Zasadniczo zatrudnienie cudzoziemców w Polsce koncentruje się w dwóch obszarach. Po pierwsze, znajdują oni zatrudnienie na
stanowi-_____________
18 Patrz: Klaus W. (2011), Przestrzeganie przez polskich pracodawców praw pracowników migru-jących, w: Klaus W. (red.), Ziemia obiecana? Warunki pracy cudzoziemców w Polsce. Stowarzysze-nie Interwencji Prawnej, Warszawa, s. 13.
19 Bieniecki M., Pawlak M. (2010), Strategie ukraińskich migrantów zarobkowych wobec polskiej rzeczywistości instytucjonalnej. Badania. Ekspertyzy. Rekomendacje. Instytut Spraw Publicz-nych, Warszawa.
skach wymagających wysokich kwalifikacji (stanowiska menedżerskie lub eksperckie w branżach takich jak usługi finansowe, ubezpieczenia, obrót nieruchomości, zwykle w dużych firmach i korporacjach transnarodowych).
W tej grupie dominują obywatele krajów Unii Europejskiej i innych krajów wysokorozwiniętych. Drugim obszarem aktywności zawodowej cudzoziem-ców, charakterystycznym zwłaszcza dla obywateli krajów byłego ZSRR i obywateli innych krajów trzecich, są sektory niewymagające specjalistycz-nych kwalifikacji (rolnictwo, handel, usługi domowe, gastronomia, budow-nictwo)20. W tej kategorii najwyższą aktywność przejawiają obywatele Ukra-iny (ponad 30% ogólnej liczby wszystkich zezwoleń na pracę i ponad 90%
rejestrowanych oświadczeń pracodawców).
Tabela 13. Liczba zezwoleń na pracę w latach 2004-2009
Rok Białoruś Mołdowa Ukraina Chiny Wietnam Ogółem
2004 663 110 258 256 1063 12 381
2005 610 139 2697 240 1067 10 304
2006 701 414 3275 405 999 10 754
2007 855 971 3851 800 1064 12 153
2008 1325 1218 5400 2040 1200 18 022
2009 1669 601 9504 4536 2577 29 340
Źródło: Dane Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej oraz 2007 SOPEMI Report.
Przyjazdy do Polski w poszukiwaniu pracy
Polska jest od lat – obok Rosji, Czech i państw Południowej Europy – głównym krajem docelowym dla migrantów zarobkowych z Ukrainy21. Gwałtowne zmiany związane z kryzysem gospodarczym, jakie zachodzą w wielu regionach, powodują, że perspektywy dalszego rozwoju procesów migracyjnych są trudne do przewidzenia. Między innymi spadek produktu krajowego brutto na Ukrainie i w niektórych krajach docelowych migracji
_____________
20 Polska polityka integracji cudzoziemców – założenia i wytyczne. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Projekt. Warszawa, dnia 25 września 2013 r. [dostępny w: http://www.
mpips.gov.pl/bip/projekty-aktow-prawnych/projekty-programow-i-inne/polskapolitykaintegra cjicudzoziemcw-zaoeniaiwytyczne/ data dostępu: 29.01.2014].
21 Głównymi krajami docelowymi ukraińskich migrantów sezonowych są: Rosja (powyżej 1 miliona), Polska (około 300 tys.), Włochy (ok. 200-500 tys.), Czechy (ok. 200 tys.), Portugalia (150-300 tys., Hiszpania (100-150 tys.). Ukraine. Extended Migration Profile, Building Migration Partnerships (BMP), 2011.
Ukraińców (na przykład Hiszpanii czy Portugalii) może w konsekwencji skutkować wzrostem atrakcyjności polskiego rynku pracy dla ukraińskich pracowników. Na większą atrakcyjność Polski może również wpływać zao-strzenie polityki migracyjnej w niektórych państwach (na przykład w Cze-chach)22.
Od 2006 roku migranci z Ukrainy mogą podejmować w Polsce prace se-zonowe bez konieczności wcześniejszego otrzymania pozwolenia na pracę.
Rozwiązania wprowadzone w Polsce w zakresie pracy sezonowej są zbieżne z polityką migracyjną wielu innych krajów, preferujących migrację krótkoo-kresową nad osiedleńczą, zwłaszcza w wypadku migrantów nisko wykwali-fikowanych. Przez taką formę migracji są bowiem zaspokajane bieżące po-trzeby rynku pracy, bez ponoszenia ewentualnych kosztów społecznych, przy jednoczesnym poświęcaniu korzyści, na przykład podatkowych, zwią-zanych z osiedleniem się tych osób na stałe. Doświadczenia europejskie z ostatnich kilkudziesięciu lat we wdrażaniu różnych mechanizmów regulu-jących migracje sezonowe pokazują jednak, że rzeczywistość bywa często odmienna.
Kim są Ukraińcy, którzy przyjeżdżają do pracy w Polsce?
Wśród Ukraińców przyjeżdżających do Polski w poszukiwaniu pracy dominują osoby z wykształceniem wyższym (53%), które na ogół podejmują pracę fizyczną (np. sprzątanie, handel sezonowy)23. Swoją podróż do kraju sąsiada motywują oni przede wszystkim wyższymi zarobkami niż na Ukra-inie oraz większą szansą na znalezienie pracy. To właśnie o tej grupie mówi się najwięcej w polskich mediach, przede wszystkim w kontekście trudności, z jakimi muszą się mierzyć, aby polepszyć byt swój i swojej rodziny pozosta-jącej na Ukrainie.
Mimo iż wydawać by się mogło, że podejmowanie pracy za granicą jest raczej domeną młodych ludzi, z badań ISP wynika, że do pracy w Polsce najczęściej wyjeżdżają Ukraińcy w wieku 35-49 lat (20%) oraz 50-59 lat (19%)24. Oznacza to, że obecna sytuacja gospodarcza na Ukrainie nie zapew-nia stabilności na rynku pracy osobom z wieloletnim doświadczeniem za-wodowym. Jednocześnie ludzie w tym wieku nie są już tak mobilni jak
_____________
22 Frelak J., Bieniecki M. (2009), Czy wprowadzać mechanizmy integracyjne dla cudzoziemców pracujących w Polsce sezonowo?, Badania. Ekspertyzy. Rekomendacje. Instytut Spraw Publicz-nych, Warszawa, s. 2.
23 Fomina J. et al. (red.) (2013), Polska – Ukraina. Polacy – Ukraińcy. Spojrzenie przez granicę, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa, s. 92.
24 Ibidem, s. 23.
młodsi i dlatego nie decydują się na wyjazd do państw bardziej oddalonych od Ukrainy. W Polsce nie brakuje oczywiście osób pochodzących z Ukrainy, które pracują naukowo. Ta grupa stanowi jednak zdecydowaną mniejszość na polskim rynku pracy.
Przyczyny przyjazdów do Polski
O przyczynach skłaniających pracujących w Polsce Ukraińców do wy-jazdu z kraju wiadomo obecnie dość dużo: pisała o tym prasa, prowadzono badania społeczne25. Głównymi przyczynami migracji są:
• Utrata pracy (przedsiębiorstwo upadło albo miejsce pracy zostało zli-kwidowane), problem ze znalezieniem pracy w swoim zawodzie.
• Wzrastające potrzeby rozwijających się rodzin.
• Problemy zdrowotne w rodzinie, potrzeba zdobycia środków na leczenie.
• Rozpad rodziny (skądinąd wiadomo, że długie wyjazdy do pracy jed-nego z małżonków bywają także przyczyną, nie tylko skutkiem rozpa-du rodziny).
• Chęć zmiany standardu życiowego połączona z poczuciem, że na Ukrainie praca jest niedoceniana, bardzo źle opłacana. Powodem wy-jazdów, szczególnie kobiet, bywają również stosunki rodzinne – prze-moc, alkoholizm26.
Dlaczego Polska?
Co prawda od czasu przystąpienia do strefy Schengen Polska utraciła ważny z punktu widzenia imigrantów zarobkowych atut, jakim były bez-płatne wizy, jednak dla Ukraińców nadal pozostaje ona ważnym kierunkiem migracji. Decyduje o tym kilka powodów27:
• Bliskość kultury i języka – Polska wydaje się światem mniej więcej znanym i zrozumiałym: język, który większość imigrantów zna albo przynajmniej rozumie jeszcze przed przyjazdem i kultura życia co-dziennego, która również wydaje się swojska. Co prawda, w miarę
_____________
25 Bieniecki M., Pawlak M. (2009), Strategie przetrwania. Adaptacja ukraińskich migrantów za-robkowych do polskiej rzeczywistości instytucjonalnej. Skrót raportu, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa, s. 17.
26 Por. Kubiciel-Lodzińska S. (red.) (2012), Czynniki zatrudnienia cudzoziemców w Polsce – z uwzględnieniem strony popytowej i podażowej, w: Kaczmarczyk P., Lesińska M. (red.), Krajobrazy migracyjne Polski. Ośrodek Badań nad Migracjami. Warszawa, s. 124.
27 Ibidem, s. 125-126.
głębszego poznawania życia w Polsce imigranci dostrzegają coraz wię-cej odmienności i nic już nie wydaje się takie oczywiste28. Jednak bli-skość kulturowa ma bardzo duże znaczenie przy podejmowaniu decy-zji o wyjeździe.
• Bliskość geograficzna. Większość ukraińskich imigrantów zarobko-wych pochodzi z Zachodniej Ukrainy, a więc odległość z ich domu ro-dzinnego do innych regionów/miast Polski jest stosunkowo niewielka.
Ma to znaczenie zarówno finansowe – podróż jest tania, jak i psycho-logiczne – ma się wrażenie, że „w razie czego” zawsze można wrócić do domu.
• Dostępność formalna, czyli stosunkowa łatwość „zorganizowania” wi-zy wynikająca z tego, że są ludzie posiadający odpowiednią wiedzę, doświadczenie i możliwości udzielenia pomocy w załatwieniu formal-ności wizowych.
• Wsparcie na miejscu – przy wyjeździe do obcego kraju ważne jest po-siadanie „bratniej duszy”, czyli kogoś, kto bezinteresownie pomoże w kłopotach, doradzi i wysłucha problemów. Imigranci, z którymi przeprowadzane były rozmowy, badania, przyznawali, że wybrali Polskę właśnie ze względu na to, że byli tu już ich znajomi, sąsiedzi czy krewni29.
Sposoby uzyskiwania wiz
Wymagania, które obywatel Ukrainy musi spełnić, by otrzymać polską wizę, wskazują, że wjazd do Polski może być wyzwaniem. Dla uzyskania wizy z prawem do pracy potrzebny jest dokument od pracodawcy potwier-dzający zamiar zatrudnienia danej osoby, zarejestrowany w powiatowym urzędzie pracy30. Wiza turystyczna wymaga zarezerwowania i opłacenia hotelu na okres planowanego pobytu, co wiąże się z kosztami oraz innymi utrudnieniami związanymi z poszukiwaniem pracy. Osoba poszukująca zatrudnienia zazwyczaj boryka się z problemami finansowymi i nie jest go-towa wydawać pieniędzy na hotel czy usługi agencji turystycznej.
Istniejące uregulowania prawne i praktyka ich stosowania (zasady wy-dawania wiz) stworzyły rynek dla pośredników – osób, które mają kontakty
_____________
28 Konieczna-Sałamatin J. (2009), Strategie Przetrwania. Integracja imigrantów z Ukrainy na polskim rynku pracy. Raport ze zogniskowanych wywiadów grupowych. Instytut Spraw Publicznych, Warszawa.
29 Ibidem.
30 Informacje te pochodzą ze strony internetowej Wydziału Konsularnego Ambasady RP w Kijowie. (http://www.kijowkg.polemb.net – wejście z dnia 1 sierpnia 2009).
po obu stronach granicy i pomagają pracodawcom i pracobiorcom odnaleźć się nawzajem. Oczywiście nie jest to działalność charytatywna. Organizacja wyjazdu do Polski z punktu widzenia pracownika z Ukrainy bardzo różni się w zależności od tego, czy chodzi o osobę, która decyduje się na wyjazd pierwszy raz i bez żadnego wsparcia koleżeńskiego na miejscu, czy też o kogoś mającego już w Polsce swoją sieć kontaktów.
Osoby zaczynające karierę emigranta zarobkowego poszukują kogoś, kto często jeździ do Polski. Na ogół są to kierowcy busów wożących pasażerów przez granicę. Takiemu kierowcy zgłasza się chęć wyjazdu. Należy dać mu przy tym kserokopię paszportu. Kierowca po pewnym czasie przywozi
„Oświadczenie o zamiarze powierzenia pracy cudzoziemcowi”, które jest dokumentem uprawniającym do ubiegania się o wizę z prawem do pracy31.
Po uzyskaniu oświadczenia pracodawcy należy wypełnić ankietę wizo-wą, co również nie jest łatwe, szczególnie dla osoby, która robi to po raz pierwszy i ma kłopoty z łacińskim alfabetem. Kierowcy-pośrednicy pomaga-ją również w tej kwestii.
Kolejnym krokiem jest złożenie dokumentów w konsulacie. Pod konsu-latem tworzą się zazwyczaj długie kolejki i – jak zwykle w takich przypad-kach – oferowane są możliwości ich skrócenia „za drobną opłatą”.
Koszty wyjazdu, które musi ponieść pracownik z Ukrainy, żeby znaleźć się legalnie w Polsce z wizą umożliwiającą podjęcie pracy wynoszą zazwy-czaj ok. 300 dolarów dla początkującego pracownika32. Jeśli dana osoba nie potrzebuje usług pośrednika, sporo oszczędza, bo musi zapłacić jedynie za wizę i przejazd. Na koszty wyjazdu składają się: opłata dla pośrednika za „załatwienie” oświadczenia pracodawcy o zamiarze zatrudnienia (od kilkudziesięciu do 300 dolarów), opłata za pomoc przy złożeniu dokumen-tów w konsulacie, która obejmuje zazwyczaj pomoc przy wypełnieniu wnio-sku wizowego i ewentualnie miejsce w kolejce (od 20 dolarów w górę), opła-ta wizowa 35 euro (czyli około 50 dolarów), przejazd do Polski.
Zdarzają się również sytuacje, kiedy pośrednicy pomagają „na kredyt” – szczególnie osobom ze swojej wsi, które sami dobrze znają. Osoby, które pra-cują w Polsce od lat, mieszkając tu stale albo przyjeżdżając mniej lub bardziej regularnie, mają zazwyczaj rozbudowane sieci prywatnych kontaktów i są w stanie samodzielnie zdobyć oświadczenie pracodawcy, wypełnić ankietę itp. Dobrze też orientują się w procedurze wizowej i w organizacji pracy kon-sulatu. Takie osoby nie ponoszą dodatkowych kosztów, poza opłatą wizową i zwykłymi kosztami przejazdu. Dla tych Ukraińców, którzy już nabrali
do-_____________
31 Konieczna-Sałamatin J. (2009), Strategie Przetrwania. Integracja imigrantów z Ukrainy na polskim rynku pracy. Raport ze zogniskowanych wywiadów grupowych. Instytut Spraw Publicznych, Warszawa.
32 Ibidem.
świadczenia i w pewien sposób zadomowili się w Polsce, kwestia zdobycia oświadczenia pracodawcy jest na ogół dosyć łatwa i bezproblemowa.
Interesujące jest to, że opisane tu płatne pośrednictwo często jest trakto-wane jako coś normalnego, a nawet pożądanego. W żadnym wywiadzie nie pojawiła się choćby najmniejsza refleksja o tym, że przy całym tym mecha-nizmie łamane jest prawo.
Innym aspektem, na który warto zwrócić uwagę, jest niesamodzielność i poczucie niepewności przybyszów z Ukrainy. Z tego też względu nie mieli oni pretensji do pośredników o to, że biorą na siebie część problemów orga-nizacyjnych związanych z wyjazdem.
Zatrudnienie sezonowe
Zatrudnienie krótkoterminowe było najpopularniejszą formą zatrudnia-nia cudzoziemców od otwarcia granic kraju na początku lat 90. XX wieku.
Od tego momentu do Polski zaczęli napływać pracownicy pochodzący przede wszystkim z krajów rozpadającego się Związku Radzieckiego, głów-nie z Ukrainy i Białorusi. Początkowo przyjeżdżali do Polski w ramach ru-chu bezwizowego, zajmując się najczęściej drobnym handlem i podejmując się prac dorywczych w rolnictwie czy budownictwie. Już wtedy ukształto-wał się specyficzny rynek pracy, który pozwalał na nielegalne zatrudnienie dziesiątek tysięcy cudzoziemców. Po wprowadzeniu wiz w 2003 roku oby-watele Ukrainy przyjeżdżali do Polski na podstawie wiz turystycznych, które dawały im podstawę legalnego pobytu w Polsce, a po wejściu Polski do strefy Schengen furtką dla kontynuowania tego typu zatrudnienia stało się wspomniane rozporządzenie, zwalniające obywateli krajów sąsiadują-cych z Polską z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę.
O popularności tego typu migracji decyduje przede wszystkim bliskość geograficzna i językowa. Ponieważ większość imigrantów z Ukrainy miesz-ka na terenach przygranicznych, wielu przynajmniej biernie rozumie język polski. Co więcej, możliwość szybkiego powrotu do domu jest szczególnie istotna dla kobiet, które zostawiły na Ukrainie małe dzieci. Według badania Stowarzyszenia Interwencji Prawnej, wielu ukraińskich imigrantów często nie może sobie pozwolić na wyjazd do kraju innego niż Polska, mimo że mogłoby to być dla nich bardziej opłacalne. Tym samym koszty finansowe i psychologiczne są znacznie mniejsze w wypadku wyjazdu do Polski niż do innych państw Unii Europejskiej33.
_____________
33 Klaus W. (2011), Przestrzeganie przez polskich pracodawców praw pracowników migrujących, w: Klaus W. (red.), Ziemia obiecana? Warunki pracy cudzoziemców w Polsce, Stowarzyszenie In-terwencji Prawnej, Warszawa, s. 5.
Nie bez znaczenia jest także rozwinięta sieć migracyjna. Cechą charakte-rystyczną migracji ukraińskiej jest jej tymczasowość i cyrkulacyjność. We-dług danych ukraińskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, 3-5 milionów Ukraińców (czyli około 20% ludności w wieku produkcyjnym) podejmuje krótkookresową pracę za granicą. Zgodnie z oficjalnymi statystykami, około 37% ukraińskich migrantów zarobkowych migruje za granicę, aby pracować tam od jednego miesiąca do trzech miesięcy, a okres pracy za granicą zależy od odległości między Ukrainą i danym krajem. W państwach ościennych, takich jak Węgry, Polska i Rosja, większość ukraińskich migrantów przeby-wa od jednego miesiąca do trzech miesięcy, w krajach Południowej Europy – znacznie dłużej34.
Podsumowując, migracje sezonowe, przede wszystkim z Ukrainy, wy-kazują wiele cech typowych dla migracji cyrkulacyjnych. Po pierwsze, mają charakter spontaniczny, jak bowiem wskazują badania decyzje o wyjeździe są często podejmowane impulsywnie i bez większego przygotowania. Po drugie, wynikają z ekonomicznej konieczności – przyczyną podejmowania pracy w Polsce są bardzo niskie zarobki i bezrobocie w kraju pochodzenia.
Po trzecie, są możliwe do zrealizowania dzięki kapitałowi społecznemu mi-grantów (na przykład uczestnictwo w nieformalnych sieciach, znajomość warunków pracy w Polsce). Należy zaznaczyć, że wokół tego rodzaju mi-gracji sezonowych wytwarza się również szereg zinstytucjonalizowanych praktyk: przekazywanie sobie miejsca pracy czy zamieszkania35. Częstokroć migranci stosujący tę strategię są w dalekim stopniu „zintegrowani” z Pol-ską: pracują w tym samym miejscu, przynależą do wytworzonych sieci słecznych. Wydaje się, że w ostatnich latach strategia ta jest najbardziej po-wszechnym sposobem radzenia sobie z wchodzeniem i utrzymywaniem się na polskim rynku pracy.
Praca w „szarej strefie”
Wprowadzenie wiz z prawem do pracy ograniczyło z pewnością skalę nielegalnego pobytu i pracy na podstawie wizy turystycznej. Jednak w wie-lu sektorach (głównie w rolnictwie, ale także w budownictwie czy w gospo-darstwach domowych) „szara strefa” kwitnie, choć skala tego zjawiska jest
_____________
34 Frelak J., Bieniecki M. (2009). Czy wprowadzać mechanizmy integracyjne dla cudzoziemców pracujących w Polsce sezonowo? Badania. Ekspertyzy. Rekomendacje. Instytut Spraw Publicz-nych, Warszawa, s. 5-6.
35 Por.: Bieniecki M., Pawlak M. (2010), Strategie ukraińskich migrantów zarobkowych wobec polskiej rzeczywistości instytucjonalnej. Badania. Ekspertyzy. Rekomendacje. Instytut Spraw Publicznych, Warszawa, s. 43.
trudna do oszacowania. Po części spowodowane jest to faktem, że choć pra-codawcy rejestrują oświadczenia o zamiarze zatrudnienia cudzoziemców, to jednak nie nawiązują z nimi formalnego stosunku pracy, unikając tym sa-mym rejestracji w ZUS lub KRUS, zgłoszenia do urzędu skarbowego, szko-lenia BHP, prowadzenia dokumentacji pracowniczej czy urlopów36.
Wyniki kontroli zatrudnienia przynoszą bardzo ograniczone informacje o „szarej strefie”. Po pierwsze, pewne typy przedsiębiorstw mogą być sto-sunkowo łatwo kontrolowane przez PIP, podczas gdy w innych branżach jest to niezwykle trudne. Po drugie, cudzoziemcy i ich pracodawcy opraco-wali szereg praktyk ukrywania nielegalnego zatrudnia i unikania kontroli37. Po trzecie, oświadczenia pracodawców są niekiedy wykorzystywane jako podstawa legalizacji pobytu w Polsce w celu podjęcia pracy u innego praco-dawcy. Trudno ocenić, jak duża część oświadczeń jest wykorzystywana w ten sposób, ale zdążył się już rozwinąć rynek handlu oświadczeniami.
Pracodawcy (często fikcyjni) wystawiają oświadczenia w zamian za wyna-grodzenie. Kolejnym procederem stosowanym przez cudzoziemców jest wykorzystanie polskiej wizy do wjazdu do krajów strefy Schengen, jednak, jak podkreślają eksperci, jest to zjawisko incydentalne38.
Tabela 14. Narodowości najczęściej podejmujące pracę nielegalnie w Polsce według PIP Państwo Odsetek wśród nielegalnie zatrudnionych
Ukraina 32,0%
Wietnam 9,7%
Mołdowa 9,2%
Rosja 8,0%
Chiny 6,7%
Białoruś 6,4%
Źródło: Państwowa Inspekcja Pracy _____________
36 Frelak J., Bieniecki M. (2009). Czy wprowadzać mechanizmy integracyjne dla cudzoziemców pracujących w Polsce sezonowo?, Badania. Ekspertyzy. Rekomendacje. Instytut Spraw Publicz-nych, Warszawa, s. 8-9.
37 W latach 2007-2009 PIP przeprowadziła 3978 kontroli legalności zatrudnienia i wyko-nywania pracy przez cudzoziemców. Wśród 19956 skontrolowanych osób Ukraińcy stanowili najliczniejsza grupę (454 nielegalnych pracowników). Zob. Wyniki kontroli legalności zatrud-niania cudzoziemców, Państwowa Inspekcja Pracy, http://www.pip.gov.pl/html/pl/info/
doc/99030075.pdf [data dostępu: 20.10.2012].
38 Por. Frelak J., Bieniecki M. (2009). Czy wprowadzać mechanizmy integracyjne dla cudzoziem-ców pracujących w Polsce sezonowo?, Badania. Ekspertyzy. Rekomendacje. Instytut Spraw Pu-blicznych, Warszawa, s. 9.
Osoby pracujące nielegalnie zatrudnione były w następujących branżach:
przetwórstwo przemysłowe (25% stwierdzonych przypadków), handel i na-prawy (20%), budownictwo (18%), hotele i restauracje (13%) oraz rolnictwo i łowiectwo (9%). Oczywiście na podstawie tych danych, podobnie jak w wy-padku danych o zatrzymaniach przez Straż Graniczną, nie możemy oszaco-wać struktury nielegalnego zatrudnienia cudzoziemców w Polsce39.
Sposoby poszukiwania zatrudnienia
Wizę z prawem do pracy Ukraińcy zdobywają na podstawie przedłożo-nego do konsulatu oświadczenia od polskiego pracodawcy. Przed przyjaz-dem do Polski muszą więc znaleźć potencjalnego pracodawcę, który będzie chciał zatrudnić pracowników z Ukrainy. Ponieważ niemal nie istnieją sfor-malizowane kanały kojarzenia pracodawców i pracowników, uregulowania wizowe dały początek rynkowi pośredników, działających po obu stronach granicy. Najwięcej migrantów korzysta z usług kierowców, czyli osób kieru-jących busami wożącymi pasażerów za granicę. W wypadku pracy w rolnic-twie kierowca jest kluczowym pośrednikiem, który załatwia wiele kwestii, takich jak transport z Ukrainy do Polski i załatwienie oświadczenia od pra-codawcy, często fikcyjnego (Ukrainiec nie jedzie do osoby, która wystawia oświadczenie). Pracy szuka się dopiero po przyjeździe do Polski40.
Fakt „kupowania” oświadczeń jest traktowany często jako coś oczywi-stego. Imigranci deklarowali różne stawki za kupno oświadczeń: od 100 złotych do kilkuset euro. Bardzo często ci sami kierowcy pomagają rów-nież w znalezieniu pracy w Polsce (koszt takiej usługi to około 150 złotych) i oferują pomoc w sytuacjach kryzysowych, na przykład w wypadku pro-blemów z pracodawcą i koniecznością nagłego powrotu na Ukrainę. Po-średnictwo kierowców jest kluczowe dla osób, które jadą do Polski po raz pierwszy i nie mają sieci kontaktów na miejscu. Wraz z kolejnymi przyjaz-dami ich rola ogranicza się do sprzedaży oświadczenia lub świadczenia usług transportowych. Osoby, które od kilku lat przyjeżdżają do Polski, znają język i zasady funkcjonowania na rynku pracy, radzą sobie w Polsce stosunkowo dobrze: mają stałe zlecenia, miejsce zamieszkania, są dostępni pod polskimi numerami telefonów. Bardzo często dostają oświadczenia od zaufanych pracodawców. Wydatki związane z przyjazdem do Polski ogra-niczają się wtedy do zapłacenia za wizę, ubezpieczenie i transport.
_____________
39 Bieniecki M., Pawlak M. (2010), Strategie ukraińskich migrantów zarobkowych wobec polskiej rzeczywistości instytucjonalnej. Badania. Ekspertyzy. Rekomendacje. Instytut Spraw Publicz-nych, Warszawa, s. 15.
40 Ibidem, s. 9-10.
Cudzoziemcy, którzy dopiero przyjechali do Polski lub nie posiadają sie-ci kontaktów, znajdują zatrudnienie także na nieformalnych giełdach pracy (tak zwanych birżach), czyli miejscach, w których rano zbierają się ludzie szukający zatrudnienia i skąd zabierają ich przyszli pracodawcy. Miejsca te nie cieszą się na ogół dobrą opinią ze względu na niskie stawki i duże ryzy-ko związane z pracą u przypadryzy-kowych osób. W sezonie zbiorów spotykają się tam jednak zarówno poszukujący pracy cudzoziemcy, jak i szukający zatrudnienia Polacy41.
W znalezieniu pracy imigrantom najefektywniej pomaga jednak rozbu-dowana sieć kontaktów wśród znajomych lub członków rodziny, którzy wcześniej pracowali w Polsce. Osoby te wspierają starania w uzyskaniu bez-płatnego oświadczenia, przesyłają je na Ukrainę i pomagają w znalezieniu
W znalezieniu pracy imigrantom najefektywniej pomaga jednak rozbu-dowana sieć kontaktów wśród znajomych lub członków rodziny, którzy wcześniej pracowali w Polsce. Osoby te wspierają starania w uzyskaniu bez-płatnego oświadczenia, przesyłają je na Ukrainę i pomagają w znalezieniu