Białorusini odnoszą się do środkowoeuropejskiego typu rasy europo- idalnej. Oznacza to, że są oni podobni do Polaków i tak jak oni mogą po-siadać włosy i oczy w różnych odcieniach. Antropometryczna identyfika-cja Białorusina – odróżnienie jego od Polaka czy też Rosjanina – jest bardzo trudne. Nie posiadają też ważniejszych różnic w odzieży. Stroje ludowe używane są tylko przez zespoły folklorystyczne. Zarówno kobiety, jak i mężczyźni zazwyczaj ubierają się w ubrania globalnych marek lub w odzież wyprodukowaną w Białorusi, ale nie odbiegającą stylem od eu-ropejskich fasonów. Ubiór zależy od przynależności w warstwie społecz-nej, płci i grupie wiekowej. Ogólnie mówiąc, Białorusini niewiele różnią się pod względem wyglądu od mieszkańców wschodniej Polski.
Należy pamiętać, że choć od lat 70. baza genetyczna społeczeństwa nie uległa drastycznym zmianom, to fryzury i styl ubioru już tak. Społeczny dystans i język ciała Białorusinów nie jest dla Polaka czymś egzotycznym.
Mentalność
Mówiąc o sposobie myślenia całego narodu, łatwo można popaść w nie-uzasadnioną stereotypizację. Sposób myślenia i postępowania Białorusinów, jak wszystkich ludzi, jest efektem procesów historycznych i obecnej kondycji politycznej, społecznej i ekonomicznej. Białorusini jako wspólnota narodowa
są bytem młodym. Idea narodu białoruskiego znalazła swoich propagato-rów dopiero w XX w. i nigdy nie była w pełni przyjęta przez ogół społeczeń-stwa. Przodkowie dzisiejszych Białorusinów przez wiele wieków znajdowali się w relacji podporządkowania wobec obcych formacji politycznych i kul-turowych: Wielkiego Księstwa Litewskiego, Rzeczpospolitej Obojga Naro-dów, Rosji carskiej, Związku Radzieckiego, Niemców i ponownie Sowietów.
W I Rzeczypospolitej lokalne wyższe warstwy społeczne – szlachta i część mieszczaństwa – uległy polonizacji na poziomie kulturowym, językowym i religijnym. Szlachta stanowiła część polskiego narodu szlacheckiego – nie miała interesu w tworzeniu wspólnoty o charakterze narodowym z wyzy-skiwaną warstwą chłopską. W czasach carskich ludność grekokatolicką zmuszono do przejścia na prawosławie. Mieszkańcy miast, w zależności od konfesji, ulegli rusyfikacji bądź polonizacji, przy czym władze uznawały ludność Białorusi (tzw. Małorusów) za zachodnią gałąź narodu rosyjskiego.
Dużą traumę przeżyli Białorusini w czasach stalinowskich, kiedy dokonano przymusowej kolektywizacji, a bogatych chłopów represjonowano jako
„element kułacki”. Nie oszczędziła Białorusi też II wojna światowa, w czasie której republika ta stała się teatrem najokrutniejszych walk i represji. W ich efekcie wiele miast (np. Mińsk) uległo zagładzie, a wielu ich mieszkańców (w tym Żydzi) straciło życie. Współczesna inteligencja, klasa robotnicza i urzędnicza uformowała się zatem po wojnie w procesie migracji ludności wiejskiej do odbudowywanych miast. Większość Białorusinów jest produk-tem sowieckiej socjalizacji. Wiele elementów radzieckiego sysproduk-temu społecz-nego i ekonomiczspołecz-nego zostało zresztą w Białorusi zachowane. Zdaniem R. Radzika (2012), w efekcie nieustannych zmian władzy, kultury, języka i religii ludność Białorusi wytworzyła zespół cech mentalnych:
• zobojętnienie wobec panującego reżymu politycznego,
• ostrożność w wyrażaniu sprzeciwu wobec władzy,
• koncentracja na lokalnym wymiarze życia,
• konformizm,
• pragmatyzm,
• introwertyzm.
Białoruscy autorzy opisujący narodową mentalność podkreślają inne ce-chy charakteru, takie jak: pracowitość, racjonalność, kolektywizm i uczci-wość (Dubânecki 1996).
Religia
Rezultatem intensywnej polityki ateistycznej w ZSRR jest niewielki po-ziom religijności społeczeństwa białoruskiego. Konstytucja gwarantuje obywatelom swobodę wyboru religii lub ateistycznych poglądów. Według
badań Instytutu Gallupa na Białorusi 27% obywateli deklaruje, że religia pełni w ich życiu istotną rolę23. Według oficjalnych danych statystycznych z 2011 roku 93,5% mieszkańców Białorusi określało się jako osoby wierzące.
Z tego 81% to prawosławni, 10,5% katolicy, 2% judaiści, 1% protestanci, 0,5%
katolicy???. Największy odsetek katolików znajduje się w obwodzie gro-dzieńskim. 51% respondentów obchodzi święta religijne, ale tylko 10%
uczestniczy w obrzędach religijnych (Krištapowič 2011: 44). Wiele osób w Białorusi deklaruje przynależność konfesjonalną, ale nie uczęszcza do cerkwi lub kościoła. Przynależność religijną postrzega jako część dziedzic-twa kulturowego. Niski poziom religijności przekłada się także na niski po-ziom konfliktów międzywyznaniowych. Po upadku ZSRR Białoruski Front Narodowy podjął działania zmierzające do odrodzenia Kościoła Unickiego w Białorusi. Zdaniem działaczy Frontu unityzm powinien stać się elemen-tem tożsamości białoruskiej – elemenelemen-tem odróżniającym ich od Rosjan i Po-laków. Jak dotychczas Kościół Unicki nie zdobył szerszej popularności, a religia wciąż nie jest istotnym elementem samoidentyfikacji Białorusinów (Wyszyński 2010: 122-123). Historycznie ważnymi grupami religijnymi byli na terytorium Białorusi protestanci i staroobrzędowcy. Dynamicznie rozwi-jająca się społeczność protestancka zaczęła przeżywać regres jeszcze w cza-sach I RP. Było to wynikiem jezuickiej kontrreformacji. Tym niemniej niektó-rzy moi rozmówcy podawali fakt wielowiekowego funkcjonowania Kościoła luterańskiego za dowód na związki Białorusi z cywilizacją zachodnioeuro-pejską, co miało ich odróżniać od Rosjan.
Staroobrzędowcy – prawosławni, którzy nie zaakceptowali przeprowa-dzonej w latach 60. XVII w. reformy Nikona – uciekali na tereny dzisiejszej Białorusi, aby uniknąć prześladowań ze strony państwa rosyjskiego traktu-jącego ich jako heretyków.
Rodzina
System pokrewieństwa u Białorusinów jest zbliżony do polskiego bilate-ralnego modelu pokrewieństwa. Na obszarach wiejskich do początku XX wie- ku rozpowszechnione były małżeństwa aranżowane przez rodziców, a więk-szość związków małżeńskich zawierana była w ramach lokalnej wspólnoty wiejskiej. Jeszcze w 1970 roku 90% kołchoźników zawierała związki małżeń-skie w obrębie tej samej wsi. W zachodniej Białorusi bogaci białoruscy chłopi
_____________
23 Źródło: http://www.gallup.com/poll/114211/Alabamians-Iranians-Common.aspx [da-ta dostępu: 15.05.2014].
katoliccy starali się wydać córki za zubożałą polską szlachtę. W ten sposób rodzina uzyskiwała nobilitujący status społeczny i zmieniała tożsamość na-rodową na polską, jako „polska szlachta wyznająca polską wiarę”. We wspólnotach agrarnych rozpowszechniony był model poszerzonej rodziny ojcowskiej, gdzie głowa rodziny, tzw. gospodar, rozporządzał budżetem ro-dziny i rozdzielał obowiązki gospodarcze. Jego żona, gaspadynija, zarządzała pracami domowymi (Ganckaâ, Grigoreva 1990: 95-96). Model rodziny uległ atomizacji wraz z migracją do miast i redukcją gospodarczo-ekonomicznych funkcji związku małżeńskiego i rodziny. Wprowadzenie systemu komuni-stycznego wprowadziło prawną emancypację kobiet i uniezależnienie eko-nomiczne synów od ojca-patriarchy (Bondarchik, Sobelenko 1976: 162).
Terytorialne zamknięcie w preferencjach małżeńskich uległo zmianie w wyniku migracji do miast w okresie powojennym. Wzrosła wtedy liczba ślubów międzyetnicznych – przede wszystkim z Ukraińcami i Rosjanami.
W roku 2009 średni wiek wstąpienia w pierwszy związek małżeński wynosił 24 lata dla kobiet i 26 dla mężczyzn. Jednocześnie obserwuje się rosnącą tendencję do zawierania niesformalizowanych związków partnerskich. Roś- nie też liczba rozwodów. Na 100 zawartych związków małżeńskich 40 kończy się rozwodem (Markuševskij 2012: 3). Podobnie jak w innych krajach Euro-py Wschodniej spada też współczynnik dzietności. W 2012 roku 65,8%
rodzin posiadało tylko jedno dziecko, dwójkę dzieci miało 28,9% a trójkę lub więcej 5%. We współczesnym społeczeństwie białoruskim panuje rów-nouprawnienie płciowe, duża aktywizacja zawodowa kobiet i nacisk na równy podział obowiązków, przynajmniej na poziomie deklaratywnym (Ibidem: 9-10).