.
Wspaniałym sukcesem zakończył się de
biut młodzieży polskiej w Konkursie Państwo
wej Twórczości Młodzieży (Stätni tvofivost mladeże), którego okręgowa runda prze
biegła w maju 1949 r. w Ostrawie, ogólno- państwowa runda w dniach 28 VI — 2 VII 1949 r. również w Ostrawie. Na szczeblu ogólnopaństwowym chór mieszany SMP Sto- nawa w kategorii „w ieś" zajął pierwsze miejsce, chór mieszany SMP Trzyniec w ka
tegorii „m iasto“ (rywalizujące chóry były z Pragi, Brna, Bratysławy itd.) wywalczył dru
gie miejsce. Zespół taneczny SMP Bystrzyca w kategorii „w ieś“ zajął drugie miejsce, po
dobnie jak zespół teatralny SMP Stonawa w tejże kategorii. Również soliści mogli po
szczycić się znakomitymi wynikami. W efek
cie młodzież polska jako całość na nowo zos
tała „odkryta“ przez inne części republiki, a nawet przez pobliską Ostrawę. Zresztą za
jęcie w rundzie okręgowej czwartego miejsca przez chór mieszany z małej wioski, jaką były Kojkowice, gdzie z trzydziestu młodych Pola
ków tylko dwu nie należało do chóru, na pew
no rzuca bardzo pozytywne światło na spraw
ność organizacyjną i działalność kulturalną SMP.
Masowy udział oraz wyniki godne odnoto
wania w działalności kulturalnej czy oświato
wej miejscowej społeczności polskiej to nie efekt wyjątkowych talentów, lecz przede wszystkim rezultat ofiarności i zapału, jak również wynik mającej już swoją tradycję dobrej pracy organizacyjnej, których apo
geum zanotowano po zwycięstwie KPCz w lutym 1948 r.
WŁADYSŁAW JOSIEK
[1 9]