Ukraina musi zmagać się równocześnie z dwoma bardzo trudnymi spu-ściznami – totalitarną i kolonialną. Przejawiają się one w nieefektywności starych instytucji, konserwatyzmie i skorumpowaniu elit, odczuwalnym wpływie, albo wręcz dominacji kolonialnych i neokolonialnych dyskursów, autorytarno-paternalistycznej mentalności znacznej części społeczeństwa oraz jego głębokich strukturalnych deformacjach. Ukraińska kultura nie tylko przeciwstawia się tym spuściznom, ale proponuje także wyraźną al-ternatywę – europejską, nowoczesną, wieloetniczną i wielojęzykową, inspi-rowaną światowymi poszukiwaniami nowości i wolności.
_____________
54 Zob. Dąbrowski P. (red.) (2012), Praca przymusowa imigrantów w Polsce: Analiza na przy-kładzie społeczności ukraińskiej i wietnamskiej. Ośrodek Badań nad Migracjami (58/116).
55 Z największego jak do tej pory badania sondażowego przeprowadzonego przez GFK Ukraina w 2006 roku wynikało, że około 117 tysięcy mieszkańców Ukrainy padło ofiarą han-dlu ludźmi, z czego najwięcej, bo 62 tysiące osób do celu pracy przymusowej, 39 tysięcy do pracy w gospodarstwach domowych, a 15 tysięcy było przymusowo wykorzystywanych seksualnie. Zob. też: Jaroszewicz M. (2012), Praca przymusowa obywateli Ukrainy za granicą z perspektywy kraju pochodzenia, w: Dąbrowski P. (red.), Praca przymusowa imigrantów w Polsce:
Analiza na przykładzie społeczności ukraińskiej i wietnamskiej. Ośrodek Badań nad Migracjami (58/116), Warszawa, s. 22.
56 Ibidem.
57 Klaus W. (2011), Przestrzeganie przez polskich pracodawców praw pracowników migrujących, w: Klaus W. (red.), Ziemia obiecana? Warunki pracy cudzoziemców w Polsce, SIP, Warszawa, s. 33.
Cenzura panująca za czasów radzieckich spowodowała, że cały szereg elementów kultury ukraińskiej został osłabiony, a niektórych w ogóle braku-je. Język ukraiński nie pełni wszystkich swoich funkcji społecznych i kultu-rowych. Ukraińscy intelektualiści (I. Dziuba, O. Potebnia) często interpretują język jako „kręgosłup kultury narodowej”. W tym znaczeniu pełnowarto-ściowe funkcjonowanie kultury zależy od pełnowartopełnowarto-ściowego funkcjono-wania języka – we wszystkich sferach życia, we wszystkich subkulturach i na wszystkich poziomach, formalnych i nieformalnych58. Autorka raportu nie widzi problemu w faktycznej dwujęzyczności panującej na Ukrainie, ponieważ nie ma tu niezgodności pomiędzy ukraińską świadomością a po-szanowaniem różnorodności kulturowej, językowej i religijnej na Ukrainie59. Mówiąc o całościowości kultury narodowej, składają się na nią również elementy kultur wielu grup etnicznych, mniejszościowych zamieszkujących Ukrainę. Społeczeństwo ukraińskie jest bardzo zróżnicowane etnicznie i kulturowo, więc trudno mówić o narodzie Ukrainy jednoznacznie, nie wprowadzając pewnych szczegółowych zróżnicowań. I tak na przykład mieszkańcy wschodniej i południowej Ukrainy często słabo interesują się ukraińskim dziedzictwem kulturowym, często nie mają opanowanych naro-dowych kodów językowych i kulturowych, które przeważnie są określane przez kulturę rosyjską60. Istotny jest fakt, że ukraińska kultura pod wzglę-dem swojego statusu społecznego nie stała się przez lata niepodległości kul-turą, która funkcjonuje na całym narodowym terytorium, w jakimś stopniu obejmuje całą ludność i opiera się na zrozumiałych dla większości kodach kulturowych oraz organicznie używanym w codziennym życiu języku.
Kultura popularna pod wieloma względami funkcjonuje jak część kultu-ry „ogólnoimperialnej”, ogólnorosyjskiej. Jeśli chodzi o ukraińską kulturę
„wysoką”, zamyka się ona w kapsule jako kultura mniejszości we własnym suwerennym państwie61. Bez radykalnych zmian politycznych i systemowe-go przełamania kolonialnej spuścizny, pełnowartościowe funkcjonowanie ukraińskiej kultury w Ukrainie wydaje się problematyczne.
De facto mamy do czynienia z głębokimi, strukturalnymi deformacjami społeczeństwa, wynikającymi z długotrwałej dominacji kolonialnej.
Defor-_____________
58 Riabczuk M. (2012), Ukraińska kultura po komunizmie: między postkolonialnym wyzwoleniem a neokolonialnym zniewoleniem, w: Laufer P., Riabczuk M., Saweneć A. (red.), Raport o stanie kultury i NGO w Ukrainie, Fundacja Open Culture, Lublin, s. 13.
59 Karnaukh A. (2013), Świadomość narodowa po komunizmie w wieloetnicznych zbiorowościach na Zaporożu, praca doktorska, Rzeszów.
60 Na temat szczegółowej analizy dystynkcji kulturowej wśród mieszkańców wschodniej Ukrainy zob. Karnaukh A., Świadomość narodowa po komunizmie w wieloetnicznych zbiorowościach na Zaporożu”, praca doktorska, Rzeszów 2013.
61 Riabczuk M. (2012), Ukraińska kultura po komunizmie…, s. 14-15.
macje te mają wymiar zarówno ilościowy, jak i jakościowy. Ludność rosyj-skojęzyczna skoncentrowana jest przede wszystkim w dużych miastach, co automatycznie zapewnia jej lepszy dostęp do oświaty, kultury, wyższych zarobków i kariery zawodowej, a także innych profitów socjalnych. Według danych ostatniego spisu ludności (2001), w Ukrainie było 8 068 992 Rosjan, z czego wyższe wykształcenie miało 1 462 950 osób, czyli 18%. Spośród 35 475 295 Ukraińców wyższe wykształcenie miało tylko 3 942 938 osób, czyli 11%. A jako że wyższe wykształcenie (i ogółem urbanizacja) w Ukra-inie sprzyjają rusyfikacji, to wśród osób ukraińskojęzycznych odsetek mają-cych wyższe wykształcenie jest jeszcze niższy (9%), niż wśród etnicznych Ukraińców, natomiast wśród osób rosyjskojęzycznych jest jeszcze wyższy (19%) niż wśród etnicznych Rosjan62.
Łącznie pokazuje to, że nawet według wskaźników czysto ilościowych rosyjskojęzyczna część ludności znajduje się wyraźnie wyżej na drabinie społecznej niż ukraińskojęzyczna. Jednak ważniejsza jest jakościowa prze-waga grupy rosyjskojęzycznej nad ukraińskojęzyczną. Jest ona możliwa nie tylko dzięki wyżej wymienionym czynnikom strukturalnym (przede wszystkim znacznie wyższemu poziomowi urbanizacji), ale także dzięki większemu kapitałowi symbolicznemu. Częściowo bazuje on na wspomnia-nej dominacji społeczwspomnia-nej, czyli na deformacjach strukturalnych, ale w jeszcze większym stopniu – na tradycyjnej dominacji kulturowej, którą wytworzyło i w pewnym stopniu wciąż, różnymi metodami dyskursywnymi, podtrzy-muje byłe imperium. Rosyjskojęzyczna mniejszość (albo i większość) w Ukrainie uważa się za reprezentanta „wielkiej” kultury, która a priori jest nieporównywalnie wyższa od prowincjonalnej i partykularnej kultury ukra-ińskojęzycznych. Żadna imperialność i domniemana uniwersalność nie daje osobom rosyjskojęzycznym symbolicznej przewagi w Polsce, Estonii czy nawet ukraińskiej Galicji. Natomiast w Kijowie, Doniecku, na Krymie i większości innych miast Ukrainy właśnie ta przewaga daje im możliwość ustanawiania i podtrzymywania pewnej normy społecznej. U podstaw tej normy leży przekonanie obu grup – dominującej oraz podporządkowanej – że rosyjski język i kultura są „wyższe”, bardziej „prestiżowe” i „normalne”.
Z powyższego wyciągnąć można następujące wnioski. Po pierwsze, ukraińska kultura w Ukrainie z jednej strony zachowuje formalny „pań-stwowy” status, jako kultura narodu tytularnego, w dużym stopniu legity-mizująca jego odrębny (od Rosji) byt polityczny. Oznacza to, że nominalnie
„ukraińskie” państwo nadal będzie wspierać ukraińskie instytucje i praktyki kulturalne. Z drugiej strony, kultura popularna w Ukrainie, mimo pewnego lokalnego kolorytu, będzie pozostawała czysto peryferyjną, prowincjonalną
_____________
62 Http://2001.ukrcensus.gov.ua/publications/#p5.
częścią kultury „ogólnoimperialnej” – tak, jak to właśnie było zarówno za czasów radzieckich..
Drugi wniosek w dużym stopniu wynika z pierwszego. Prawdziwą po-pularnością cieszy się w Ukrainie właśnie popkultura neokolonialna, mało-rosyjska, co wynika zazwyczaj nie z jej „wyższej” jakości (w gatunkach ma-sowych to pojęcie jest dość względne), a przede wszystkim ze znacznie większych środków finansowych, medialnych i symbolicznych, łożonych na jej promocję.
Niezależność dała ukraińskiej kulturze wolność od ograniczeń ideolo-gicznych i represji ze strony np. partii komunistycznej Związku Radzieckie-go. Brak represji fizycznych oczywiście daje ukraińskiej kulturze pewne szanse, których nie miała ona 25 lat temu w ZSRR, chociaż miała je 125 lat temu w habsburskiej Galicji.
Dla nowej władzy, w nowych warunkach okresu przechodzenia od ko-munizmu do demokracji, kiedy narastały wszystkie problemy społeczne, kultura pozostała na drugim, mniej ważnym znaczeniu. Żadna partia poli-tyczna nie ma w swoim programie rozdziału poświęconego polityce kultu-ralnej. O kulturze wspomina się tylko w kontekście zaspokajania kultural-nych i duchowych potrzeb społeczeństwa. Retoryka polityczna ogranicza się do ogólnych stwierdzeń o niewykorzystanym potencjale i znieważaniu ukraińskiej kultury oraz – jak zwykle – języka, a przy tym na liście kandyda-tów do Rady Najwyższej widnieją znane nazwiska działaczy kulturalnych.
Brak jest dyskusji politycznej nad rolą kultury w rozwoju społeczeństwa demokratycznego i nad możliwościami stworzenia kulturalno-politycznych warunków do podjęcia przez nią takiej roli63.
Słaba efektywność polityki kulturalnej w Ukrainie spowodowana jest przez szereg następujących przyczyn: brak stałego zainteresowania sferą kultury ze strony rządu, brak planów strategicznych kształtowania narodo-wej polityki kulturalnej, brak systematyczności i jednolitej polityki kultural-nej, niedostosowanie polityki kulturalnej do nowych realiów społecznych i technologicznych, oderwanie oficjalnej polityki kulturalnej od potrzeb kon-sumentów kultury i działaczy kultury, nieprzejrzystość, brak kontroli oraz ograniczenia w finansowaniu sfery kulturalnej.
Podsumowując, społeczeństwo ukraińskie to społeczeństwo postkolo-nialne i posttotalitarne. Obecnie dopiero kształtuje się nowa świadomość społeczna, z kiełkującymi wyobrażeniami o własnej kulturze. Ukraińska kultura ma ten sam ogromny problem, co ukraińskie państwo – brak zdro-wej gospodarki. Istnienie w państwie aktywnego, intensywnego życia
kultu-_____________
63 Riabczuk M. (2012), Ukraińska kultura po komunizmie…
ralnego jest przede wszystkim oznaką wysokich wskaźników poziomu życia jego obywateli.
Kultura ukraińska ma kilka źródeł. Spór o ich znaczenie, podobieństwa i różnice w stosunku do innych kultur istotny jest dla współczesnej tożsa-mości ukraińskiego narodu. Jak bardzo drażliwy może to być problem, przekonał się cały świat m.in. podczas Euromajdanu na przełomie 2013/
/2014 roku na Ukrainie.
Tak na przykład, pisząc o kulturze ukraińskiej Iwan Łysiak-Rudnicki pokazał ją jako syntezę Wschodu i Zachodu, lecz inną niż kultura rosyjska.
Każda kultura ma różne korzenie i bardzo trudno je precyzyjnie zidentyfi-kować. Ale dla charakterystyki kultury może ważniejsze są nie rzeczywiste jej korzenie, ale to, co współczesne pokolenia przyznające się do niej, uważa-ją za jej źródła.
Kultura ukraińska uznaje siebie za europejską przede wszystkim dlate-go, że chce odróżnić się od kultury rosyjskiej, nie dać siebie pochłonąć. Jest to kultura zagrożona i dlatego pielęgnuje różne mity, także quasi-histo-ryczne. Chce siebie jakoś ratować i szuka potwierdzenia, że skoro jest na-prawdę taka stara, to ma prawo do istnienia. To jest kompleks niższości.
Dominujące imperium ciągle wmawia Ukraińcom, że w ogóle ich nie ma, że oni nie mają historii, nie mają kultury, ci zaś odpowiadają: „nieprawda, my jesteśmy, mamy starą kulturę i starożytną historię”64. W istocie jednak nie ma wielkiego znaczenia, jak stara jest ukraińska kultura. Ważne, że ona po prostu istnieje, naród powstał, teraz istnieje też państwo, nawet gdyby nic nie było przed 1991 rokiem.
Poczucie zagrożenia jakby zmusza inteligencję ukraińską do refleksji nad tym, czym różnimy się od Rosjan w różnych aspektach, ale jednocześnie spowalnia rozważania o tym, co nas naprawdę łączy z Europą, która staje się coraz bardziej odbieranym bezkrytycznie wymarzonym, wyidealizowa-nym i bardzo niekonkretwyidealizowa-nym mitem65.
Problemem dzisiejszej kultury ukraińskiej jest kultura inteligencji, która czuje się mniejszością. Jest to kultura, która nie ma przeważającego wpływu nawet na własnym terenie, gdzie dominuje jednak kultura rosyjska, przy-najmniej jeżeli chodzi o kulturę autorską. Nie chodzi o folklor czy o kulturę życia codziennego, te sfery są zdominowane przez kulturę ukraińską, nawet
_____________
64 Współczesną Ukrainę można potraktować jako spadkobierczynię średniowiecznej Rusi Kijowskiej, siedemnastowiecznego państwa kozackiego i Ukraińskiej Republiki Ludowej z lat 1918-1920. Na historię Ukrainy można spojrzeć również od strony rozwoju historycznego Ukraińców, narodu wschodniosłowiańskiego, do którego należy dzisiaj większość jej obywateli.
65 Riabczuk, M., http://www.instesw.ebox.lublin.pl/ed/wydarzenia/kultura_ukr.html.po [data dostępu: 26.05.2014].
wśród ludności rosyjskojęzycznej. Ale jeśli chodzi o film, teatr, książkę itd., to dominacja kultury rosyjskiej jest oczywista.
Na Ukrainie nie ma ukraińskiej kultury masowej, a to dlatego, że pisarze nie chcą pisać pewnego rodzaju utworów po ukraińsku, ponieważ masowy czytelnik chętniej kupi taką powieść po rosyjsku66. Ludzie nie rozmawiają po ukraińsku i trudno dobrać odpowiednie słowa, by rzecz przedstawić.
Kultura ukraińska funkcjonuje w bardzo wąskim kręgu i dlatego ma pro-blemy, zwłaszcza w najbardziej syntetycznych formach wyrazu. Łatwo na-pisać poemat po ukraińsku, nieco trudniej opowiadanie, jeszcze trudniej powieść, a już zupełnie trudno zrobić dobre kino67.
Językiem większości miast ukraińskich jest rosyjski, ale powszechnie za-akceptowany jest polityczny model zakładający przynależność do narodu ukraińskiego większości mieszkańców Ukrainy. W tej sytuacji pojawia się pytanie: czy jest możliwe powstanie oddzielnej ukraińskiej, ale rosyjskoję-zycznej kultury na Ukrainie? Jeżeli naród jest budowany nie według modelu etnicznego, ale politycznego, to być może możliwa jest kultura, która nie będzie bazowała tylko na języku, ale na jakichś szerszych podstawach.
Zmiana sytuacji językowej na Ukrainie nie będzie łatwa, mimo iż polityczny naród będzie się formował. Może tak, jak istnieją obok siebie anglojęzyczne kultury Ameryki, Kanady, tak obok kultury rosyjskiej powstanie rosyjskoję-zyczna kultura Ukrainy. Jest to kwestia otwarta68.
W ramach wieloetnicznych społeczności lokalnych wzory kulturowe wynikają z różnych kultur, w związku z czym sama tożsamość etniczna (narodowa) pozostaje pod wpływem tych kultur i grup pogranicza, co po-woduje, że jest budowana z wartości i cech różnych kultur69, zatem możemy mieć do czynienia z różnymi typami przyswojenia kultury narodowej, opi-sanymi przez A. Kłoskowską jako uniwalencja, biwalencja, ambiwalencja i poliwalencja70.
Ważnym i dosyć trudnym do ustalenia będzie odpowiedź na pytanie: Co właściwie jest dziedzictwem kultury ukraińskiej? Według E. Lewandow-skiego:
_____________
66 Podobna sytuacja w okresie prezydentury W. Juszczenki dotyczyła próby ukrainizacji ukraińskich kin. Pierwsze lata tłumaczenia zagranicznych filmów z ukraińskimi napisami spowodowały pewną rezygnację odbiorców. Ukraińskojęzyczne seanse okazały się mało po-pularne, a mniejsze kina musiały zawiesić swoją działalność. Potrzeba było kilku lat na znale-zienie i wykwalifikowanie odpowiedniej kadry, by filmy nie traciły na jakości tłumaczenia.
67 Riabczuk M., http://www.instesw.ebox.lublin.pl/ed/wydarzenia/kultura_ukr.html.po [data dostępu: 26.05.2014].
68 Karnaukh, A. (2013), Świadomość narodowa po komunizmie...
69 Sadowski A. (1995a), Pogranicze polsko-białoruskie. Tożsamość mieszkańców, Białystok.
70 Kłoskowska A. (1996). Kultury narodowe u korzeni, PWN, Warszawa.
Kultura obejmuje specyficzne sposoby myślenia, odczuwania i zachowania oraz ich wytwory. Składają się nań sposoby porozumiewania i przekazywania do-świadczeń (mowa, pismo, gesty, symbole, edukacja), opanowania przyrody (technika, ekonomika, magia, medycyna), organizacji życia społecznego (obycza-je, prawo, moralność, administracja), orientacji podmiotowej (mitologia, religia, światopogląd, ideologia), poznawania świata (nauka), twórczości artystycznej (muzyka, literatura, plastyka), ekspresji rozrywkowej (gry, tańce, zabawy)71. Jak wiadomo, znajomość kultury i tradycji historycznych własnego naro-du ma bardzo ważne znaczenie dla kształtowania tożsamości i więzi narodo-wych. W tym kontekście szczególne znaczenie mają: język, obyczaje i religia, oraz historia, która u Kłoskowskiej jest określana jako „humanistyka”.
W państwie wielonarodowościowym, jakim jest Ukraina, można zgodzić się z opinią W. Pawluczuka, że często bez uzasadnienia mówi się o dwuję-zyczności i dwukulturowości (ukraińskiej i rosyjskiej) kraju. Możliwe, że teza ta, ze względu na dzisiejszą strukturę etniczną i stan świadomości na-rodowej poszczególnych grup, częściowo jest trafna. Należałoby się zasta-nowić, czy współczesna kultura ukraińska nie powinna skorzystać z dorob-ku także dorob-kultury żydowskiej, polskiej, krymsko-tatarskiej i innych tu obecnych, niezależnie od tego, przez kogo i w jakim języku był on utrwala-ny, ponieważ kultura mniejszości narodowych i etnicznych stanowiła i na-dal stanowi znaczący dorobek kulturowy ludności Ukrainy.
Język
Wielu analityków twierdzi, że język jest głównym determinantem naro-dowej tożsamości – ci, którzy mówią tym samym językiem, skłaniają się ku głoszeniu poczucia narodowych więzi72. Sytuacja językowa na Ukrainie jest bardziej skomplikowana. Nie ogranicza się tylko do kwestii rywalizacji po-między językiem rosyjskim i ukraińskim. Większość mieszkańców Ukrainy jest bilingwalna. Również ważne jest pytanie dotyczące jakości języka mó-wionego: Czy mieszkańcy Ukrainy posługują się literackim językiem ukra-ińskim/rosyjskim (np. na terenach zachodniej Ukrainy można również wy-mienić język polski), czy jego odmianą albo dialektem? Co – według Ukraińców – kryje się pod pojęciem język ojczysty? Jakie problemy wiążą się z wyborem języka ojczystego? Wiele współczesnych badaczy ukraińskich podejmuje badania dotyczące sytuacji językowej na Ukrainie73.
_____________
71 Lewandowski E. (2004), Pejzaż etniczny Europy, Warszawa, s. 19.
72 Billig, M. (2008), Banalny nacjonalizm, Znak, Kraków, s. 70.
73 Сигеда, П. (2009), Інтерфероніми в російському мовленні жителів Північного Приазов’я.
w: Fenomen pogranicz kulturowych: współczesne tendencje. Zbiór prac naukowych. Donieck: 105-115;
Kwestia języka na Ukrainie ma specyficzne znaczenie i potrzebuje więcej uwagi. Pojawia się pytanie o status języka mniejszości narodowej wobec języka państwowego74. W sferze języka mamy do czynienia z istnieniem gwa-ry jako pewnego miejscowego, swojskiego języka; z miejscem języka w życiu jednostki: jaki język jest używany w różnych sytuacjach społecznych w danej społeczności [w domu, wśród sąsiadów, w miejscach publicznych, w pracy (kwestia tzw. hierarchii językowej)]. W ramach omawianej problematyki uży-wa się pojęcia narodu, mniejszości narodowej, języka państwowego i języka ojczystego. Włączanie we wspólnotę narodową można by było uznać za część socjalizacji. Przynajmniej częściowo dokonuje się ono bezrefleksyjnie, zwykle w okresie dzieciństwa, przez naśladowanie i bezpośredni kontakt z dojrzałymi członkami zbiorowości. Na takiej drodze większość ludzi przy-swaja sobie język ojczysty, nazywany w wielu innych kulturach, poza pol-ską, językiem macierzystym, co podkreśla związek z sytuacją wychowania w kontakcie z pierwszą osobą oddziałującą na dziecko w rodzinie75. Nato-miast w przypadku środowisk zróżnicowanych kulturowo sytuacja znacz-nie się komplikuje, kiedy dziecko jednocześznacz-nie przyswaja elementy kilku kultur. Wtedy pojawia się problem języka ojczystego czy określenia kultury, w której jednostka została wychowana. Język niewątpliwie jest bardzo waż-nym elementem narodowości, ale zgodnie z koncepcją narodu jako wspól-noty wyobrażonej76 nie można sprowadzać uczestnictwa w narodzie do kontaktów bezpośrednich i treści przez nie przekazywanych. Przekazanie znajomości języka i cały proces socjalizacji służy wprowadzeniu jednostki do pełnienia ról społecznych, przyswojenia nawyków, wiedzy i innych atry-butów pozycji społecznych. Język pełni również inną rolę – materiału arty-stycznej twórczości, narzędzia osobistej ekspresji i komunikowania się
_____________
П’ятак В. (2008), Проблема розвитку культури мовлення студентів економічних спеціальнос-тей в умовах білінгвізму. w: Fenomen pogranicz kulturowych: współczesne tendencje. Zbiór prac naukowych. Donieck: 122-131; П’ятак В. (2009), Проблеми українсько-російського білінгвізму і при-рода його впливу на суспільство і особистість. w: Fenomen pogranicz kulturowych: współczesne tendencje. Zbiór prac naukowych. Tom II. Donieck: 141-148; Рубцова І. 2009, Прояви українсько-ро-сійського білінгвізму в україномовних оголошеннях. w: Fenomen pogranicz kulturowych: współcze-sne tendencje. Zbiór prac naukowych. Tom II. Donieck: 102-110; Shumarowa N. 2004. Podstawy socjolingwistyki, Tyczyn.
74 Problematyka języka państwowego oraz języków mniejszości narodowych została opracowana m.in. w pracy magisterskiej Alla Karnaukh, Język codzienny i oficjalny na Ukrainie.
Na przykładzie badań studentów ze Lwowa i Berdiańska (2007), a także w artykułach: Rosyjskoję-zyczni Ukraińcy – mniejszość we własnym państwie (2007) oraz Prawny status języków na Ukrainie a rzeczywisty jego stan (2008).
75 Kłoskowska A. (1996). Kultury narodowe u korzeni. PWN, Warszawa, s. 108.
76 Anderson B. (1997), Wspólnoty wyobrażone. Rozważania o źródłach i rozprzestrzenianiu się nacjonalizmu, Znak, Kraków (I wyd. 1983).
z innymi dla osiągnięcia wspólnoty doznań emocjonalnych77. W warunkach ukraińskiej dwujęzyczności często język ukraiński pełni rolę bardziej in-strumentalną, natomiast język rosyjski – emocjonalną.
Językiem urzędowym na Ukrainie jest ukraiński, lecz używany głównie na zachodniej Ukrainie. Nieoficjalny drugi język to rosyjski, który na wschodzie kraju i Krymie jest głównym językiem komunikacji. W części centralnej kraju obydwu języków używa się równolegle. Dzisiejszy problem języka ukraińskiego i rosyjskiego na Ukrainie nie jest sprawą najważniejszą, jedynie jest to manipulacja części polityków. Sedno sprawy nie leży bowiem w języku, tylko w różnej mentalności Ukraińców i Rosjan, kwestii relacji władza – społeczeństwo, kwestii kultury politycznej i tradycji narodowych78.
Problemem jest nie tyle sprawa języka, ile chęci części ukraińskich poli-tyków dostosowania politycznego układu Ukrainy do politycznego układu, panującego w Rosji. Ukraina jest normalnym państwem europejskim, a Ukraińcy są normalnym europejskim narodem, dlatego zajmuje ona inne miejsce w Europie niż Rosja. Ukraińcy są Europejczykami m.in. dzięki wie-lowiekowym stosunkom z Polską.
Narodowe odrodzenie Ukraińców de facto rozpoczęło się od kwestii ję-zykowej, która stała się jednym z głównych elementów polityki narodowo-ściowej. Jednym z celów władz niepodległego państwa pozostaje
Narodowe odrodzenie Ukraińców de facto rozpoczęło się od kwestii ję-zykowej, która stała się jednym z głównych elementów polityki narodowo-ściowej. Jednym z celów władz niepodległego państwa pozostaje