Z Ukrainy do Polski przybywa co roku duża liczba studentów różnych uczelni wyższych. Przykładowo, w roku akademickim 2007/2008 łącznie przebywało w Polsce 13695 studentów nie posiadających obywatelstwa pol-skiego, wśród których 3501 deklarowało narodowość polską – niestety, bra-kuje szczegółowych danych na temat obywatelstwa studentów11.
Jeśli chodzi o studentów z Ukrainy, to wydaje się, że większość z nich wybiera Polskę jako kraj studiów, gdyż oczekuje na zdobycie tutaj lepszego wykształcenia, które będzie później procentowało (po powrocie na Ukrainę lub pozostaniu w Polsce bądź gdzieś indziej za granicą). Wejście na rynek pracy w Polsce jest konsekwencją dłuższego przebywania w kraju (od 2 lat i więcej). Pomocne w tym są znajomości zawiązywane z polskimi kolegami, ogólna znajomość realiów panujących w Polsce. Można zaryzykować twier-dzenie, że większość studentów przyjeżdżających z Ukrainy do Polski wcze-śniej czy później wtopi się w polski rynek pracy. Podstawowym powodem jest to, że ich kapitał społeczny zbudowany podczas studiów okaże się sil-niejszy od tego, z którym przyjechali. Także kwalifikacje nabyte w czasie studiów zazwyczaj bardziej predestynują ich do podjęcia pracy w Polsce.
Przykładem potwierdzającym to twierdzenie są badania dotyczące sty-pendystów polskiego pochodzenia z krajów byłego Związku Radzieckiego, którzy w większości zostawali w Polsce po zakończeniu studiów, mimo iż program stypendialny, w którym uczestniczyli, przewidywał wykształcenie liderów mniejszości polskiej w krajach ich zamieszkania12.
Dodatkowo studenci mają prawo do pracy przez okres wakacji, mogą również podejmować różne niedeklarowane zajęcia w roku akademickim.
_____________
11 Hut P., Jaroszewska E. (2011), Studenci zagraniczni w Polsce na tle migracji edukacyjnych na świecie, Badania. Ekspertyzy. Rekomendacje. Instytut spraw Publicznych, Warszawa, s. 75.
12 Bieniecki M., Pawlak M. (2010), Strategie ukraińskich migrantów zarobkowych wobec polskiej rzeczywistości instytucjonalnej, Badania. Ekspertyzy. Rekomendacje. Instytut Spraw Publicz-nych, Warszawa, s. 55.
W trakcie studiów łatwo im jest również przechodzić przez procedury uzy-skania zezwolenia na zatrudnienie.
Część osób podejmujących studia w Polsce robi to nie w celach eduka-cyjnych, ale w celu uzyskania prawa do pobytu i podjęcia pracy nierejestro-wanej. Możliwe jest to dzięki podejmowaniu studiów na różnorakich pol-skich prywatnych uczelniach, nauki w szkołach policealnych, studiach zawodowych i doktoranckich. Zauważono również, że na kierunkach takich jak ukrainistyka czy rusycystyka również studiuje widoczna liczba obywate-li Ukrainy, z których część traktuje je jako łatwą drogę legaobywate-lizacji pobytu13.
Strategia legalizacji pobytu poprzez studia nie zawsze oznacza trakto-wanie ich czysto instrumentalnie. Część osób podejmuje studia nie tylko, aby przebywać w Polsce legalnie, ale również aby zwiększyć swoje wy-kształcenie i przyszłe szanse na rynku pracy.
Ostatnia zmiana regulacji prawnych spowodowała, że studia w Polsce staną się jeszcze bardziej atrakcyjne dla obywateli państw trzecich. Absol-wenci polskich szkół wyższych, szkół ponadgimnazjalnych oraz absolAbsol-wenci studiów doktoranckich mogą obecnie podejmować pracę w Polsce bez ze-zwolenia oraz mogą dłużej przebywać w Polsce po skończonych studiach w celu poszukiwania pracy.
Strategia małżeńska
Za strategię przetrwania w Polsce należy uznać również wejście w zwią-zek małżeński z obywatelem polskim. Nie znaczy to, że instrumentalnie traktowane są tutaj wszystkie związki polsko-ukraińskie. Niemniej jednak mają one dla obywateli Ukrainy konkretne konsekwencje, jeśli chodzi o ich sytuację w Polsce. Małżonek obywatela polskiego ma prawo do pracy bez zezwolenia, nie napotyka także na trudności z uzyskaniem zgody na pobyt na czas oznaczony. Jedyne utrudnienie to sprawdzanie przez urzędy woje-wódzkie, czy małżeństwo nie zostało zawarte w celu obejścia prawa. Wśród cudzoziemców „przesłuchania” cieszą się złą sławą i odbierane są jako upo-karzające. W tej strategii można wyróżnić kilka podtypów:
Rzeczywiste małżeństwo przed przyjazdem do Polski
Stosunkowo rzadko zdarza się, iż cudzoziemcy przyjeżdżają do Polski ze względu na zawarty wcześniej związek małżeński. Zazwyczaj do zapo-znania dochodzi w Polsce. Zgodnie z danymi, zdecydowanie częściej
do-_____________
13 Ibidem, s. 56.
chodzi do związków małżeńskich obywatelek Ukrainy z Polakami niż Ukra-ińców z Polkami (w 2006 roku małżeństwa z obywatelami Ukrainy stanowi-ły 20,2% ogółu małżeństw mieszanych zawieranych przez Polaków, jednak aż 578 przypadkach małżonką była obywatelka Ukrainy, a tylko w 138 mał-żonkiem był obywatel Ukrainy)14.
Rzeczywiste małżeństwo jako przejście z innej strategii
Małżeństwa mieszane zawierane są zazwyczaj przez obywateli Ukrainy, którzy mają z oczywistych względów styczność z potencjalnymi partnerami – obywatelami polskimi. Osoby przyjeżdżające do Polski na studia albo za-trudniane jako specjaliści przez szkoły, uniwersytety, szpitale czy przed-siębiorstwa najczęściej zakładają rodziny w Polsce, wstępują w związek małżeński z Polakami. Te osoby od razu organizują swoje życie w Polsce z uwzględnieniem dłuższej perspektywy czasowej.
Badania prowadzone wśród cudzoziemców, którzy uzyskali w Polsce zezwolenie na osiedlenie się pokazały, że dla Ukraińców małżeństwo z pol-skim obywatelem było jedną z najczęściej stosowanych strategii adaptacyj-nych, podczas gdy w innych grupach imigrantów małżeństwa z Polakami zdarzały się rzadziej15.
„Papierowe” małżeństwo jako strategia legalizacji pobytu
Na pewno część małżeństw zawieranych w Polsce przez obywateli Ukrainy jest czysto instrumentalnym sposobem zdobycia podstaw do legali-zacji pobytu oraz możliwości podejmowania pracy w Polsce. Małżeństwa te nie bulwersują opinii publicznej ani urzędników urzędów wojewódzkich w takim samym stopniu, jak małżeństwa polsko-wietnamskie czy polsko- -nigeryjskie, które w powszechnej opinii zawierane są na ogół w celu obej-ścia przepisów16. Natomiast trudno jest określić rzeczywistą skalę tego zjawiska17.
_____________
14 Ibidem, s. 58.
15 Ibidem, s. 59.
16 Ibidem.
17 Przedstawiciele urzędów wojewódzkich często narzekają na słaby arsenał środków, ja-kimi mogą weryfikować prawdziwość intencji małżonków i są w stanie udowodnić fikcyjność małżeństw w znacznie mniejszej liczbie przypadków, niż podejrzewają, iż ona faktycznie zachodzi.