Teatr po 1945 roku

Po roku 1945 teatr szkolny musiał się odnaleźć w nowej rzeczywistości. Ze względów ideologicznych władze oświatowe starały się odciąć szkołę od wszelkich tradycji i doświad-czeń teatralnych z okresu międzywojennego. Pomimo tendencji do ograniczania samodziel-ności nauczyciela w poczynaniach dydaktyczno-wychowawczych pojawiło się wiele działań nowatorskich również w dziedzinie teatru szkolnego. Zjawiska te wystąpiły wyraźniej od połowy lat pięćdziesiątych, przy czym dużo zależało tu od uwarunkowań regionalnych.

Oryginalną próbą organizacyjną było utworzenie w roku 1945 Teatru Międzyszkolnego Sekcji Zajęć Pozaszkolnych w Warszawie. Teatr ten pracował przy Wydziale Oświaty Zarządu Miasta pod patronatem poradni metodycznej. Poradnia i teatr korzystały z fa-chowej pomocy takich artystów, pedagogów i działaczy kulturalnych, jak S. Masłowski, A. Buterlewicz, J. Golus czy F. Krassowski. Terenem eksperymentów były szkoły na Pradze. Owocem tej blisko pięcioletniej współpracy były inscenizacje, na przykład Pastorałka L. Schillera, Don Kichot M. Cervantesa, Noc wigilijna K. Dickensa. Poradnia wydawała również biuletyn, w którym uwzględniała problematykę artystycznego wycho-wania dzieci i młodzieży³⁵.

32 Z. Raszewski, Henryków, „Pamiętnik Teatralny” 1963, s. 130–135.

33 Z. Kwieciński, Z doświadczeń dawnego teatru..., s. 37.

34 Tamże, s. 38–39.

35 A. Buterlewicz, Kilka słów o teatrze szkolnym, „Teatr” 1962, nr 7, s. 25.

Duży wpływ na sceny szkolne regionu krakowskiego wywarł Teatr Rapsodyczny w Krakowie działający w latach 1944–1967 pod kierunkiem M. Kotlarczyka. Ta zasłu-żona dla kultury literackiej i kultury słowa scena nieugięcie i konsekwentnie realizowała swój program artystyczny, nie akceptując socrealistycznego schematu.

Przedsięwzięciem na dużą skalę, również w Krakowie, był Teatr Międzyszkolny, utwo-rzony przez polonistę i zarazem dyrektora V LO, S. Potoczka w 1955 r.³⁶. Teatr ten miał charakter profesjonalny, gdyż korzystał z uzdolnionej aktorsko młodzieży z kilku liceów kra-kowskich, a poza tym udzielało mu pomocy konsultacyjnej wielu specjalistów teatralnych ze środowiska krakowskiego (scenografów, kompozytorów), a niektóre przedstawienia dawano także na dużej scenie Teatru im. J. Słowackiego. Teatr Międzyszkolny był przedsięwzięciem wychowawczym i artystycznym prowadzonym z dużym rozmachem, zespół wykonawców liczył w szczytowym okresie ponad 50 osób, często wprowadzano sceny zbiorowe, a w przy-gotowanie spektaklu zaangażowani byli niemal wszyscy nauczyciele i młodzież V Liceum, które stanowiło siedzibę teatru. Od początku kształtowano bardzo ambitny repertuar, gdyż wystawiano utwory dramaturgiczne, po które bardzo rzadko sięgają teatry zawodo-we. Między innymi dużą skalą trudności wyróżniały się spektakle Krakus C.K. Norwida, Bolesław Śmiały S. Wyspiańskiego, a także Tragedia o polskim Scylurusie J. Jurkowskiego.

To wszystko skłania do stwierdzenia, że krakowski Teatr Międzyszkolny przełomu lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych był zjawiskiem wyjątkowym we współczesnych dziejach polskiego teatru szkolnego, niemającym właściwie porównywalnego odpowiednika.

Teatrem szkolnym zajmowano się nie tylko w dużych miastach, gdzie nauczyciele i młodzież znajdowali oparcie oraz konkretną pomoc w teatrach zawodowych. Może jeszcze ważniejsza była funkcja szkolnych teatrów w małych miejscowościach, gdzie ani młodzież, ani cała społeczność nie miała kontaktów z teatrem.

Przykładem może być pionierska praca polonistki K. Sołonowicz-Olbrychskiej w Drohiczynie nad Bugiem³⁷. W bardzo trudnych warunkach, tworząc od podstaw infrastrukturę teatralną, potrafiła zaszczepić w młodzieży miłość do teatru. W rezul-tacie zrealizowano wiele projektów scenicznych, począwszy od małych form teatralnych (K. Jeżewskiej Podanie o Piaście), po sztuki pełnospektaklowe (Niemcy L. Kruczkowskiego).

Teatr ten wyjeżdżał na gościnne występy do innych szkół, a także dawał przedstawienia dla publiczności dorosłej.

Jak widać, w pewnych sytuacjach społeczno-kulturowych teatr szkolny wychodził poza ramy swoich celów statutowych, stając się czynnikiem kulturotwórczym zaspokajającym potrzeby emocjonalne i estetyczne lokalnej społeczności.

Ukazane tu przykłady działalności teatru szkolnego stanowią niewątpliwie piękną kartę w historii polskiej sceny młodzieżowej. Niestety w latach pięćdziesiątych w ramach nieustan-nej ofensywy ideologicznieustan-nej w szkole władze oświatowe stawiały na masowość ruchu teatral-nego, a nie na jego jakość. Doprowadziło to do wielu nieprzemyślanych i błędnych decyzji.

Jedną z nich było wydanie przez ministra obligatoryjnego nakazu, zmuszającego szkoły do udziału w corocznych ogólnopolskich konkursach i festiwalach teatralnych³⁸. Akcja ta miała co prawda pewne zalety natury propagandowej, jednak odbiła się niekorzystnie na

36 S. Potoczek, Krakowski Teatr Międzyszkolny 1955–1965, Kraków 1965.

37 K. Sołonowicz-Olbrychska, Teatr radości...

38 W. Renikowa, Teatr szkolny w Polsce Ludowej. W: Teatr młodzieży...

pracy zespołów szkolnych zarówno pod względem artystycznym, jak i wychowawczym.

Masowe uczestnictwo w konkursie przy braku odpowiednich kadr instruktorskich, trud-nościach repertuarowych i braku koncepcji teatru szkolnego sprawiało, że poziom pokazów był bardzo niski. Zespoły korzystały najczęściej z wzorów teatru zawodowego, przenosząc na teren szkoły jego metody i stając się jego nieudolną kopią. Jednocześnie wokół imprezy wytwarzała się atmosfera niezdrowego współzawodnictwa i podejmowania pracy nie dla radości płynącej z twórczości artystycznej, lecz dla uzyskania nagrody.

Ministerstwo Oświaty po przeanalizowaniu korzyści i strat wynikających z akcji kon-kursowych w roku 1956 zaniechało organizowania tego typu imprez, zalecając jedynie przeprowadzanie powiatowych i wojewódzkich pokazów.

Współczesny teatr szkolny był zawsze formą dobrowolnych zajęć pozalekcyjnych, a jego funkcjonowanie zależało przede wszystkim od indywidualnych predyspozycji i za-interesowań nauczyciela języka polskiego. Teatr taki praktycznie nie mieścił się w reje-strze kół naukowych i kół zainteresowań zalecanych w szkołach przez władze oświatowe.

W kole żywego słowa czy kole dramatycznym można było jedynie w ciągu dwóch godzin tygodniowo przygotować uczniów do występów w części artystycznej okolicznościowych imprez szkolnych. Prowadzić teatr szkolny z prawdziwego zdarzenia, a czynili to z reguły poloniści, oznaczało przeznaczać swój czas dodatkowy bez ograniczeń, nie oglądając się na jakakolwiek rekompensatę. Nic zatem dziwnego, że decydowali się na to jedynie nieliczni nauczyciele języka polskiego, owładnięci pasją teatralną. Jedni z nich potrafili wytrwać krótko, rezygnując po jednej albo dwóch inscenizacjach, inni prowadzili teatry po kilka czy kilkanaście lat. Gdy taki nauczyciel odchodził ze szkoły, działalność teatru szkol-nego najczęściej bezpowrotnie gasła. Współcześnie zabrakło zdecydowanych uregulowań prawnych, które mogłyby dać teatrowi szkolnemu co najmniej taką szansę powszechnego rozwoju, jaką miały kiedyś kolegia prowadzone przez różne zakony.

Teatr szkolny znalazł się u nas niemal na straconej pozycji również dlatego, że budo-wane w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych nowe szkoły z reguły nie miały sali teatralnej ani auli. Trudno przecież przygotowywać inscenizację, gdy szkoła nie posiada specjalnej sali na wspólne spotkania młodzieży, a wszelkie uroczystości lokalizowane są w sali gimnastycznej bądź na korytarzu.

Brak teatru szkolnego w pewien sposób rekompensowały zajęcia pozaszkolne organi-zowane w młodzieżowych domach kultury. Lepsze warunki pracy oraz pomoc fachowej kadry instruktorskiej pozwalały niejednokrotnie na interesujące eksperymenty teatralne.

Dużą rolę odegrały tu doświadczenia i osiągnięcia pałaców młodzieży m.in. w Warszawie, Łodzi i Katowicach³⁹.

Pomimo tych obiektywnych trudności ruch teatralny nie wygasł. W szkołach, domach kultury, przy zawodowych scenach jest on nadal atrakcyjnym sposobem spędzania czasu wolnego. Ciągle też pojawiają się nauczyciele, dla których praca z zespołem uczniowskim jest osobistą przyjemnością oraz cenionym sposobem wychowania i kulturalnego kształ-cenia. Powszechne są również różnorodne formy współzawodnictwa między teatrami, takie jak konkursy, przeglądy i festiwale scen szkolnych, dające szansę wykazania się i samorealizacji⁴⁰.

39 Tamże, s. 48.

40 Por. E. Homa, Znaczenie teatru w wychowaniu młodzieży szkół średnich...

W tym miejscu trzeba dodać, że w ostatnich latach charakter repertuaru teatrów mło-dzieży wyraźne się zmienił. Do rzadkości należą już przedstawienia oparte na klasycz-nych dziełach dramaturgiczklasycz-nych, a znacznie częściej są to formy kabaretowe, teatr małych form, teatr przy stoliku, sceny pantomimiczne, groteskowe⁴¹. Młodzież czerpie inspiracje twórcze z teatru współczesnego, i to raczej awangardowego, eksperymentującego, jest skłonna do uczestnictwa w nowoczesnych widowiskach.

Znakiem czasu jest również pojawienie się w ostatnim dziesięcioleciu teatrów młodzie-żowych realizujących przedstawienia w językach obcych. W niektórych szkołach średnich wystawia się sztuki Moliera, L. Schillera, J.W. Goethego, W. Szekspira w oryginale.

Dzięki temu młodzież może poznać kulturę, język, obyczaje danego narodu, co niewąt-pliwie sprzyja procesom integracyjnym jednoczącej się Europy.

41 Por. A. Sznajderski, Kultura teatralna w szkole średniej...

KRAKOWSKIE TEATRY MŁODZIEŻY I WARUNKI ICH FUNKCJONOWANIA

1. Podstawy organizacyjno-prawne

Działalność teatru młodzieży mieści się w strukturze organizacyjnej szkół, placówek wychowania pozaszkolnego i instytucji kultury¹.

Wszystkie te jednostki funkcjonują na podstawie specjalnych przepisów i regula-cji prawnych. I tak szkoły oraz placówki wychowania pozaszkolnego w roku szkolnym 2003/2004 działały przede wszystkim w myśl ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity Dz.U. z 2004 r. Nr 250, poz. 2572 z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (tekst jednolity Dz.U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112 z późn. zm.), zaś instytucje kultury na podstawie ustawy z dnia 25 październi-ka 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (tekst jednolity Dz.U.

z 1997 r. Nr 110, poz. 721 z późn. zm.) oraz Kodeksu Pracy (tekst jednolity Dz.U. 1974 r.

Nr 24, poz. 141 z późn. zm.).

Inne ważniejsze przepisy to m.in. ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jednolity Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.); ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jednolity Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 z późn. zm.); ustawa o pracownikach samorządowych (tekst jednolity z 2001 r. Nr 142, poz.

1593); ustawa z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (tekst jednolity Dz.U.

z 2003 r. Nr 15, poz. 148 z późn. zm.); ustawa o zamówieniach publicznych (tekst jednolity Dz.U. z 2004 r. Nr 19 poz. 177) oraz ustawa z dnia 29 września 1991 r. o rachunkowości (tekst jednolity Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694 z późn. zm.).

1 Autorka celowo pominęła kategorię instytucji kościelnych. Na podstawie wstępnych rozpoznań ba-dawczych ustalono, że przy krakowskich parafiach zlokalizowane są tylko dwa stałe teatry młodzie-ży, działające w ramach katolickich młodzieżowych domów kultury. W związku z tym powyższe sceny młodzieżowe zostały włączone do ewidencji młodzieżowych domów kultury niepublicznych.

Na ich podstawie wydawane są szczegółowe rozporządzenia właściwych ministrów i zarządzenia władz lokalnych. W świetle wspomnianych regulacji prawnych zarówno szkoły, placówki wychowania pozaszkolnego, jak i instytucje kultury zobowiązane są mię-dzy innymi do stwarzania warunków do rozwoju zainteresowań i uzdolnień młodzieży, kształtowania ich aktywności społecznej oraz umiejętności spędzania czasu wolnego przez organizowanie zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych².

Organami prowadzącymi w przypadku szkół, placówek wychowania pozaszkolnego oraz instytucji kultury są administracja rządowa, jednostki samorządu terytorialnego, osoby prawne bądź osoby fizyczne³.

Badane szkoły ze względu na szczebel kształcenia można podzielić na gimnazja, szko-ły ponadgimnazjalne (licea ogólnokształcące i szkoszko-ły zawodowe) oraz ponadpodstawowe szkoły artystyczne⁴. Dla większości z nich organem prowadzącym jest Gmina Miejska Kraków.

Zgodnie z ustawą o systemie oświaty wyróżniamy wśród nich szkoły publiczne i nie-publiczne. Szkoły publiczne powoływane są w zdecydowanej większości przez władze samorządowe, zapewniają bezpłatne nauczanie w zakresie ramowych planów kształcenia i prowadzą rekrutację uczniów na podstawie zasady powszechnej dostępności⁵. Szkoły niepubliczne z kolei zakładane są przez osoby prawne bądź fizyczne po wpisie do ewi-dencji prowadzonym przez odpowiednią jednostkę samorządu terytorialnego. W przy-padku szkół gimnazjalnych wydanie zezwolenia na działalność szkoły jest równoznaczne z nadaniem jej uprawnień szkoły publicznej. Zobowiązuje to jednostkę między innymi do realizacji zajęć edukacyjnych uwzględniających podstawę programową kształcenia ogól-nego, w cyklu nie krótszym oraz nie niższym niż łączny wymiar obowiązkowych zajęć edukacyjnych w szkole publicznej, zatrudniania nauczycieli o podobnych kwalifikacjach, a także stosowania takich samych zasad oceniania, klasyfikowania, promowania uczniów

2 Na podstawie art. 1 ust. 15 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity Dz.U. z 1996 r. Nr 67, poz. 328 z późn. zm.) oraz art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 25 października 1991 r.

o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (tekst jednolity Dz.U. z 1997 r. Nr 110, poz. 721 z późn. zm.).

3 Na podstawie art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity Dz.U.

z 1996 r. Nr 67, poz. 328 z późn. zm.) oraz art. 3 ust.1 ustawy z dnia 25 października 1991 r. o orga-nizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (tekst jednolity Dz.U. z 1997 r. Nr 110, poz. 721 z późn. zm.).

4 Autorka wzięła pod uwagę krakowskie publiczne i niepubliczne szkoły gimnazjalne, ponadgimna-zjalne i ponadpodstawowe artystyczne dzienne dla młodzieży (za wyjątkiem specjalnych). Szkoły gimnazjalne to zarówno te działające samodzielnie, jak i znajdujące się na terenie zespołów szkół ogólnokształcących. Z kolei w ramach szkół ponadgimnazjalnych wyróżniono: 3-letnie licea ogól-nokształcące (zarówno samodzielne, jak i te działające na terenie zespołów szkół ogólnokształcących oraz zespołów szkół zawodowych) oraz szkoły zawodowe (brano tu pod uwagę 4-letnie technika, 3-letnie licea profilowane, 3-letnie zasadnicze szkoły zawodowe funkcjonujące w ramach zespołów szkół zawodowych). W obrębie szkół ponadpodstawowych artystycznych wyróżniono 6-letnie szkoły ogólnokształcące muzyczne i 5-letnie licea plastyczne.

5 Na podstawie art. 7, ust. 1, pkt. 1–5 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedno-lity Dz.U. z 1996 r. Nr 67, poz. 328 z późn. zm.) Ponadto szkoły publiczne powoływane są również przez właściwego ministra (na przykład szkoły artystyczne przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego), a także przez osoby prawne (na przykład zgromadzenie zakonne) zgodnie z art. 5, ust. 3, pkt. 2 i 3c ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity Dz.U. z 1996 r.

Nr 67, poz. 328 z późn. zm.).

oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów. Jedyne dopuszczalne różnice to przyj-mowanie innych kryteriów przy przeprowadzaniu egzaminów wstępnych oraz pobieranie czesnego za naukę. Szkoły ponadgimnazjalne mogą uzyskać uprawnienia szkół publicz-nych z dniem rozpoczęcia działalności⁶.

Jak wynika z danych statystycznych, w roku szkolnym 2003/2004 na terenie Krakowa działało 224 szkoły dzienne dla młodzieży, w tym:

• 81 gimnazjów (61 publicznych i 20 niepublicznych);

• 140 szkół ponadgimnazjalnych – 62 licea ogólnokształcące (36 publicznych i 23 nie-publiczne), 78 publicznych szkół zawodowych (23 licea profilowane, 28 techników i 27 zasadniczych szkół zawodowych);

• 3 szkoły ponadpodstawowe artystyczne (2 publiczne i 1 niepubliczna)⁷.

Podstawowe organy tych szkół to dyrektor i rada pedagogiczna, zaś społecznymi orga-nami szkoły są rada szkoły, rada rodziców i samorząd uczniowski. Ich kompetencje, tryb wyboru oraz zasady współdziałania określa ustawa o systemie oświaty oraz statut, który nie może być sprzeczny z ustawą⁸. Jednostką nadzoru pedagogicznego jest kuratorium oświaty.

Działalność szkół w dziedzinie spraw administracyjno-finansowych regulują od-powiednie przepisy prawne⁹. Zgodnie z art. 5 pkt 9 ustawy o systemie oświaty orga-ny prowadzące szkoły mogą tworzyć jednostki obsługi ekonomiczno-administracyjnej szkół i placówek¹⁰. I tak szkoły publiczne prowadzone przez Gminę Miasta Kraków są jednostkami budżetowymi otrzymującymi środki finansowe z budżetu gminy zgodnie z planem finansowym ustalonym na dany rok. Z kolei szkoły publiczne zakładane przez osoby prawne bądź fizyczne otrzymują dotacje z budżetu władz samorządowych w wy-sokości średniego wydatku na jednego ucznia w szkołach prowadzonych przez gminę.

W roku 2004 na jednego ucznia gimnazjum wydatkowano miesięcznie kwotę 350 zł, zaś

6 Na podstawie art. 7, ust. 3, pkt. 1–6, art. 8, art. 82 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity Dz.U. z 1996 r. Nr 67, poz. 328 z późn. zm.). Ponadto szkoły artystyczne oprócz regulacji prawnych zawartych w ustawie o systemie oświaty obowiązują odrębne przepisy, m.in. rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej (na przykład Rozporządzenie MEN z dnia 15 lutego 1999 r. w sprawie okre-ślenia typów szkół artystycznych, publicznych i niepublicznych oraz zasad ich działania, a także sposobu i terminów wprowadzania nowych typów szkół artystycznych oraz przekształcania tych szkół w szkoły nowego typu i ich funkcjonowania w systemie oświaty – Dz.U. z 1999 r. Nr 14, poz. 125) oraz Ministra Kultury i Sztuki (na przykład Rozporządzenie Ministra Kultury Dziedzictwa Narodowego z dnia 24 stycz-nia 2001 r. w sprawie ramowego statutu szkoły i placówki artystycznej – Dz.U. z 2001 r. Nr 13, poz. 117).

7 Na podstawie materiałów Wydziału Edukacji UMK – Placówki oświatowe prowadzone przez Miasto Kraków w roku szkolnym 2003/2004.

8 Tamże, art. 31–55 oraz 84.

9 Art. 79–81 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty...; przepisy ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (tekst jednolity Dz.U.z 2003 r. Nr 15, poz. 148 z późn. zm); ustawy z dnia 29 września 1991 r. o rachunkowości (tekst jednolity Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694 z późn.

zm.); Uchwały nr XL/365/04 Rady Miasta Krakowa z dnia 3 marca 2004 r. w sprawie przyjęcia do wia-domości przez Radę Miasta wstępnej informacji o sytuacji w oświacie na terenie miasta Krakowa.

10 W Krakowie działają trzy Zespoły Ekonomiki Oświaty (ZEO-Zachód obejmujący szkoły i placówki oświatowe zlokalizowane na terenie dzielnic: I, II, III, IV, V, VI, VII, ZEO-Południe, to dzielnice:

VIII, IX, X, XI, XII, XIII, ZEO-Wschód, to dzielnice: XIV, XV, XVI, XVII, XVIII. ZEO obsługują w szczególności szkoły podstawowe i gimnazja. Pozostałe prowadzą samodzielną księgowość.

w szkołach ponadgimnazjalnych kwota ta wyniosła 265 zł¹¹. Szkoły ponadpodstawowe artystyczne dotowane są w myśl odrębnych przepisów (art. 79 ust. 5 ustawy o systemie oświaty).

Dofinansowania dla szkół niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych udziela-ne są przez gminę w ramach subwencji oświatowej, pod warunkiem że osoba prowadząca szkołę poda organowi właściwemu do udzielenia dotacji planowaną liczbę uczniów nie później niż do 30 września roku poprzedzającego rok udzielenia dotacji¹². Szkoły niepub-liczne niemające uprawnień szkół publicznych także mogą otrzymywać dotacje z budżetu gminy w myśl odrębnych przepisów (art. 80 ust. 3b–4 ustawy o systemie oświaty).

Wszystkie dotacje przekazywane są w 12 częściach w terminie do ostatniego dnia każdego miesiąca¹³.

Niezależnie od typu szkoły do podstawowych form jej działalności, oprócz obligato-ryjnych zajęć lekcyjnych, należą również zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne¹⁴. Zgodnie z zarządzeniem nr 64 Ministra Edukacji Narodowej z 6 grudnia 1989 r. w sprawie or-ganizacji i działalności pozalekcyjnej celem tych zajęć jest przede wszystkim kształcenie i rozwijanie zainteresowań dzieci i młodzieży¹⁵. To zalecenie dyrektorzy szkół realizują w porozumieniu z innymi organami szkoły po rozpoznaniu potrzeb i oczekiwań młodzie-ży, w miarę dostępnych środków finansowych i możliwości lokalowych.

I tak w roku szkolnym 2003/2004 na terenie krakowskich szkół działało 990 różnorod-nych kół zainteresowań, w których uczestniczyło 18 630 uczniów. Najczęściej spotykane to koła: naukowe (55,5%), sportowe (20,5%), artystyczne (11,9%), zaś zdecydowanie rzadsze są zajęcia techniczne (4,3%), krajoznawczo-turystyczne (3,2%) czy inne (łącznie 4,6%)¹⁶.

Teatr młodzieży działa na terenie 55 szkół, przy czym w jednej z nich odnotowano przypadek występowania dwóch scen uczniowskich. Wynik ten (56) stanowi 47,5% ogółu kół zainteresowań o profilu artystycznym, a 5,7% wszystkich kół. W rozkładzie na po-szczególne typy szkół przedstawia się następująco:

• 28 gimnazjów (z 81 potencjalnych), w tym 20 (z 61) w publicznych, 8 (z 20) w niepub-licznych;

• 27 szkół ponadgimnazjalnych (z 92 potencjalnych), tj. 17 liceów (z 62): 13 (z 36) pub-licznych, 4 niepubliczne (z 26) oraz 10 (z 30) zespołów szkół zawodowych¹⁷.

Z powyższych danych wynika, że nieco więcej teatrów młodzieży działa na terenie gimnazjów, jednak w obu przypadkach teatr istnieje w średnio co trzeciej szkole. Podobnie przedstawia się ta kwestia w szczegółowych podkategoriach szkół, z wyjątkiem liceów niepublicznych, gdzie scena młodzieżowa funkcjonuje w co szóstej szkole (w 4 na 23).

W szkołach artystycznych z kolei odnotowano brak zajęć teatralnych.

11 Dane statystyczne na podstawie materiałów Wydziału Edukacji UMK – Sprawozdanie z wykonania budżetu Miasta za rok 2004.

12 Na podstawie art. 90, ust. 2a ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity Dz.U. z 1996 r. Nr 67, poz. 328 z późn. zm.).

13 Tamże, art. 90, ust. 4, pkt 4e.

14 Tamże, art. 64, ust.1, pkt 4.

15 Zarządzenie nr 64 Ministra Edukacji Narodowej z dnia 06 grudnia 1989 r. w sprawie organizacji i działalności pozalekcyjnej i pozaszkolnej – Dz.U. z 1989 r. Nr 7, poz. 66.

16 Na podstawie Sprawozdania GUS – S0 (materiały udostępnione przez Wydział Edukacji UMK).

17 Na podstawie badań własnych prowadzonych w krakowskich szkołach gimnazjalnych, ponadgim-nazjalnych i ponadpodstawowych artystycznych w roku szkolnym 2003/2004.

Oprócz szkół nadobowiązkowe zajęcia dla młodzieży prowadzą placówki wychowania pozaszkolnego. Zainteresowania badawcze autorki koncentrowały się wokół pałacu mło-dzieży i młodzieżowych domów kultury¹⁸. Dzielą się one tak samo jak szkoły na jednostki publiczne i niepubliczne. Opierają się też na podobnych zasadach prawno-organizacyj-nych. Ich działalność regulowana jest przepisami ustawy o systemie oświaty oraz Karty Nauczyciela, a podstawowymi podmiotami w strukturze placówki są dyrektor i rada pe-dagogiczna, zaś społecznymi (jeśli zostały utworzone) – rada placówki, rada rodziców, samorząd wychowanków. Nadzór merytoryczny sprawuje kuratorium oświaty, zaś kwestie finansowe regulowane są na podobnych zasadach jak w szkołach publicznych. Placówki utrzymują się z dotacji udzielanych przez Gminę Miasta Kraków.

W roku szkolnym 2003/2004 na terenie Krakowa funkcjonowało 13 placówek wycho-wania pozaszkolnego. Wśród nich wyróżnić można 1 publiczny pałac młodzieży i 12 mło-dzieżowych domów kultury: 10 publicznych (6 z nich posiada swoje jednostki podległe – łącznie 9) i 2 niepubliczne¹⁹.

Szczegółowe zadania placówek wychowania pozaszkolnego oraz zasady ich działania określają statuty²⁰. I tak placówka realizuje cele określone w ustawie o systemie oświaty, a przede wszystkim:

• rozwija różnorodne zainteresowania;

• pogłębia i rozszerza wiedzę wykraczającą poza szkolne programy;

• stwarza warunki do rozwoju intelektualnego młodzieży szczególnie utalentowanej w różnych dziedzinach nauki, sztuki i techniki itp.;

• rozwija zamiłowanie do uprawiania krajoznawstwa i turystyki;

• umożliwia podnoszenie sprawności fizycznej, rozwijanie i kształtowanie nawyków czynnego wypoczynku oraz uprawianie wybranej dyscypliny sportowej, a także zajęcia sprzyjające rozwojowi fizycznemu wychowanków;

• inspiruje amatorski ruch artystyczny i naukowy poprzez organizowanie przeglądów, wystaw, zawodów dla wychowanków placówki i dla innej młodzieży szkolnej;

• wypracowuje najbardziej pożądane formy pracy pozaszkolnej z wychowankami²¹. Podstawową jednostką organizacyjną placówki jest stała forma zajęć (koło, sekcja, zespół, klub, inne), ujęte w tygodniowym planie pracy placówki²². W przypadku pałacu młodzieży jest to nie mniej niż 100 form stałych, zaś młodzieżowego domu kultury – od 45 form²³. Ponadto placówki mogą organizować formy okazjonalne i masowe.

• wypracowuje najbardziej pożądane formy pracy pozaszkolnej z wychowankami²¹. Podstawową jednostką organizacyjną placówki jest stała forma zajęć (koło, sekcja, zespół, klub, inne), ujęte w tygodniowym planie pracy placówki²². W przypadku pałacu młodzieży jest to nie mniej niż 100 form stałych, zaś młodzieżowego domu kultury – od 45 form²³. Ponadto placówki mogą organizować formy okazjonalne i masowe.