Motywy przynależności do zespołu

Każdy rodzaj aktywności ludzkiej jest wyznaczony przez trzy grupy czynników:

okoliczności, zewnętrzne warunki pobudzenia i motywy. To czy młodzież uczestniczy w działalności pozalekcyjnej oraz w jaki sposób to czyni, w istotnym stopniu zależy od charakteru, kierunku i poziomu motywacji do takiego uczestnictwa¹.

1 D. Jankowski, J. Kargul, F. Kowalewski, K. Przyszczypkowski, Podstawy działalności kulturalno--oświatowej, Warszawa 1985, s. 116.

W świetle przeprowadzonych badań duży wpływ na przebieg procesu decyzyjnego miał sposób uzyskania informacji o teatrze młodzieży.

Tabela 19. Sposoby uzyskania informacji o teatrze młodzieży (możliwość wielokrotnych wyborów)

Lp. Sposób

Ogółem Młodsza

grupa wiekowa Starsza grupa wiekowa

N % N % N %

1 Od nauczyciela 236 62,3 137 58,0 99 42,0

2 Od rówieśników 108 28,7 51 47,2 57 52,8

3 Z ogłoszenia 59 15,6 19 32,2 40 67,8

4 Inne 15 4,0 10 66,7 5 33,3

Źródło: opracowanie własne.

Jak wynika z danych zawartych w tabeli 19, o działalności sceny uczniowskiej młodzież najczęściej dowiadywała się od swoich nauczycieli (62,3%). Odbywało się to zwykle w szkole na lekcjach przedmiotowych (na przykład na języku polskim, godzinie wychowawczej) i przy-bierało formę krótkiej prezentacji oferty programowej teatru. Oto wypowiedzi respondentów:

O tej grupie powiedziała mi nasza polonistka. Kiedyś przyniosła na lekcję ulotkę in-formacyjną i podała nam wszystkie namiary...

O istnieniu teatru szkolnego słyszałem od dawna, ale o naborze uczestników dowie-działem się dopiero w tym roku, na języku polskim...

Informacje o teatrze młodzieży uczniowie zdobywali również od swoich rówieśników (28,7%). Większość z nich to aktywni członkowie sceny szkolnej, mający dużą wiedzę na temat jej funkcjonowania. Wiadomości te miały dużą siłę perswazji ze względu na swą bezpośred-niość i zabarwienie emocjonalne. Świadczą o tym następujące wypowiedzi uczestników zajęć:

O tym zespole powiedziała mi moja przyjaciółka. Od kilku miesięcy należy do tego koła i bardzo sobie [je] chwali, już od wielu lat działa w tym teatrze. Zawsze powta-rzała mi, że powinnam się tam zapisać. Kiedyś przełamałam się i poszłam na próbę.

I bardzo mi się spodobało...

Przygotowywałem się na konkurs recytatorski. W tym samym czasie zadzwoniła do mnie koleżanka z informacją, że pobliski MDK organizuje warsztaty teatralne i to mogłoby mi pomóc. Ona sama uczestniczyła w nich w zeszłym semestrze i wiele skorzystała...

Z kolei blisko 16% uczestników zapoznało się z ofertą teatru poprzez plakat lub ogło-szenie w środkach społecznego przekazu (radio, prasa, telewizja, Internet). Ten sposób zdobywania wiedzy o scenie uczniowskiej preferowany jest przez starszą młodzież, wyma-gającą zwięzłej i rzetelnej informacji. Ilustrują to wypowiedzi badanych uczniów:

Zobaczyłem plakat na szkolnej tablicy ogłoszeń, więc postanowiłem wstąpić na próbę...

W lokalnej gazecie był duży artykuł o działalności tego teatru, a w nim zawarta infor-macja o prowadzonym naborze...

Przeglądałem program domu kultury w Internecie i przypadkowo natknąłem się na informacje o scenie młodzieżowej...

W kategorii „inne” znalazły się pojedyncze odpowiedzi. Do nich należą głównie infor-macje uzyskane od członków rodziny, sąsiadów, pracowników instytucji kultury itp.

Sama jednak decyzja o przynależności do grupy wypływała z wyraźnie określonych pobudek zewnętrznych. Związane było to zazwyczaj z namową i zachętą ze strony innych osób. Bardzo często byli to nauczyciele, członkowie rodziny, przyjaciele i znajomi (26,3%), którzy dostrzegając zdolności aktorskie uczniów, skutecznie przekonywali do ich rozwija-nia. Z takiej formy zachęty skorzystała głównie młodzież gimnazjalna, bardziej podatna na wpływy środowiska. Oto wypowiedzi uczestników:

Od zawsze chciałam należeć do takiego koła, ale brakowało mi odwagi. Wszystko zmieni-ło się, gdy nasza klasa miała przygotować przedstawienie na pożegnanie maturzystów. (...) Jedna z koleżanek zachorowała i pani zaproponowała mi przejęcie tej roli. (...) To był wielki stres, ale sobie poradziłam. (...) Odtąd systematycznie uczestniczę w zajęciach teatru...

Wpływ na moją decyzję miała pani od polskiego, która zaproponowała mi rolę w spek-taklu. Początkowo nie chciałem się zgodzić, ale w końcu dałem się przekonać...

Niewiele mniej uczniów (głównie gimnazjalistów) zdecydowało się na uczestnictwo w zajęciach pod wpływem rówieśników, którzy brali już udział w zajęciach:

Moja przyjaciółka długo namawiała mnie, bym spróbowała swoich sił na scenie...

Do zajęć zachęciła mnie koleżanka. Sama należała do tego teatru od pół roku.

Dzięki ich sugestiom łatwiej było im przełamać nieśmiałość, strach, kompleksy. Zwykle wiązało się to ze wspólnym pójściem na próbę, po której zapadała ostateczna decyzja.

Świadczą o tym wypowiedzi respondentów:

Już po pierwszych zajęciach podjęłam decyzję, że zostaję...

Pierwsza próba sprawiła, że znikły wszelkie obawy...

Przyrzekłam sobie, że najpierw zobaczę te zajęcia, a potem dopiero zdecyduję. I spo-dobało mi się...

Z reguły jednak na przynależność do zespołu teatralnego składało się kilka motywów, wypływających z wewnętrznych potrzeb i oczekiwań młodzieży, działających równocześ-nie, z których jeden (czasem trudny do określenia) miał charakter dominujący, pozostałe zaś – wzmacniający, dodatkowy, uzupełniający (tabela 20).

Przy analizie danych zawartych w tabeli za punkt odniesienia autorka uznała klasy-fikację motywów aktywności kulturalnej, obejmującą motywy intelektualne, społeczne, utylitarne, wynikające z przymusu i inne².

2 T. Aleksander, Drogi aktywizacji kulturalnej ludzi pracy, Warszawa 1980, s. 105–106.

Tabela 20. Motywy przynależności uczniów do teatru młodzieży (możliwość wielokrotnych wyborów)

Lp. Motyw uczestnictwa

Ogółem Młodsza grupa wiekowa

Starsza grupa wiekowa

N % N % N %

1 Chęć wykazania się, bycia docenionym 282 74,8 111 70,3 171 78,1 2 Chęć nabycia nowych doświadczeń 277 73,5 139 88,0 138 63,0

3 Chęć rozwoju wewnętrznego 269 71,4 86 54,4 183 83,6

4 Chęć opanowania warsztatu aktorskiego 263 69,8 109 69,0 154 70,3 5 Chęć pogłębienia wiedzy o sztuce 221 58,6 54 24,4 167 75,6

6 Chęć profesjonalnych zajęć 209 55,4 29 18,4 180 82,2

7 Chęć rozrywki, dobrej zabawy 185 49,1 110 69,6 75 34,2

8 Chęć zawarcia nowych znajomości 130 34,5 79 50,0 51 23,3

Źródło: opracowanie własne.

Motywy intelektualne to pobudki wypływające z określonych pozytywnych właściwo-ści umysłu, takich jak zainteresowania i zamiłowania w określonym kierunku, ciekawość świata, chęć lepszego zrozumienia otaczających zjawisk, nawyki i intelektualne potrzeby, chęć afirmacji siebie przez wyrażanie i wypróbowywanie własnych możliwości recepcyj-nych i twórczych, zamiar usunięcia dostrzeżorecepcyj-nych u siebie braków i zaniedbań.

Motywy społeczne z kolei występują wszędzie tam, gdzie ludzie podejmują aktywność kulturalno-oświatową pod wpływem chęci dorównania innym, bardziej od siebie aktyw-nym, ambicji, nadziei na zdobycie uznania osób bliskich i znajomych, psychologicznej potrzeby towarzyszenia osobie biorącej udział w imprezie kulturalno-oświatowej, tradycji środowiska, namowy albo zachęty ze strony innych osób.

Do motywów utylitarnych zaliczono wszystkie te sytuacje, w których badani decydują się na frekwencję kulturalną pod wpływem chęci udoskonalenia swojej codziennej pracy i sposobu życia.

Motywy wynikające z przymusu występują zawsze wtedy, gdy dana osoba podejmuje uczestnictwo pod wpływem nacisku wynikłego z konkretnego aktu prawnego lub konse-kwentnie realizuje nakaz zwierzchników (na przykład nauczyciela przedmiotu).

W świetle danych zawartych w tabeli 20 można stwierdzić, że przystąpienie do teatru młodzieży wypływa najczęściej z motywów intelektualnych (punkty w tabeli: 2, 3, 4, 5).

Ich źródło tkwi bowiem w rozbudzonych potrzebach artystycznych młodzieży, wyrażają-cych się między innymi w zainteresowaniu okresloną dziedziną sztuki, zamiłowaniu bądź pasji do niej. W tym miejscu dodać należy, że ponad połowa badanych już od najmłod-szych lat uczestniczyła w zajęciach rozmaitych zespołów amatorskich i grup twórczych, takich jak zajęcia wokalne, muzyczne, taneczne, fotograficzne, filmowe i plastyczne. Kilka osób miało też doświadczenia na deskach zawodowych teatrów lub planach filmowych w charakterze statystów. Na tej podstawie można sądzić, że większość członków teatrów świadomie poszukiwała nowego miejsca, gdzie mogłaby poszerzyć swoje horyzonty artystyczne.

Najwięcej wskazań w tej grupie uzyskały chęć nabycia nowych doświadczeń (73,5%) i rozwoju własnej osobowości (71,4%). W ten sposób wypowiadała się najczęściej starsza młodzież, bardziej świadoma swoich potrzeb i oczekiwań:

Chcę spróbować czegoś nowego, czegoś, co mnie wewnętrznie wzbogaci i poszerzy moje horyzonty...

Chcę poznać teatr od kulis, doświadczyć tych wszystkich przygotowań i wielkiego finału...

Chciałbym, by te zajęcia nauczyły mnie większej samodyscypliny i wytrwałości...

Mam nadzieję, że działalność w tym zespole nauczy mnie efektywnej pracy w grupie, a także pomoże rozwinąć pomysłowość i wyobraźnię.

Blisko 70% respondentów opowiedziało się za chęcią opanowania podstaw warsztatu aktorskiego, głównie z zakresu poprawnej wymowy i ruchu scenicznego. W większości przypadków wynikało to z ich wcześniejszych zainteresowań sztuką aktorską. Świadczą o tym wypowiedzi badanych:

Zależy mi przede wszystkim na doskonaleniu dykcji i emisji głosu. Mam z tym pewne problemy, a marzę w przyszłości o zawodowym aktorstwie....

Chciałabym pozbyć się tremy przed publicznymi występami i mam nadzieję, że teatr mi w tym pomoże...

Chcę nauczyć się panować nad własnym ciałem i poprzez gest i ruch wyrażać swoje emocje.

Bezpośrednio się z tym wiąże chęć poszerzenia przez młodzież wiedzy z zakresu tea-tru i literatury (58,6%). Tutaj również wyraźną większość stanowi starsza młodzież. Chce ona w ten sposób uzupełnić i poszerzyć wiadomości z lekcji przedmiotowych, nierzadko z myślą o olimpiadach i różnego rodzaju konkursach. Oto wypowiedzi badanych:

Chcę poznać teatr, by go lepiej rozumieć. Na lekcji nie ma na to czasu...

Nie można uczyć się o teatrze tylko z książek, trzeba zetknąć się z nim w praktyce, przygotowuję się do turnieju wiedzy o teatrze. Stwierdziłem, że to dobry sposób na jej poszerzenie i uzupełnienie.

Kolejna wyróżniona grupa motywów nosi nazwę społecznych (punkty w tabeli: 1, 7, 8).

Do niej należy przede wszystkim „chęć wykazania się, bycia docenionym” (74,8%). Jak widać, młodzież ma silną potrzebę zamanifestowania swojej osoby, a sceniczna prezentacja daje ku temu liczne możliwości. W ten sposób uczniowie chcą wyeksponować swoje zdol-ności i umiejętzdol-ności oraz wyrazić wiele tłumionych emocji, które w normalnych warunkach nie zostałyby uzewnętrznione. Oto wypowiedzi respondentów:

Chciałabym pokazać, na co mnie stać...

Chcę wyrazić siebie, uwolnić swoje emocje...

Każdy potrzebuje sukcesu – a występy to, jak mówią zawodowi aktorzy, doskonała recepta na chandrę...

W nauce nie jestem prymusem, ale za to na scenie mogę zaistnieć...

Teatr daje mi szansę na zdobycie popularności...

Kolejne ważne motywy społeczne to chęć nawiązania nowych znajomości (34,5%) oraz dobrej zabawy i rozrywki (49,1%). Dotyczy to głównie młodszej grupy wiekowej, która chce w ten sposób odreagować stres i zapomnieć choć na chwilę o szkolnych troskach. Związana z tym jest zazwyczaj silna potrzeba przynależności do zespołu, który spajają wspólny cel i praca nad jego realizacją. Potwierdzają to następujące wypowiedzi badanych:

Szukam tu przede wszystkim sympatycznych ludzi i dobrej zabawy...

Chcę, by teatr dawał mi swobodę działania, by nie było w nim zbyt wiele przymusu i oceniania...

Chcę mieć poczucie wspólnoty, gdzie wszyscy razem wyznaczamy sobie cel i skutecz-nie do skutecz-niego dążymy...

Chcę tu zapomnieć o codzienności, przenieść się choć na chwile w inny świat.

Ponadto w toku badań dało się odnaleźć motywy utylitarne. Dotyczy to w szczegól-ności uczniów świadomych swego talentu, pragnących realizować teatralną pasję w czasie profesjonalnych zajęć (55,4%). Większość z nich to młodzież szkół ponadgimnazjalnych przygotowująca się do studiów aktorskich bądź do różnego rodzaju konkursów. Traktują oni te zajęcia jako środek do osiągnięcia innego, ważnego dla nich celu. Oto wypowiedzi badanych uczniów:

Marzę o zawodowym aktorstwie, toteż szukałam zajęć prowadzonych przez zawo-dowców; wybieram się na PWST – potrzebuję więc solidnych podstaw warsztatowych i konstruktywnej krytyki...

Biorę udział w konkursie recytatorskim i mam nadzieję, że te zajęcia pomogą mi się solidnie do niego przygotować.

Na koniec warto zwrócić uwagę, że badana młodzież nie wskazała żadnych motywów z grupy przymusu. Nie jest to jednak równoznaczne z tym, że element ten wśród moty-wów uczestnictwa nie występuje. Wywiady przeprowadzone z uczniami oraz obserwacja zajęć wykazały, że zachodzą różnego typu formy przymusu uczestnictwa (na przykład realizacja fakultetu z języka polskiego w ramach koła teatralnego, konieczność uczest-nictwa w zajęciach młodzieżowej sceny w celu uzyskania pozytywnej lub lepszej oceny z wybranych przedmiotów szkolnych).

Aby lepiej zrozumieć potrzeby i oczekiwania uczestników teatru młodzieży oraz okre-ślić stopień ich zaspokojenia, trzeba dokładnie przeanalizować cały proces zajęciowy wraz z jego formami, repertuarem i metodyką przygotowania spektaklu.