Bogatsza oferta programowa

Kolejna strategia optymalizacji teatru młodzieży skierowana jest w stronę jego założeń programowych. Te zaś powinny być dostosowane do zróżnicowanych potrzeb uczniów, wynikających z wieku, poziomu wiedzy i umiejętności, a także zainteresowań i aspiracji edukacyjno-zawodowych. Dokładne rozpoznanie tych uwarunkowań przez instruktora jest podstawą wypracowania wspólnej koncepcji teatru, która będzie wolna od przymusu i rażących konfliktów.

Zdaniem autorki najlepiej tego dokonać w toku bezpośrednich obserwacji i rozmów z uczniami, niekiedy również przy pomocy anonimowej ankiety. Zgromadzone tą drogą informacje stanowią zbiór wytycznych w wielu ważnych dla instruktora kwestiach, takich jak formy sceniczne, repertuar, metody pracy na zajęciach oraz sposoby prezentacji dorob-ku zespołu. Są one także dobrym punktem wyjścia do dysdorob-kusji na forum grupy, podczas której mogą zapaść wiążące decyzje co do strategii działalności teatru.

W kontekście przeprowadzonych badań optymalnym rozwiązaniem dla sceny szkolnej jest koncepcja teatru zintegrowanego, łączącego w sobie różnorodne treści, bogactwo form i środków artystycznego wyrazu.

Jego problematyka i podstawowe założenia powstały na podstawie materiału uzy-skanego w toku wywiadów z instruktorami scen uczniowskich¹. Wielu z nich zwracało szczególną uwagę na fakt, że we współczesnej szkole ze względu na przedmiotowy układ treści kształcenia odczuwa się dotkliwy brak syntezy wiedzy uczniów. Zamiast struktury rzeczywistości uczniowie poznają strukturę poszczególnych dyscyplin naukowych.

Tymczasem konieczność dokonywania syntez wiedzy wydaje się szczególnie istotna w kształceniu humanistycznym. Jedynie bowiem poznawanie rzeczywistości społecznej w jej historycznym przebiegu daje człowiekowi możliwość odnalezienia swojej tożsamości kulturowej, pogłębienia refleksji nad swym statusem człowieka, Europejczyka, Polaka.

1 Ostatnie pytanie kwestionariusza ankiety skierowanej do instruktorów teatralnych dotyczyło propo-zycji optymalizacji zajęć. Zdecydowana większość badanych opowiedziała się za stworzeniem teatru klasowego. Obszerny zbiór materiałów na ten temat znajduje się w aneksie.

Syntetyczne, czyli zintegrowane kształcenie humanistyczne miałoby zapobiegać atomizacji wiedzy człowieka, uświadamiać mu jedność świata w różnorodności związków i zależno-ści między poszczególnymi elementami rzeczywistozależno-ści.

W obecnym systemie oświatowym w Polsce tylko nieliczne szkoły mogą pozwolić sobie na radykalne przełamywanie barier przedmiotowego układu treści kształcenia. Wydaje się, że teatr uczniowski mógłby z powodzeniem pełnić to zadanie – z jednej strony bo-wiem łączy w sobie różne dziedziny nauki i sztuki (historię, literaturę, muzykę, plastykę, technikę), z drugiej natomiast zawiera w swych dziejach zapis rozwoju kultury ludzkości.

Aby teatr taką rolę mógł odegrać, powinien nawiązywać do programu szkolnego, tj. treści przedmiotów humanistycznych i artystycznych, szczególnie zaś odwoływać się do kon-kretnych epok historycznych omawianych na lekcjach historii i języka polskiego.

Sens tak rozumianego teatru tkwi w konieczności przejścia uczniów – przez dramaty-zację – wszystkich epok, od starożytności po współczesność. Tak więc cały zespół praco-wałby nad spektaklem i byłaby to praca wielokierunkowa i wieloetapowa. Zacząć należa-łoby od poznania wiedzy uczniów na temat tła historycznego i najważniejszych przemian kulturowych danego okresu przez poszukiwania literackie oraz uchwycenie przemian języka i konwencji teatralnych – aż po wybranie utworu i realizację spektaklu.

Faza przygotowawcza byłaby dla uczniów próbą przeniknięcia, wczucia się w mental-ność ludzi dawnych epok, poznania ich dorobku kulturalnego i poziomu cywilizacyjnego.

A dramatyzacja, jako konieczny element tej pracy, pomagałaby zaangażować się emo-cjonalnie w poznawaną problematykę. Tak rozumiana droga dochodzenia do spektaklu wymagałaby od uczniów (i nauczycieli) nie tylko zapoznania się z obowiązkową lekturą, lecz także własnych poszukiwań w literaturze. Pomocne mogłoby się również okazać wy-korzystanie powieści historycznych przybliżających młodzieży sylwetki i problemy ludzi danej epoki, oddających ich mentalność i obyczajowość.

Sama forma spektaklu może być dowolna, wspólnie przez uczniów wybrana ze względu na ich możliwości i zainteresowania. Może to być więc dramat, adaptacja sceniczna prozy czy poezji, ale mogą to także być własne teksty młodzieży napisane w konwencji teatralnej danej epoki. Musi to być swoisty pomost „między dawnymi a nowymi czasy”, rekonstrukcja drogi rozwoju kultury, indywidualnie dokonana synteza dorobku ludzkości, a jednocześnie – przez połączenie różnych sztuk – synteza poszczególnych dziedzin; uświadomienie, że choć literatura, plastyka i muzyka mogą istnieć osobno, to stanowią jedną, niepodzielną kulturę.

Tak rozumiana praca nad spektaklem może także przynieść istotne korzyści w zakre-sie kształcenia kultury mowy. Współczesna polszczyzna młodzieży staje się coraz uboższa i mniej poprawna. Wynika to m.in. z braku świadomości rozwoju języka, braku wiedzy na temat jego przemian w ciągu wieków, które przecież ukształtowały dzisiejszą gramaty-kę i ortografię. Wydaje się, że analiza utworów literackich uwzględniająca w szerokim za-kresie tło kulturowe epoki w aspekcie rozwojowym oraz konieczność osobistego przeżycia języka dawnego pozwolą wykształcić w uczniach wrażliwość językową w dużo większym stopniu, niż dzieje się to podczas lekcji języka polskiego.

Podczas pracy nad przedstawieniem uczniowie będą musieli zdobyć wiedzę z zakresu historii sztuki (plastyki, muzyki, teatru) oraz określone umiejętności artystyczne, aby wy-korzystać je podczas pracy nad widowiskiem: w wyborze odpowiedniego tła muzycznego, scenografii, kostiumów; przy wykonywaniu dekoracji i rekwizytów; przy akompaniamen-cie czy oryginalnym, własnym opracowaniu muzycznym.

Oczywiście, nie wszyscy uczniowie muszą wystąpić w spektaklu jako aktorzy. Ważne jest to, aby wszyscy brali udział w najistotniejszych etapach pracy: tworzeniu koncepcji scenariusza, ćwiczeniach mowy, spontanicznej dramatyzacji, która powinna być wstępem do właściwej pracy nad spektaklem i towarzyszyć jej wszystkim fazom. W ten sposób w teatrze szkolnym znajdzie się miejsce na dramę, która „pobudzając i rozwijając natu-ralne skłonności człowieka, związane z jego umiejętnością wchodzenia w rolę, ma na celu wykształcenie samodzielności w myśleniu i działaniu oraz otwartej i aktywnej postawy ucznia, poszerzenie skali jego emocjonalnych odczuć, wreszcie wzbogacenie wyobraźni”². Przygotowanie przedstawienia wymaga bardzo wielu różnorodnych działań. Dlatego każdy uczeń na pewno znajdzie pole do odkrycia i zaprezentowania swoich zdolności.

Wykonanie kostiumów, dekoracji, rekwizytów; opracowanie muzyczne; zajęcie się stro-ną techniczstro-ną przedstawienia (oświetlenie, efekty akustyczne, serwis fotograficzny itp.);

stworzenie odpowiedniej reklamy – plakatów, programów, zaproszeń, wreszcie podjęcie działań organizacyjnych i pomocniczych, stwarzają takie szanse.

Proponowanie teatru młodzieży jako teatru zintegrowanego wynika przede wszyst-kim z jego walorów wychowawczych. Przygotowanie przedstawienia to bowiem ważne i odpowiedzialne zadanie, kształcące i wychowawcze, prawdziwie zespołowe. W naszym szkolnictwie bardzo trudno jest z grupy młodzieży uczynić zespół wychowawczy, a te-atr szkolny daje taką szansę. Stwarza on także możliwość powstania nowej jakościowo płaszczyzny porozumienia między uczniami i nauczycielami. Nad spektaklem powinien pracować zespół nauczycieli złożony z konsultantów: historyka, polonisty, muzyka, pla-styka, nauczyciela wychowania technicznego i fizycznego, pod kierunkiem instruktora teatralnego z uprawnieniami pedagogicznymi bądź nauczyciela przygotowanego do pracy teatralnej. Należy podkreślić, że instruktor ma być nie tylko reżyserem i kierownikiem zespołu, lecz także koordynatorem, inspiratorem i przewodnikiem w samodzielnych po-szukiwaniach uczniów.

Zarysowany tu sposób funkcjonowania teatru młodzieży to możliwość praktycznego zastosowania teorii kształcenia wielostronnego: równorzędnego oddziaływania na intelekt i emocje ucznia, wzbogacenie jego wiedzy, przeżyć i doświadczeń emocjonalnych, wreszcie zdobywanie i ćwiczenie wielu umiejętności praktycznych.

Warto też zwrócić uwagę na rolę teatru w kształtowaniu atmosfery szkoły. Prezentacje uczniowskie byłyby okazją do integracji całej społeczności szkolnej: uczniów, nauczycieli, rodziców.

W kontekście optymalizacji działalności teatru młodzieży przydatna może się okazać metoda dramy. Termin „drama” pochodzi od starogreckiego drao i oznacza dzianie się, działanie, akcję³.

Drama jest specyficzną formą artystyczną, zbliżoną do teatru, wykorzystującą jego techniki i środki. O ile jednak w teatrze wszystko realizuje się według ustalonego scena-riusza i z myślą o publiczności, o tyle drama oparta jest na improwizacji i koncentruje się na uczestnikach. Sztuka teatru bowiem jest zainteresowana przede wszystkim komuni-kacją pomiędzy aktorami a publicznością – drama zaś doświadczeniem uczestniczących, niezależnym od jakichkolwiek funkcji komunikowania się z widzami.

2 K. Pankowska, Drama – zabawa i myślenie, Warszawa 1990, s. 23.

3 W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1989, s. 127.

Wyjątkowość tej formy pracy polega na ożywianiu dyspozycji poznawczych człowieka, a zarazem wywołaniu reakcji bezpośredniej. Uczestnicy dramy jednocześnie myślą i czują.

Nowe poglądy i odczucia ścierają się ze starymi. W wyniku tego procesu tworzy się nowy sposób widzenia problemu. Źródłem przemian jest różnica między tym, co przypuszczam, że mógłbym zrobić, a tym, co w istocie czynię, czyli praktyką, którą daje drama.

I tak na przykład stawianie ucznia w trudnej sytuacji, którą musi nie tylko emo-cjonalnie przeżyć, lecz także podjąć samodzielną próbę rozwiązania problemu, stanowi doskonały trening dojrzewania. Umiejętność podejmowania decyzji jest jednym z jego elementów. W dramie bowiem istnieje bezpośrednia, realna możliwość obserwacji różnych zachowań: swoich własnych i innych ludzi. To z kolei pozwala na analizę powstałych reak-cji, co jest w nich pozytywne, a co niewłaściwe, i jak należy to zmienić. Przez obserwację zachowań innych można skorzystać z dobrych wzorców, zaś błędny wybór nie przynosi – co jest cudowną właściwością dramy – żadnych nieodwracalnych konsekwencji. Poza tym istnieje możliwość dokonania natychmiastowej korekty zachowań.

Właściwe wykorzystanie dramy w pracy z młodzieżą przyspiesza dojrzewanie jed-nostki do społecznego i twórczego życia, ułatwia naukę przedmiotów szkolnych, pozwala nauczycielowi osiągnąć interesujące wyniki w realizacji celów kształcących i wychowaw-czych. Dzięki stosowaniu improwizacji uczniowie „w rolach” tworzą wymyślone „sytuacje wyjściowe”, zawierające problem, konflikt, i krok po kroku zbliżają się do rozwiązania owego konfliktu-dylematu.

Jest to oczywiście ujęcie uproszczone⁴. W rzeczywistości dotarcie do prawdy i wiedzy odbywa się w sposób wielostronny, angażujący uczestników zajęć emocjonalnie i intelek-tualnie, przy użyciu różnych strategii i technik dramowych. Obrazowo metodykę dramy można porównać do reflektora, którego światło rozjaśnia te przestrzenie, na które zostało skierowane.

W dramie stosuje się rozmaite techniki i strategie. Techniki to: hasła, „stopklatka”, rzeźba, obraz, praca w parach, praca w grupach, konwencje roli w dramie, rytuał, sto-sowanie pytań, kontrastów i napięcia, wchodzenie i wychodzenie z roli, przynęta, „ma-giczne jak gdyby”, improwizacja tu i teraz, stosowanie symbolu, lustro, cienie, status roli, struktura dystansu, rytm, tempo, zatrzymanie akcji dla refleksji, punkt startu (przynęta), przestrzeń w dramie, czas w dramie, punkt zwrotny, punkt kulminacyjny⁵.

Strategie to sposoby, za pomocą których specjalista a więc nauczyciel dramy, osiąga cel zajęć. W skład wybranych strategii wchodzą różne środki, między innymi wymienione wyżej techniki. Najczęściej w dramie stosuje się następujące strategie:

• „pięć poziomów świadomości w stop-klatce”;

• „antycypacja i retrospekcja (wyprzedzanie i spojrzenie wstecz)”;

• „w płaszczu eksperta”;

• „teatr forum”;

• „telefon zaufania”;

• „nauczyciel w roli”⁶.

4 A. Dziedzic, Drama a wychowanie, Warszawa 1999; K. Pankowska, Pedagogika dramy. Teoria i prak-tyka. Warszawa 2000; M. Świeca, Drama w edukacji, Kielce 1996; B. Way, Drama w wychowaniu dzieci i młodzieży, Warszawa 1997.

5 A. Gałązka, Drama – metodą twórczej edukacji, „Chowanna” 1999, nr 1–2, s. 55–56.

6 Tamże, s. 56.

Drama realizuje się dzięki umiejętnościom człowieka do bycia kimś lub czymś więcej niż sobą. Przez spontaniczną improwizację uruchamiają się jego intuicja, inwencja, wy-obraźnia, a dzięki zdolności życia fikcją odkrywa on rzeczywistość, jakby doświadczał jej realnie. W dramie odtwarzane są i poddawane obserwacji zachowania ludzi. Na tej podstawie możliwa jest analiza tego, skąd się biorą i dokąd prowadzą. Tak się dzieje, kiedy uczniowie grają role konfliktowe albo reprezentują rozbieżne poglądy. Konflikty, oczywiście te wyimaginowane, są siłą napędową dramy. W czasie ich trwania uczestnik musi równocześnie:

• odtwarzać zachowanie innej niż on postaci;

• opierając się na tym wyimaginowanym doświadczeniu, improwizować odpowiedzi, które tworzą akcję, konwencję i znaczenia;

• w czasie trwania improwizacji zachować dystans do zdarzeń.

Drama, by mogła przynieść spodziewane rezultaty, musi być odpowiednio przygoto-wana i zaplanoprzygoto-wana. Ważne, by jej metoda, zgodnie z zaleceniami eksperta w dziedzinie dramy Doroty Heathcote charakteryzowała się⁷:

• umożliwieniem każdemu uczenia się przez budowanie i umacnianie pewności siebie oraz motywowanie do działania;

• tworzeniem dynamicznego dialogu pomiędzy nauczycielem i uczniem, tak aby wy-chodzić poza podawanie i przyswajanie faktów i pojęć w kierunku dostrzegania ich wzajemnych powiązań (również powiązań między przedmiotami nauczania) oraz ich implikacji w pełniejszym społecznym kontekście;

• położeniem nacisku na istotne znaczenie ucznia w procesie wychowania oraz na uczenie się rozwiązywania zadań i podejmowania decyzji, podczas których uczniowie przyjmują na siebie odpowiedzialność za to, co robią;

• swobodnym odwracaniem ról ucznia i nauczyciela, które ukazują wychowankom „nie tylko to, co wiedzą, ale również to, o czym nie wiedzą”;

• włączeniem takich kluczowych pojęć, jak rola, symbol, mit, rytuał, moc czynienia czegoś itp., które stają się zwierciadłem odbijającym zachowanie ucznia, a czasami ukazują uniwersalne prawdy dotyczące ludzkości;

• zachętą do spojrzenia na rzeczywistość z różnych punktów widzenia;

• specyficznym stawianiem pytań, sondujących zainteresowania uczestników.

Drama to metoda nauczania i wychowania, która uwzględnia całą osobowość i potencjał ucznia. Ważny jest tu nie tylko intelekt ucznia, lecz także jego emocje. Drama koncentruje się na uczniu, na jego przeżyciach związanych ze stworzoną fikcyjną rzeczywistością. Jest to metoda uwzględniająca nowe psychologiczne teorie uczenia się, w których podkreśla się potrzebę kształtowania i utrwalania w uczniu wysokiej samooceny i wiary w siebie, zaspo-kajania potrzeby przynależności, tożsamości i bezpieczeństwa. Drama rozwija w uczniu zdolność kontrolowania własnych emocji, swojej empatii, a także buduje umiejętności społeczne, czyli innymi słowy – kształtuje w uczniu inteligencję emocjonalną.

Drama daje uczniom i nauczycielowi szansę doświadczenia czegoś wyjątkowego w atmosferze psychicznej wolności, z dala od codziennej rutyny. To specyficzne poczucie wolności zapewnia środowisko bez lęku, gdzie uczniowie wykorzystują spontanicznie cały swój potencjał, aby sprostać wymaganiom dramy. Często uczniowie z obawy, że inni będą

7 D. Heathcote, Collected Writtings on Education and Drama. W: B. Way, Drama, Warszawa 1990, s. 11.

wyśmiewać ich niedociągnięcia, mają silne opory. Liczne badania dowodzą, że drama eliminuje ten lęk oraz redukuje wrażliwość na odrzucenie. W dramie ocena efektu nie jest ważna, liczy się sam proces pracy.

Drama wymaga uwolnienia wyobraźni, dlatego konieczne jest pełne zaufanie.

Wprowadza ona element odprężenia, rozwija współpracę i wzajemne wspieranie się ucz-niów w klasie. Ruch fizyczny rozluźnia napięcie, a odgrywanie ról oraz pantomima umoż-liwiają swobodną ekspresję.

Drama umożliwia rozwój indywidualny, społeczny, emocjonalny, ponieważ mate-riał, nad którym uczniowie pracują, to rzeczywiste sytuacje i relacje międzyludzkie.

Odgrywanie ról pozwala uczniowi poznać jego własne wartości i postawy, a następnie przez sztukę negocjacji i kompromisu rozwijać ważne umiejętności społeczne. Dla ucznia naprawdę istotne jest to nie umiejętność wykonywania samych ćwiczeń, ale przekazywanie swoich uczuć i poglądów innym ludziom. Poza tym odgrywając role i doświadczając róż-nych sytuacji, uczeń próbuje poznać inne osobowości niż jego własna. Dzięki temu rozwija on i wzmacnia w sobie zdolności empatii, doskonaląc umiejętności interpersonalne i po-głębiając wrażliwość na innych. Uczniowie, podobnie jak aktorzy, chcąc dobrze odegrać rolę, muszą na chwile udawać, że żyją życiem postaci, którą przedstawiają. Muszą oni jakby wejść w świadomość bohatera, chwilowo rezygnując z własnej tożsamości, i przyjąć nowy wymiar istnienia. Typowym ćwiczeniem dla aktorów jest identyfikacja z bohaterem, wejście w jego sytuację i wyobrażenie sobie swojego w niej zachowania. Drama w swych uczestnikach rozwija więc empatię, będąc jednocześnie skuteczną metodą kształtowania relacji w grupie. Pozwala lepiej rozumieć i brać pod uwagę uczucia innych.

Drama wydaje się metodą nauczania uwzględniającą wiedzę o uczącym się, o procesie uczenia się oraz o rzeczywistości społecznej, w jakiej żyjemy. Jest to metoda, którą z po-wodzeniem można stosować niemal na wszystkich lekcjach przedmiotowych oraz zajęciach pozalekcyjnych. Drama dobrze przygotowana przez nauczyciela pozwala na wykorzystanie całego potencjału umysłowego uczniów. Opiera się ona na naturalnej zdolności każdego człowieka do zabawy. Łatwo zauważyć, że kiedy jesteśmy otwarci i zrelaksowani, zwiększa się nasza zdolność przyswajania nowych informacji i pojęć. Ostatnie badania dowodzą, że uczeń najlepiej przyswaja nowe informacje w stanie tak zwanej „czujnej gotowości”, kiedy czuje się dowartościowany, pewny siebie i nie obawia się podjąć ryzyka. Uczenie się powinno być zabawą, a nie przeżyciem wywołującym strach. Łatwo wtedy powiązać nowe doświadczenia z własnymi celami uczenia się. Zrelaksowany i otwarty uczeń ma szansę w pełni wykorzystać swoje możliwości oraz osiągnąć sukces. Drama stwarza sytuacje sprzyjające całkowitemu wykorzystaniu możliwości ucznia, dzięki przyjaznej, pozbawionej stresu atmosferze, w której proces uczenia przebiega jednocześnie na kilku poziomach.

Drama to bez wątpienia metoda, która odwołuje się przede wszystkim do emocji ucznia, a następnie wykorzystuje je umiejętnie do rozwoju intelektu. To doskonałe połączenie celów dydaktycznych z wychowawczymi.

Cztery lata badań autorki nad teatrem młodzieży to czas ciekawych poszukiwań, no-wych doświadczeń, zaskakujących wyników. Badania te udowodniły, że na przełomie XX i XXI wieku teatr młodzieży jest żywym, pulsującym pomysłami zjawiskiem kulturalnym, któremu warto się bliżej przyjrzeć i zainteresować. Okazało się bowiem, że w epoce multi-medialnej teatr ze swoją wielowiekową tradycją przyciąga kolejne pokolenia adeptów.

Teatr, jak żadna inna dziedzina sztuki, daje możliwości pełnego „wyżycia się i sa-morealizacji”, harmonijnego rozwoju psychicznego oraz intelektualnego i kształtowania aktywnej postawy wobec życia.

Teatr, przedstawiając fakty i problemy bez zbędnej dydaktyki, zmusza do refleksji, skojarzeń, prowokuje do dyskusji i formułowania własnych sądów – rozbudza intelek-tualnie. Wrażliwość moralną i emocjonalną kształtuje przez uczenie dostrzegania kon-fliktów jednostkowych i społecznych, problemów ideowych i egzystencjalnych, zmusza do ocen i wyborów, wpływa na rozwój i kształtowanie uczuć. Teatr zwraca uwagę na człowieka jako podmiot istnienia, uwrażliwia na stosunki międzyludzkie i na wzajemne relacje, „uczłowiecza” społeczeństwo. Widowisko teatralne poza tym sprzyja kształto-waniu wielostronnych zainteresowań literackich oraz plastycznych, rozwija uzdolnienia i stanowi bezpośrednią pomoc dydaktyczną w poznawaniu literatury, historii, wiedzy o sztuce. Wreszcie – co nie jest bez znaczenia w procesie wychowawczym – oddziałuje kompensacyjnie i terapeutycznie, zaspokaja potrzebę relaksu i rozrywki. Stanowi także swoistą, żywą lekcję wychowania obywatelskiego przez aktywizowanie jednostek i grup, organizowanie procesów integracyjnych przez realizację wspólnych pasji, wspólne dysku-sje, nieformalne więzi, przez uwrażliwianie na problemy rodziny, środowiska, narodu.

Znaczenie teatru w procesie dydaktyczno-wychowawczym jest bezsporne, a więc za-kres i zasięg metod edukacji teatralnej powinien być powszechny i pełny, tzn. realizowany przez uczestnictwo w życiu teatralnym, poznawanie jego teorii, historii, warsztatu i języka, a także własną aktywność teatralną młodzieży.

Z powszechną realizacją tych trzech metod edukacyjnych zawsze były problemy. Nie pomagały centralne programy edukacyjne i wychowawcze, dyrektywnie zobowiązujące na-uczycieli i szkoły do podejmowania zadań, o ile sama szkoła, jej dyrektor i nauczyciele nie dostrzegli w teatrze wielkiego sojusznika w realizacji celów dydaktyczno-wychowawczych.

Tłumaczono to zawsze trudnościami finansowymi, kadrowymi, jednym słowem – obiek-tywnymi. Choć dziś tych trudności jest więcej, to wielu szkołom i placówkom pozasz-kolnym udaje się obronić teatr młodzieży przed presją trudności obiektywnych. I tak na terenie Krakowa działa prężnie wiele scen uczniowskich, bardzo często dzięki społecznej pracy pedagogów, zaradności gospodarczej placówek oświatowych lub hojności sponso-rów.

Przede wszystkim trud edukacji teatralnej spoczywa na szkołach i nauczycielach.

W tym dziele wspomagają je instytucje kultury, a także teatry zawodowe.

Niełatwa jest egzystencja teatru młodzieży. Dawniej musiał on przeciwstawiać się manipulacjom, walczyć z tendencjami sprowadzającymi go do funkcji instrumentalnej, okolicznościowej, bronić swojej tożsamości i odrębności, a także prawa do swobodnej wypowiedzi. Dziś jest wprawdzie wolny i może być teatrem takim, jakiego uczniowie pragną – teatrem ich własnej twórczości, ukazującym ich osobiste problemy, ich rozterki polityczno-społeczne, miejscem realizacji ich zainteresowań i zabawy – ale musi wciąż walczyć z trudnościami ekonomicznymi.

Teatr ten bacznie obserwuje, co się dzieje w teatrze profesjonalnym, bogaci swoją

Teatr ten bacznie obserwuje, co się dzieje w teatrze profesjonalnym, bogaci swoją