Zebranie dokładnych danych dotyczących imigrantów z Białorusi utrudnia niekiedy maniera kategoryzacji regionalnej stosowana w większo-ści raportów państwowych, jak i pozarządowych. Białorusini, Ukraińcy i Rosjanie są zazwyczaj analizowani jako specjalna grupa imigrantów z pań-stw trzecich (nie należących do UE) i bezpośrednio graniczących z Polską.
Niekiedy też tworzy się szerszą grupę państw byłego ZSRR nie należących do UE. Tworzenie takiej kategorii ma sens analityczny, ale tylko wtedy, gdy zadbamy o odpowiednią ekspozycję danych cząstkowych, odnoszących się do obywateli poszczególnych krajów. Inaczej możemy paść ofiarą nieu-prawnionych uogólnień, gdyż potoki migracyjne z poszczególnych krajów (pomimo geograficznej bliskości i radzieckiego dziedzictwa) kształtują się odmiennie. Okresowe migracje pracownicze dotyczą przede wszystkim obywateli Ukrainy, a w dużo mniejszym stopniu Rosjan i Białorusinów. Po-dobnie udział studentów z Rosji w ogólnej liczbie studentów zagranicznych jest znacznie mniejszy niż udział studentów z Ukrainy i Białorusi – liderów rankingu. Białoruś nie wprowadziła w życie Umowy o małym ruchu gra-nicznym, dlatego też sytuacja wygląda inaczej w sąsiadującym z Białorusią województwem podlaskim i północną częścią woj. lubelskiego, a inaczej wygląda w objętych strefą bezwizowego wjazdu dla mieszkańców obwodu kaliningradzkiego (zwanego w polskim MSW obwodem królewieckim) re-gionach woj. warmińsko-mazurskiego i pomorskiego.
Według Wydziału Analiz i Badań Migracji Departamentu Badań Demo-graficznych oficjalne dane dotyczące cudzoziemców ustalane są na podsta-wie analizy kilku administracyjnych baz danych. Są to przede wszystkim:
• rejestr PESEL, system POBYT oraz inne rejestry,
• badanie ludności zameldowanej na pobyt czasowy,
• dane z Europejskiego Badania Dochodów i Warunków Życia Ludności (EU-SILC),
• spisy ludności,
• badania międzyspisowe,
• dane zagraniczne (System... 2011: 2).
Poza tym dane te można konfrontować ze statystykami prowadzonymi przez polskie placówki konsularne (liczba i rodzaj wydanych wiz) oraz Stra-ży Granicznej (dane o ruchu granicznym). Niestety większość z wymienio-nych dawymienio-nych jest rozproszona w różwymienio-nych źródłach i nie wszystkie z nich są powszechnie dostępne.
Białoruś jest krajem bezpośrednio graniczącym z Polską, co wpływa na migracje z tego kraju. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku i do strefy Schengen w 2007 roku skutkowało zaostrzeniem przepisów regu-lujących wjazd obywateli Białorusi na terytorium RP. Utrudniło to, ale by-najmniej go nie powstrzymało, ruch graniczny pomiędzy Białorusią i Polską.
Liczba wydawanych wiz polskich w Białorusi systematycznie rośnie.
W roku 2012 oddziały konsularne RP w Białorusi wydały ponad 350 000 wiz, co daje wzrost o 16% w porównaniu z rokiem ubiegłym. Tendencje wzro-stowe utrzymują się pomimo szeregu przeciwności związanych z funkcjo-nowaniem systemu wizowego. Białoruskie władze, pragnąc ograniczyć emigrację, systematycznie sprzeciwiają się zwiększeniu liczby konsulów polskich w Białorusi. Obecna liczba konsulów jest zdaniem ambasadora RP w Mińsku niewystarczająca i nie pozwala podołać zapotrzebowaniu obywa-teli białoruskich na usługi konsularne naszego kraju (Pac 2013). Nieufność władz białoruskich wobec polityki migracyjnej RP przejawia się i w innych decyzjach. Pomimo starań ze strony polskiej władze białoruskie nie okazały zainteresowania umową o małym ruchu granicznym. Ruch ten przyczyniłby się do intensyfikacji drobnego handlu granicznego, którego bilans zdaniem prezydenta Aleksandra Łukaszenki jest dla Białorusi niekorzystny i zagraża rodzimej produkcji naszych wschodnich sąsiadów. Co prawda w 2010 r.
Białoruś podpisała z Polską Umowę o małym ruchu granicznym, ale do te-raz nie przystąpiła do jej realizacji. Za oficjalny powód zwłoki podaje się
„antybiałoruską politykę” prowadzoną przez rząd polski (Daniluk 2013).
Kolejnym czynnikiem utrudniającym uzyskanie wizy (polskiej krajowej i Schengen) są nieprawidłowości w funkcjonowaniu systemu internetowej rejestracji wniosku wizowego. Jest to problem podnoszony przez wszystkich moich białoruskich respondentów. W celu uzyskania polskiej wizy należy dokonać rejestracji wniosku wizowego na stronie internetowej Wydziału Konsularnego Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej na Białorusi. Począwszy od drugiej połowy 2011 roku rejestracja na stronie jest wyjątkowo trudna.
Wynika to nie tylko z dużej liczby ludzi zainteresowanych uzyskaniem pol-skiej wizy. Utrudnienia wywołują grupy hakerskie, które masowo rezerwują
wszystkie wolne terminy rejestracji wniosku wizowego, by potem odsprze-dać je poprzez wyspecjalizowane biura podróży. W ten sposób teoretycznie bezpłatny wniosek kosztuje 100-400 euro, a okres oczekiwania na dostępny termin znacząco się wydłuża.
W roku 2011 polskie placówki konsularne w Białorusi wydały ponad 299 300 wiz, z czego 55 200 było długoterminowymi wizami krajowymi wy-dawanymi głównie studentom polskich uczelni oraz posiadaczom Karty Polaka. Wraz z wyspecjalizowanymi pracownikami kontraktowymi tworzą oni grupę migrantów cyrkulacyjnych. Warto zauważyć, że polskie wizy stanowią ponad 90% długoterminowych wiz krajowych wydawanych przez kraje UE w Białorusi (Titarenko 2012: 2-3).
Spis powszechny ludności i mieszkań z 2011 roku wykazał, że imigranci z Białorusi stanowią 6% wszystkich migracji czasowych w Polsce. Spośród imigrantów nieposiadających polskiego obywatelstwa i przebywających w Polsce ponad 3 miesiące Białorusini stanowili 7,2% (Kostrzewa, Szałtys 2013: 32-36). W tym samym roku Urząd ds. Cudzoziemców wydał obywate-lom białoruskim 6043 zezwoleń na osiedlenie i rozpatrzył pozytywnie 1832 z 2011 (91%) wniosków o zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony1. Łącznie w dniu 31 grudnia 2011 roku ważne karty pobytu posiadało 9249 obywateli białoruskich. Na całościową liczbę 1832 zezwoleń przypadało 558 (ok. 30%) wydanych w związku z wykonywaniem pracy, 17 zezwoleń wy-dano w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, a 591 zezwoleń (ok. 32%) wydano w związku z podjęciem nauki w Polsce. Spośród 731 patrzonych wniosków o zezwolenie na osiedlenie 627 (ok. 86%) zostało roz-patrzonych pozytywnie, a 47 osób spośród 66 wnioskujących (ok. 71%) otrzymało status rezydenta długoterminowego Wspólnoty Europejskiej (Po-lityka migracyjna... 2013: 7-9).
Tabela 1. Białorusini, którzy otrzymali zezwolenie na osiedlenie i zamieszkanie na czas ozna-
czony2
Zezwolenia na osiedlenie Zezwolenia na zamieszkanie na czas określony
Lata 2000 2005 2006 2011 2000 2005 2006 2011
Ogół 858 3589 3255 47 999 15 039 22 625 22 376 11 750 Obywatele Białorusi 52 578 602 6043 701 1829 1647 2732 _____________
1 Według danych UdSC aktualnych na 9 grudnia 2013 Białorusini byli posiadaczami 9%
wszystkich ważnych kart pobytu.
2 Źródło: Nowak L. (red.) (2007), Poprawa jakości i dostępności statystyki migracji zagranicz-nych. Raport finalny w ramach projektu nr 12, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, s. 108;
Kostrzewa Z., Szałtys D. (2013), Migracje zagraniczne ludności, Warszawa: Główny Urząd Staty-styczny, s. 7.
Pomimo ułatwienia procedur zatrudniania Białorusinów w Polsce, nie obserwujemy masowej imigracji pracowniczej. Głównym beneficjentem mi-gracji zarobkowej z Białorusi pozostaje Federacja Rosyjska. Działa tu szereg czynników przyciągających:
• umowy międzypaństwowe (w ramach WNP, ZbiR i powstającej Unii Euroazjatyckiej) pozwalające na zatrudnianie w Rosji obywateli biało-ruskich,
• brak obowiązku wizowego i kontroli granicznej,
• kompetencje językowe Białorusinów (rosyjski jest językiem powszech-nie używanym i uczonym w Białorusi),
• kompetencje społeczne (podobne normy społeczne i wzorce kulturo-we),
• duże zapotrzebowanie na pracę imigrantów,
• uznawalność dyplomów i uprawnień wydawanych w Białorusi,
• stosunkowo wysokie płace (szczególnie w rosyjskich metropoliach tj. Moskwa, Sankt Petersburg).
Ścisła współpraca Rosji i Białorusi, a także wspólne radzieckie zaplecze kulturowe, społeczne i technologiczne sprawiają, że imigranci z Białorusi nie mają problemów z integracją w społeczeństwie przyjmującym i często na rynku pracy startują z podobnego poziomu, co przedstawiciele ludności miejscowej o podobnych kompetencjach. W roku 2013 Federalna Służba Migracyjna szacowała liczbę imigrantów białoruskich w Rosji na 385 149 (Begun 2013).