W naszym badaniu wzięło udział ogółem 2018 mieszkańców województwa lubelskiego w wieku produkcyjnym powyżej 45. roku życia, z czego 941 stanowiły kobiety.
Największa część badanych kobiet legitymuje się wykształceniem średnim (39%). Wykształcenie zasadnicze zawodowe ma prawie co czwarta ankietowana (24%). Więcej niż co piąta zakończyła edukację na poziomie podstawowym (22%).
Najmniej jest kobiet z wykształceniem wyższym (15%). Przypadek Lubelszczyzny potwierdza prawidłowości diagnozowane na poziomie ogólnopolskim. Poziom wykształcenia kobiet jest znacząco wyższy niż poziom wykształcenia mężczyzn.
Znacznie częściej legitymują się wykształceniem średnim i wyższym, podczas gdy wśród mężczyzn zdecydowanie większy jest odsetek osób z wykształceniem zasadni-czym zawodowym.
2 Raport prezentujący wyniki badania „Nowe spojrzenie na pracowników 50+” jest dostępny na stronie www.manpower.pl [z dnia 28.12.2010 r.].
3 Por. P. Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wydawnictwo Znak, Kraków 2002, s. 306.
Tabela 3.1. Wykształcenie badanych
Kobiety Mężczyźni Jakie ma Pan(i) wykształcenie?
w procentach
Podstawowe 22 26
Zasadnicze zawodowe 24 41
Średnie 39 23
Wyższe 15 10
Większość kobiet w wieku produkcyjnym powyżej 45. roku życia w woje-wództwie lubelskim pracuje (57%). Nie pracuje, ale poszukuje zatrudnienia 7% ogółu badanych. Co trzecia osoba (34%) jest bierna zawodowo: deklaruje, że nie pracuje i nie poszukuje pracy. Stopień aktywności zawodowej kobiet jest podobny do stopnia aktywności zawodowej mężczyzn.
Rysunek 3.1. Sytuacja na rynku pracy
Pracujące
Najwięcej pracujących kobiet jest w Lublinie (63%), najmniej – w miastach poza Lublinem (53%). O tym, że w najtrudniejszej sytuacji, jeśli chodzi o sytuację na rynku pracy, są kobiety z małych i średnich miast, świadczy także fakt, że to właśnie w tej grupie odsetek poszukujących aktualnie pracy jest najwyższy (11%).
Zdecydowanie najwięcej pracujących jest wśród kobiet z wyższym wykształce-niem (87%). Zaledwie 2% z nich poszukuje obecnie pracy, a tylko 11% jest biernych zawodowo. Im niższy poziom wykształcenia, tym mniej pracujących, a więcej bier-nych zawodowo. Wśród kobiet z wykształceniem podstawowym odsetek pracujących (43%) jest mniejszy niż niepracujących i nieposzukujących zatrudnienia (47%).
Podobne zależności można zaobserwować wśród mężczyzn: im wyższe wykształce-nie, tym większy odsetek pracujących. Zależność sytuacji na rynku pracy od poziomu wykształcenia jest jednak wśród kobiet zdecydowanie bardziej wyraźna niż wśród mężczyzn. Dla przykładu: różnica między odsetkiem pracujących wśród osób z wykształceniem podstawowym i wyższym wśród mężczyzn wynosi 27 punktów, wśród kobiet zaś aż 44 punkty.
Tabela 3.2. Położenie kobiet na rynku pracy a wykształcenie
Położenie kobiet na rynku pracy Pracujące
Największa część pracujących kobiet pracuje w gospodarstwie rolnym. Dość liczna jest grupa specjalistek z wyższym wykształceniem, a także kobiet zaliczających się ze względu na swoją pozycję społeczno-zawodową do kategorii: średni personel – technicy oraz pracownicy administracyjno-biurowi. Co dziesiąta pracuje na stano-wisku robotniczym. Najmniej liczne kategorie społeczno-zawodowe to: kadra kierow-nicza, właściciele firm oraz pracownicy usług.
Wśród niepracujących największą grupę stanowią rencistki, nieco mniejszą emerytki. Niemal co dziesiąta respondentka zalicza się do bezrobotnych. Niewiele spośród badanych kobiet określa się jako gospodynie domowe.
Rysunek 3.2. Status kobiet na rynku pracy
2% Specjalistki z wyższym wykształceniem
Średni personel, technicy Pracownice administracyjno-biurowe Pracownice usług Robotnice wykwalifikowane Robotnice niewykwalifikowane Rolniczki i robotnice rolne Właścicielki/współwłaścicielki firm
Rencistki Emerytki Bezrobotne Gospodynie domowe Niepracujące z innych powodów Pracujące
Niepracujące
Najczęstsze źródła utrzymania badanych kobiet to dochody innych członków gospodarstwa domowego oraz własna praca zarobkowa. Dość znaczy odsetek czerpie dochody z własnej renty lub emerytury. Na inne źródła dochodów wskazuje wyraźnie mniej osób.
Rysunek 3.3. Jakie są Pani źródła utrzymania?
60 57 18
14 5 4 3 2 2
6
Odsetki odpowiedzi twierdzących Dochody innych członków gospodarstwa domowego
Własna praca zarobkowa Własna renta Własna emerytura Korzystanie z oszczędności Pomoc rodziny spoza gospodarstwa domowego Zasiłek z pomocy społecznej Własne świadczenia przedemerytalne Dochód z tego, co Pan(i) posiada (np. dochody z inwestycji, lokat, wynajmu lokalu, domu)
Coś innego
Największa część badanych kobiet osiąga średnio miesięcznie dochód netto w wysokości od 501 do 1000 zł. Pozostałe osoby otrzymują na ogół więcej. Dość liczna jest jednak grupa, w której miesięczny dochód nie przekracza 500 zł, w tym brak dochodu deklaruje mniej więcej co dziesiąta respondentka.
Średni deklarowany miesięczny dochód wynosi 1074 zł i jest znacząco niższy niż średni dochód osiągany przez mężczyzn (1792 zł).
Tabela 3.3. Średni miesięczny dochód netto
Odsetek ogółu badanych kobiet
Odsetek badanych deklarujących określony
dochód Deklarowany średni miesięczny dochód
netto respondentki
w procentach
Brak dochodu 9 11
Do 500 zł 10 12
Od 501 do 1000 zł 30 36
Od 1001 do 1500 zł 17 20
Powyżej 1500 zł 18 21
Trudno powiedzieć 7 –
Odmowa odpowiedzi 9 –
Dochody respondentek zależą od wykształcenia i położenia na rynku pracy.
Kobiety pracujące mają prawie dwukrotnie wyższe dochody (średnio 1423 zł) niż
bierne zawodowo (736 zł). W najgorszej sytuacji są jednak kobiety niepracujące i szu-kające zatrudnienia: ich średnie miesięczne dochody wynoszą średnio jedynie 247 zł.
Deklarowana wysokość dochodów zależy od wykształcenia. Im jest ono wyższe, tym większe dochody. Zdecydowanie najwyższe dochody mają kobiety z wykształceniem wyższym: średnio 2243 zł miesięcznie; jest to suma ponad dwukrotnie większa niż deklarowana przez kobiety z wykształceniem średnim (1050 zł) i ponad trzykrotnie większa niż deklarowana przez kobiety z wykształceniem podstawowym (697 zł).
Ogółem swój stan zdrowia dobrze ocenia dwie piąte badanych. Więcej niż co trzecia określa go jako „ani dobry, ani zły”. Prawie co czwarta kobieta ocenia stan swojego zdrowia jako zły.
Rysunek 3.4. Jak ogólnie oceniłaby Pani swój stan zdrowia?
4%
36%
35%
18%
6% 1%
Bardzo dobry Raczej dobry
Ani dobry, ani zły
Raczej zły Bardzo zły
Trudno powiedzieć
Ocena kondycji zdrowotnej bardzo wyraźnie wiąże się z miejscem zamieszkania oraz wykształceniem. Mieszkanki miast są bardziej zadowolone ze swojego stanu zdrowia niż mieszkanki wsi. Dobrze ocenia go ponad połowa (54%) mieszkanek Lublina, 46% mieszkanek pozostałych miast i tylko 29% żyjących na wsi. Jeszcze wyraźniej oceny stanu zdrowia różnicuje wykształcenie. Im jest ono wyższe, tym lepsza samoocena kondycji zdrowotnej. Zadowolonych ze swojego stanu zdrowia jest dwie trzecie badanych z wykształceniem wyższym (67%), ponad dwie piąte z wykształceniem średnim (43%), niespełna jedna trzecia z zasadniczym zawodowym (31%) oraz tylko jedna czwarta z podstawowym (25%).
Już wstępna charakterystyka badanej populacji kobiet pokazuje niejednorodność tej grupy. Najistotniejszym kryterium podziału ankietowanych jest wykształcenie, przy czym kobiety z wyższym wykształceniem bardzo wyraźnie wyróżniają się na tle innych: częściej pracują zawodowo, osiągają zdecydowanie najwyższe dochody, najlepiej także oceniają stan swojego zdrowia. Można zakładać, że ten czynnik będzie jedną z najistotniejszą zmiennych przydatnych do bardziej szczegółowego opisu sytuacji kobiet od 45. do 60. roku życia na rynku pracy i ich doświadczeń dyskry-minacyjnych.