Wspólnota etnonarodowa jest tylko jedną z możliwych grup, poprzez którą imigrant adaptuje się w społeczeństwie przyjmującym. Kolejną grupą
_____________
17 Źródło: http://euroradio.fm/ru/node/3974 [data dostępu: 12.05.2014].
18 Źródło: http://belsat.eu/pl/o_nas/a,21,pierwsza-niezalezna-telewizja-na-bialorusi.html [data dostępu: 12.05.2014].
umożliwiającą adaptacje jest rosyjskojęzyczna grupa ludzi z krajów pora-dzieckich. Nie tworzą oni jednej zwartej grupy, a różnicują się ze względu na cel i czas migracji, przynależność do warstwy społecznej i położenie geo-graficzne. Studenci zazwyczaj integrują się ze studentami i inteligencją, na-tomiast sezonowi pracownicy fizyczni integrują się w ramach swojej war-stwy – głównie z pracownikami z Ukrainy. Obie grupy tworzą instytucje ułatwiające integrację, ale funkcjonują one odmiennie, gdyż odmienne są cele i oczekiwania migrantów.
Nieformalne instytucje studentów z krajów byłego ZSRR funkcjonują w każdym większym ośrodku akademickim. Większość studentów z tych krajów przybywając do Polski nie włada językiem polskim lub zna ten język w stopniu podstawowym. Z tego powodu zmuszeni są oni podjąć naukę języka na kursach dla cudzoziemców. Większość studentów, przynajmniej początkowo, mieszka w domu studenckim. Zatem od początku mieszkają oni i uczą się w grupach, w których spotkać można wielu innych studentów z byłego ZSRR. Niewątpliwie jest to czynnik sprzyjający integracji segmen-tarnej. Starsi studenci posiadają doświadczenie związane z funkcjonowa-niem imigranta w społeczeństwie polskim i mogą komunikować się w języ-ku zrozumiałym dla przybywającego Białorusina – w języjęzy-ku rosyjskim. Poza tym studenci z krajów poradzieckich posiadają wspólny horyzont (bagaż) społeczno-kulturowy. Oglądali podobne filmy, słuchali tych samych zespo-łów, czytali te same książki, a w dzieciństwie chodzili po takich samych chodnikach, jeździli takim samym trolejbusem itd. Ludzie ci używają tych samych kodów kulturowych, idiomów, rozumieją dowcipy i aluzje niezro-zumiałe nawet dla Polaków biegle władających językiem rosyjskim bądź którymś z języków narodowych. Mamy zatem do czynienia z pewną ponad-etniczną zażyłością kulturową związaną ze wspólną radziecką (i poradziec-ką) przeszłością, i rosyjskojęzyczną kulturą, która nie jest li tylko własnością narodu rosyjskiego. Białoruskie zespoły rockowe i hiphopowe najwięcej fanów posiadają w Rosji, a najpopularniejsze divy popowe pochodzą z Ukrainy. Z moich obserwacji poczynionych wśród Białorusinów w Pozna-niu i w Mińsku wynika, że partycypacja w tej postimperialnej rosyjskoję-zycznej przestrzeni kulturowej jest ważnym elementem życia nawet dla zaangażowanych patriotów białoruskich walczących o odrodzenie języka białoruskiego. Większość filmów oglądają w języku rosyjskim, podobnie sprawa wygląda z językiem internetu i portali społecznościowych.
Niektórzy studenci, którzy nie noszą się z zamiarem osiedlenia się w Polsce po ukończeniu studiów, w ogóle nie odczuwają potrzeby integracji ze społeczeństwem przyjmującym. Nie jest to zazwyczaj świadoma postawa izolacyjna, ale ich codzienne praktyki pokazują, że rzadko zmuszeni są nawiązywać trwalsze kontakty poza swoją siecią migrancką. Osobami,
które niekiedy wyprowadzają studentów białoruskich z „bańki środowi-skowej” (zob. Bloch 2012: 139) są koledzy z roku lub studenci zainteresowa-ni nauką języka (białoruskiego lub częściej rosyjskiego). Owi „przewodzainteresowa-nicy kulturowi” ułatwiają studentom integrację ze społeczeństwem przyjmują-cym, ale sukces tego przedsięwzięcia zależy od jednostkowej determinacji migranta.
Podobne zjawisko integracji segmentarnej możemy obserwować wśród studentów polonijnych skupionych w Klubie Studentów Polonijnych działa-jącym przy Wspólnocie Polskiej. Wspólnota Polska powstała w 1990 roku z inicjatywy Marszałka Senatu A. Stelmachowskiego. Posiada 24 oddziały w całej Polsce, a także 7 Domów Polonii. „Celem Stowarzyszenia jest zespo-lenie wysiłków w umacnianiu więzi Polonii i Polaków zamieszkałych za granicą z Ojczyzną, jej językiem i kulturą oraz niesienie pomocy w zaspoka-janiu różnorodnych potrzeb Rodaków rozsianych po świecie”19.
Klub Studentów Polonijnych został założony 1997 roku w celu umożli-wienia społecznej integracji i pomocy dla studentów pochodzenia polskiego.
Funkcjonuje w większych ośrodkach akademickich, w których studiują po-lonijni studenci: Krakowie, Warszawie, Lublinie, Poznaniu i in. KSP zapew-nia swoim członkom bogatą ofertę imprez kulturalnych, sportowych i inte-gracyjnych. Zdaniem badaczek tej organizacji (zob. Pakieła, Przepiera 2012:
190-191) status członka dostępny jest wyłącznie dla posiadaczy Karty Pola-ka. Nie jest jasne, czy jest to element nieformalnej praktyki selekcyjnej, czy też jeden z przepisów statutowych. Tym niemniej oznacza to, że członkami KSP mogą być jedynie osoby pochodzące z krajów byłego ZSRR, gdyż jedy-nie oni mogą ubiegać się o Kartę Polaka.
Wyniki badań etnograficznych pokazały, że studenci uczestniczący w spotkaniach KSP zazwyczaj posługują się językiem rosyjskim, program kulturalno-integracyjny pomaga w integracji wewnątrzgrupowej studentów pochodzenia polskiego, ale jednocześnie wzmaga izolację wobec społeczeń-stwa gospodarzy (Ibidem: 190-204). Możemy zatem stwierdzić, że dana in-stytucja przyczynia się do reprodukcji np. Białorusina pochodzenia polskiego zamiast prowadzić do statusowego i kulturowego transferu ku społeczeń-stwu gospodarzy. Zdaniem wspomnianych badaczek wynika to z podwójne-go wyobcowania członków grupy, którzy są przedstawicielami mniejszości polskiej w swoim kraju i zarazem postrzegani są (i częstokroć stygmatyzo-wani, marginalizowani) jako „Ruscy” w Polsce (Ibidem: 204). Częściowo wspólny bagaż kulturowy imigrantów z Białorusi i innych krajów pora-dzieckich oraz podobny status prawny (imigrant z Kartą Polaka) i społeczny (student ze Wschodu polskiego pochodzenia) są ważnymi czynnikami
gru-_____________
19 Źródło: http://www.wspolnota-polska.krakow.pl/klub.php [data dostępu: 12.05.2014].
potwórczymi, a omawiana instytucja pełni tu funkcję integracyjnego katali-zatora. KSP wypełnia zatem pozytywną funkcję na pierwszym etapie adap-tacji, ale zarazem utrudnia wykroczenie poza ten etap. Niewątpliwie insty-tucja ta pozwala minimalizować szok kulturowy związany z migracją, ale jednocześnie przyczynia się do konserwacji ambiwalentnego statusu studen-tów polonijnych; grupy zawieszonej pomiędzy „swoim a obcym”.
Niezwykle ważnym elementem funkcjonowania sieci-instytucji imigran-tów z terenów b. ZSRR są rosyjskojęzyczne portale społecznościowe. Naj-bardziej popularne z nich to: vk.com i odnoklassniki.ru. Portal vkontakte (vk.com) jest portalem społecznościowym pod wieloma względami podob-nym do Facebooka, ale posiada też szereg cech osobliwych. Chociaż obecnie dostępny jest w internecie na kilkudziesięciu językach, jego użytkownicy pochodzą przede wszystkim z krajów poradzieckich i posługują się w ra-mach portalu językiem rosyjskim, choć oczywiście przypadki użycia języ-ków narodowych nie są odosobnione. VK posiada precyzyjną wyszukiwar-kę członków społeczności, dzięki której możemy wyszukiwać ludzi nie tylko poprzez imię i nazwisko, ale także dokładając kategorie takie jak: wiek, płeć, kraj i miasto pochodzenia, kraj i miasto aktualnego pobytu, ukończoną szko-łę, uniwersytet, miejsce służby wojskowej, status rodzinny i miejsce pracy.
Poza tym w VK istnieją grupy tematyczne, które są często wykorzystywane przez emigrantów do tworzenia instytucji diasporowych i migracyjnych.
Osoba zainteresowana migracją do Polski może znaleźć tam informacje o procedurach wizowych, możliwościach ominięcia niewygodnych przepi-sów migracyjnych, cenniku opłat itd. Istnieje także wiele grup udostępniają-cych materiały do nauki języka polskiego oraz innych, zawierająudostępniają-cych opisy wrażeń z życia w Polsce. Portal umożliwia zatem nawiązanie znajomości jeszcze przed wyjazdem, daje zestaw wyobrażeń o funkcjonowaniu Białoru-sinów (i innych migrantów) w polskim społeczeństwie i ich formalnych prawach, a także umożliwia zdobycie podstawowych kompetencji języko-wych i kulturojęzyko-wych.
Portal jest też wykorzystywany przez zasiedziałych migrantów. Tworzą oni grupy skupiające przedstawicieli danej narodowości w Polsce, w danym mieście lub na danej uczelni, np.: studenci UW z Białorusi, Białorusini w Warszawie, Białorusini w Polsce, itd. Oczywiście podobne grupy powsta-ją i na FB i większość znanych mi Białorusinów w Polsce posiada konta na obu portalach. VK dostarcza więcej możliwości niż FB, dlatego też wielu ludzi korzysta z obu portali, przy czym FB umożliwia kontakt z osobami spoza społeczności rosyjskojęzycznej. W VK można za to wyszukiwać, gro-madzić i zapisywać pliki filmowe, dźwiękowe oraz dokumentacje. Bardzo często ludzie pozbawieni dostępu do mediów kraju pochodzenia
partycypu-ją w rodzimej kulturze dzięki filmom i muzyce oferowanej przez użytkow-ników portalu VK. Niektórzy studenci opozycyjni traktują jednak ten portal z nieufnością, gdyż jest on doskonałym miejscem do inwigilacji przez rosyj-skie i współpracujące z nimi białorurosyj-skie służby specjalne.
Portal społecznościowy odnoklassniki.ru jest rosyjskojęzycznym odpo-wiednikiem portalu NK (nasza klasa). Wśród migrantów pełni on funkcję odmienną od VK, gdyż ten ostatni pozwala zarówno podtrzymywać więzi z krajem pochodzenia, jak i tworzyć nowe (w ramach grupy białorusko- i ro-syjskojęzycznej) w Polsce. Odnoklassniki umożliwiają przede wszystkim prak-tykowanie relacji ze starymi przyjaciółmi z lat szkolnych i uniwersyteckich.