3.8.1. Praktyki dyskryminacyjne na tle innych barier utrudniających znalezienie zatrudnienia
Jak pokazują wcześniej omawiane dane, największym problemem osób po 45. roku życia jest zmniejszenie szans na znalezienie odpowiedniej pracy.
Wśród badanych kobiet 7% stanowią osoby niepracujące i poszukujące zatrudnie-nia. Krócej niż pół roku szuka zatrudnienia 16% respondentek, od pół roku do roku – 15% z nich. Większość (69%) poszukuje pracy od ponad roku, w tym niemal połowa (47%) od ponad pięciu lat. Odsetek osób długotrwale poszukujących pracy jest wśród kobiet znacząco wyższy niż wśród mężczyzn.
Tabela 3.18. Długość okresu poszukiwania pracy. Odpowiedzi osób poszukujących pracy Kobiety
(N = 67)
Mężczyźni (N = 62) Jak długo poszukuje Pan(i) pracy?
w procentach
Krócej niż miesiąc 3 2
Od miesiąca do trzech miesięcy (włącznie) 8 20 Od trzech miesięcy do pół roku (włącznie) 5 9
Od pół roku do roku (włącznie) 15 9
Od roku do trzech lat (włącznie) 9 25
Od trzech do pięciu lat (włącznie) 12 2
Ponad pięć lat 48 33
Kobiety poszukujące zatrudnienia nie wierzą w możliwość szybkiego znalezienia odpowiedniej pracy. Niemal połowa z nich (48%) sądzi, że w ogóle nie uda im się znaleźć pracy. Dwie piąte (39%) przewiduje, że będzie im trudno znaleźć pracę, ale wierzy, że w końcu się to uda. Tylko 4% poszukujących zatrudnienia ma nadzieję, że wkrótce zacznie pracować. Kobiety poszukujące pracy znacznie mniej optymistycznie niż mężczyźni oceniają swoje szanse na podjęcie w przyszłości pracy zawodowej.
Rysunek 3.12. Jak ocenia Pan(i) swoje szanse na znalezienie odpowiedniej dla siebie pracy?
Odpowiedzi osób poszukujących pracy
Kobiety trudno znaleźć mi pracę, ale w końcu ją znajdę
Myślę, że nie będzie to takie trudne i już to kwestia najwyżej kilku tygodni
Aż 83% kobiet poszukujących zatrudnienia deklaruje, że wiek jest dla nich istotną przeszkodą w znalezieniu odpowiedniej pracy. Problem ten dotyczy także mężczyzn, choć w mniejszym zakresie – z niechęcią zatrudnienia ich przez praco-dawców ze względu na wiek zetknęło się 67% z nich.
Z doświadczeń kobiet poszukujących pracy wynika, że wiek jest czynnikiem w większym stopniu niż płeć określającym możliwości znalezienia pracy. Problemy ze znalezieniem zatrudnienia ze względu na płeć (24%) ma co czwarta badana kobieta poszukująca pracy.
Wieku jako bariery utrudniającej znalezienie pracy osobom po 45. roku życia nie można rozpatrywać w izolacji od innych czynników określających ich sytuację na rynku pracy. Te czynniki to m.in. dopasowanie posiadanych kwalifikacji i umiejęt-ności do potrzeb rynku pracy, doświadczenie zawodowe, mobilność przestrzenna, oczekiwania dotyczące wynagrodzenia, formy i wymiaru zatrudnienia oraz stan zdrowia.
Większość kobiet poszukujących pracy wymienia wśród barier utrudniających jej znalezienie nieodpowiednie lub zbyt niskie kwalifikacje. Jeśli porównać wykształ-cenie kobiet pracujących i poszukujących pracy, to okazuje się, że te pierwsze są znacznie lepiej wykształcone. Wśród pracujących wyższe wykształcenie ma 24%, wśród poszukujących zatrudnienia, podobnie jak wśród biernych zawodowo, zaledwie 5%. Z wcześniejszych analiz wynikało, że wyższe wykształcenie jest czynnikiem w znacznej mierze ograniczającym ryzyko dyskryminacji kobiet ze względu na wiek.
Istotną trudnością w znalezieniu pracy jest brak wystarczającego doświadczenia zawodowego – na kwestię tę wskazywało aż 55% badanych kobiet. Brak dostatecznej praktyki zawodowej wiąże się z zaangażowaniem kobiet w pełnienie ról społecznych w rodzinie.
Znaczącą barierą w podjęciu pracy jest brak ofert zatrudnienia odpowiadających oczekiwaniom. Nie do przyjęcia jest najczęściej proponowana forma zatrudnienia.
Rzadziej wskazywano na problem oferowanego zbyt niskiego wynagrodzenia, najrzadziej na nieodpowiedni wymiar czasu pracy.
Na tle innych czynników stosunkowo mniejsze znaczenie ma kwestia dojazdów do pracy. Na problem z dojazdem do ewentualnej pracy wskazało 36% badanych kobiet.
Istotną barierą ograniczającą możliwość znalezienia pracy bywa stan zdrowia. Na trudności z tym związane powołuje się co trzecia kobieta poszukująca pracy (34%).
Jeśli porównać doświadczenia kobiet i mężczyzn poszukujących pracy, to okazuje się, że niemal wszystkie wymienione bariery utrudniające znalezienie pracy w zdecydowanie większym stopniu dotyczą kobiet. Kobiety dwukrotnie częściej niż mężczyźni wskazują na brak wystarczającego doświadczenia zawodowego, częściej także mówią o niedopasowaniu posiadanych kwalifikacji i umiejętności do potrzeb rynku pracy. Kobiety wydają się także mniej zdeterminowanie do podjęcia pracy – częściej mają określone oczekiwania dotyczące formy i wymiaru czasu pracy, częściej skłonne są rezygnować z pracy ze względu na niedogodny dojazd. Kobiety częściej
niż mężczyźni powołują się na zły stan zdrowia jako barierę utrudniającą podjęcie pracy (mimo że samoocena stanu zdrowia w obu grupach jest podobna).
Pod jednym względem oczekiwania mężczyzn przewyższają oczekiwania kobiet:
pod względem wynagrodzenia za pracę. Na pytanie, przy jakim minimalnym wyna-grodzeniu netto gotowi byliby podjąć pracę, mężczyźni podawali średnio 1490 zł, kobiety o ponad 200 zł mniej – 1285 zł.
Podsumowując, można powiedzieć, że wiek jest jedną z barier utrudniających znalezienie pracy i na ogół współwystępuje z innymi czynnikami ograniczającymi szanse na znalezienie pracy. W przypadku kobiet na dyskryminację ze względu na wiek nakłada się upośledzenie na rynku pracy ze względu na pełnienie przez kobiety pozazawodowych ról społecznych. Macierzyństwo i kulturowo określone role społeczne kobiet i mężczyzn powodują, że kobiety mają mniejsze doświadczenie zawodowe (co jest podstawowym atutem starszych pracowników), czują także mniejszą presję na podejmowanie pracy zarobkowej.
Rysunek 3.13. Czy szukając pracy, napotyka Pan(i) któreś z wymienionych niżej trudności?
Odsetki odpowiedzi twierdzących wśród
83 Pracodawcy nie chcą mnie zatrudnić
ze względu na wiek kobiet poszukujących pracy (N = 67)
mężczyzn poszukujących pracy (N = 62)
Brak ofert zatrudnienia w odpowiadającej mi formie np. na etat, na umowę zlecenie Nieodpowiednie kwalifikacje,
nieodpowiedni zawód Brak doświadczenia zawodowego
Zbyt niskie kwalifikacje, brak kwalifikacji
Dostępna praca jest zbyt nisko płatna
Problemy z dojazdami Brak ofert pracy odpowiednich dla osób w moim stanie zdrowia Pracodawcy nie chcą mnie zatrudnić ze względu na płeć Brak pracy w odpowiadającymi mi
wymiarze czasu
Warto przyjrzeć się także osobom biernym zawodowo, a więc deklarującym, że nie pracują i nie szukają zatrudnienia. Także wśród nich są osoby, które chciałyby pracować, ale z jakiś powodów zrezygnowały z poszukiwania pracy.
Zdecydowana większość kobiet biernych zawodowo w przeszłości pracowała zarobkowo (93%). Obecnie większość z nich to rencistki (43%) lub emerytki (32%).
Co dziesiąta osoba określa się jako bezrobotna (10%). Pozostałe to najczęściej gospo-dynie domowe (7%) lub niepracujące z innych powodów (4%).
Jako przyczynę niepodejmowania starań o znalezienie pracy najczęściej poda-wano zajmowanie się domem (51%), chorobę, niesprawność (47%), emeryturę (31%) oraz obawę przed utratą świadczeń społecznych (32%). Więcej niż co czwarta osoba (28%) przyznaje, że po prostu nie chce pracować. Znaczna grupa nieszukających pracy deklaruje, że zajmuje się dziećmi lub wnukami (25%) lub starszymi, chorymi członkami rodziny (15%).
Rysunek 3.14. Dlaczego nie szuka Pani pracy?
Odpowiedzi twierdzące kobiet niepracujących i nieposzukujących pracy (N = 321)
51%
47%
32%
31%
28%
25%
21%
20%
15%
12%
9%
1%
Zajmuję się domem
Z powodu choroby, niesprawności Gdybym zaczęła pracować, straciłabym prawo do świadczeń socjalnych Jestem na emeryturze Nie chcę pracować
Zajmuję się dziećmi, wnukami Jestem przekonana, że nie znajdę
odpowiedniej pracy Z innych powodów osobistych lub rodzinnych
Zajmuję się chorymi lub starszymi członkami gospodarstwa domowego/ rodziny Wyczerpałam wszystkie znane mi możliwości znalezienia pracy, jestem zniechęcona
Nie wiem, jak się do tego zabrać
Uczę się, uzupełniam kwalifikacje
Część spośród biernych zawodowo nie poszukuje pracy, bo jest przekonana, że nie znajdzie odpowiedniego dla siebie zajęcia (21%), lub deklaruje, że wyczerpała już
wszystkie możliwości znalezienia pracy (12%). O tych osobach można powiedzieć, że chciałyby pracować, ale zrezygnowały już z poszukiwania zatrudnienia. Charakte-rystyczne, że wśród osób, które nie szukają już pracy, bo nie wierzą w jej znalezienie lub deklarują, że wyczerpały wszystkie możliwości jej znalezienia, nie ma w ogóle kobiet z wyższym wykształceniem. Najczęściej do poszukiwania pracy zniechęciły się kobiety z wykształceniem zasadniczym zawodowym: 29% spośród nich nie wierzy w znalezienie pracy, 18% deklaruje, że wyczerpało wszystkie możliwości jej znale-zienia.
3.8.2. Problemy ze znalezieniem pracy na tle mobilności zawodowej Jedną z przyczyn trudności ze znalezieniem i podjęciem pracy może być niewystarczające doświadczenie na rynku pracy, wynikające nie tyle z krótkiego stażu pracy, lecz z niskiej mobilności zawodowej. Stosunkowo najmniejsze doświadczenie zawodowe, biorąc pod uwagę liczbę dotychczasowych miejsc pracy, mają osoby bierne zawodowo (średnio 2,18 miejsc pracy), największe – poszukujące pracy (2,81).
Pracujące, uwzględniając obecne miejsce zatrudnienia, pracowały średnio w 2–3 miejscach (2,52). Nigdy nie zmieniało pracy 41% biernych zawodowo, 32% aktualnie pracujących i tylko 18% poszukujących pracy.
Niewielka liczba osób poszukujących pracy utrudnia szczegółowe analizy dotyczące oceny szans na znalezienie pracy w zależności od mobilności zawodowej.
Możliwe jest natomiast określenie, na ile doświadczenie zawodowe związane z dotychczasową liczbą miejsc pracy wpływa na opinie o możliwości zmiany pracy na równie dobrą co obecnie wykonywana.
Generalnie, pracujące kobiety w ogromnej większości (92%) nie są zaintere-sowane zmianą pracy. O zmianie pracy myśli zaledwie 5% z nich. Niechęć do zmiany pracy może wynikać z dość powszechnego przekonania, że znalezienie nowego zatrudnienia, przynoszącego podobne dochody do obecnie wykonywanej pracy, będzie nastręczać dużo trudności (75%). Zaledwie 12% pracujących kobiet nie przewiduje problemów ze znalezieniem równie opłacalnego zajęcia co obecne.
Rysunek 3.15. Czy znalezienie innej pracy, dającej podobne dochody, byłoby dla Pani łatwe czy trudne?
N = 533
3%
9%
32%
43% 13%
Bardzo łatwe Raczej łatwe Raczej trudne
Bardzo trudne
Trudno powiedzieć
Mobilność zawodowa rozumiana jako doświadczenie pracy w różnych firmach ma pewien wpływ na ocenę szans na znalezienie odpowiedniej pracy. Im większa liczba miejsc pracy, tym częstsze przekonanie, że znalezienie nowej pracy nie będzie trudne. W możliwość zmiany pracy na równie dobrą co obecnie wykonywana wierzy 8% kobiet, które nigdy nie zmieniały pracy, i 17% spośród tych, które pracowały w co najmniej czterech miejscach (wliczając w to obecne). Stosunkowo najlepiej oceniają swoje szanse na znalezienie innej pracy pracujące kobiety z wyższym wykształceniem (w znalezienie równie dobrej pracy co obecna wierzy 17% z nich), które zarazem są bardziej mobilne niż osoby słabiej wykształcone.
Tabela 3.19. Ocena szans na znalezienie pracy a mobilność zawodowa. Odpowiedzi pracujących kobiet (N = 533)
Czy znalezienie innej pracy, dającej podobne dochody, byłoby dla Pani łatwe czy trudne?
Łatwe Trudne Trudno powiedzieć W ilu miejscach
pracowała Pani, wliczając obecną pracę?
w procentach
1 8 74 18
2 10 82 8
3 14 74 12
4 i więcej 17 66 16
Większe znaczenie dla oceny szansy na znalezienie innej pracy niż wykształcenie i mobilność zawodowa mają czynniki obiektywne, wynikające z sytuacji na lokalnym rynku pracy. Perspektywa zmiany pracy wydaje się mniej niepokojąca dla mieszkanek Lublina niż dla kobiet mieszkających w mniejszych miastach lub na wsi.
Tabela 3.20. Ocena szans na znalezienie pracy a miejsce zamieszkania. Odpowiedzi pracujących kobiet (N = 533)
Czy znalezienie innej pracy, dającej podobne dochody, byłoby dla Pani łatwe czy trudne?
Łatwe Trudne Trudno powiedzieć Miejsce zamieszkania
w procentach
Wieś 6 79 15
Miasto poniżej 100 tys. mieszkańców 11 77 12
Lublin 24 61 15
3.9. Utrata pracy ze względu na wiek – doświadczenia i poczucie