Ostatni sposób rozumienia bezrobocia opiera się na przesłankach urzędowych.
Zgodnie z nim województwo lubelskie zmaga się z bezrobociem rzędu 6% i jest to w większości (59%) bezrobocie długookresowe.
Rysunek 2.29. Bezrobotni zarejestrowani powyżej jednego roku
bialski
Województwo ogółem – 59%
Zdecydowanie największy odsetek osób zarejestrowanych w urzędach pracy jako bezrobotne powyżej jednego roku odnotowujemy w podregionie bialskim (72%), najniższy zaś – w podregionie lubelskim (51%). Podregiony puławski i chełmsko- -zamojski nie odbiegają pod tym względem znacząco od średniej obliczonej dla całej
Lubelszczyzny. Okres trwania bezrobocia rejestrowanego nie jest natomiast właściwie wcale zróżnicowany, jeśli chodzi o wielkość miejscowości zamieszkania respondentów. Na wsi odsetek bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy powyżej jednego roku wynosi 60%, a w miastach – 59%.
Zasiłek dla bezrobotnych w województwie lubelskim pobiera 14% osób powyżej 45. roku życia zarejestrowanych w urzędach pracy jako bezrobotne. Częściej niż przeciętnie w skali województwa zasiłek pobierają bezrobotni mieszkający w podregionach chełmsko-zamojskim i puławskim (w obu 18%), rzadziej natomiast – w podregionie bialskim (10%). Ponadto zasiłek dla bezrobotnych przysługuje 19%
respondentów ze wsi oraz 12% ankietowanych z miast.
Rysunek 2.30. Bezrobotni zarejestrowani pobierający zasiłek
bialski
Województwo ogółem – 14%
Jak się okazuje, bezrobotni zarejestrowani w urzędach pracy w większości nie są zainteresowani aktywnymi programami rynku pracy skierowanymi do nich w celu umożliwienia im znalezienia zatrudnienia. Na poziomie województwa jedynie 26%
deklarujących się jako zarejestrowani bezrobotni uczestniczyło przynajmniej w jednym programie oferowanym przez urząd pracy4. Najgorzej w tym względzie zarysowuje się sytuacja w podregionie puławskim, w którym aż 82% bezrobotnych
4 Programy, o udział w których pytaliśmy, to: szkolenia, jak zdobyć pracę; szkolenia zawodowe;
dofinansowanie kształcenia indywidualnie wybranego stypendium; staż pracy; nauka zawodu w miejscu pracy; prace interwencyjne; roboty publiczne; prace socjalne; pożyczka na założenie firmy;
dofinansowanie na założenie firmy; porada zawodowa.
nie korzystało z żadnego programu aktywizującego. Należy jednak pamiętać, że w podregionie puławskim odnotowujemy najmniejszy wskaźnik bezrobocia w całym województwie lubelskim. Oferowane programy budzą największe zainteresowanie wśród bezrobotnych z podregionów bialskiego i chełmsko-zamojskiego, w których blisko co trzeci zarejestrowany bezrobotny brał udział w przynajmniej jednym takim programie.
Rysunek 2.31. Bezrobotni zarejestrowani, którzy uczestniczyli przynajmniej w jednym z aktywnych programów rynku pracy oferowanych przez urzędy pracy
bialski
radzyński łukowski
Biała Podlaska
rycki
lubartowski parczewski
włodawski puławski
opolski
kraśnicki
janowski lubelski
Lublin świdnicki
łęczyński Chełm
chełmski krasnostawski
hrubieszowski
tomaszowski biłgorajski
Zamość
zamojski podregion bialski
podregion chełmsko-zamojski podregion lubelski podregion puławski
29%
30%
25%
18%
29% 24%
Wieś Miasto
Województwo ogółem – 26%
Uczestnictwo w programach aktywizujących oferowanych przez urzędy pracy jest nieznacznie zróżnicowane ze względu na wielkość miejsca zamieszkania. Na wsi około 29% zarejestrowanych bezrobotnych deklaruje udział w przynajmniej jednym z wymienionych programów, w mieście zaś – 24%.
Warto tutaj wspomnieć, że małe zainteresowanie respondentów aktywnymi programami rynku pracy niekoniecznie musi odzwierciedlać rzeczywisty brak popytu na tego typu rozwiązania. Część osób, które wzięły udział w takich programach aktywizujących, mogło dzięki nim już znaleźć pracę i w rezultacie nie zostali zakwalifikowani jako bezrobotni.
2.9. Podsumowanie
Zjawisko bezrobocia wśród osób w wieku niemobilnym zawodowo w województwie lubelskim jest zróżnicowane przestrzennie – występuje z różnym nasileniem w zależności od podregionu, jak również wielkości miejsca zamieszkania.
Te czynniki różnicują bezrobotnych pod względem możliwości znalezienia zatrudnienia, a także ich oczekiwań wobec rynku pracy, wpływając na różną specyfikę bezrobocia w każdym z podregionów. Poniżej przedstawiamy charakterystykę bezrobocia – głównie ekonomicznego – w każdym z podregionów Lubelskiego.
Podregion bialski charakteryzuje się przeciętnym na tle województwa odsetkiem bezrobotnych. Przeważają wśród nich kobiety, a także badani w wieku od 45 do 54 lat, mający wykształcenie średnie lub zasadnicze zawodowe. Generalnie, mieszkańcy podregionu wykazują się wyższymi kompetencjami i zdecydowanie najniższym w całym województwie wskaźnikiem nienowoczesności. W porównaniu do bezrobotnych z innych podregionów są również wyraźnie bardziej skłonni podjąć pracę w niepełnym wymiarze czasu, częściej także chcieliby pracować w prywatnych firmach. W poszukiwanej pracy oczekują przede wszystkim pewności zatrudnienia, istotne jest dla nich również odpowiednie wynagrodzenie, choć – jak się okazuje – ich oczekiwania w tym względzie nie są bardzo wysokie. Być może taka postawa wynika z problemów, z jakimi muszą się zmierzyć, szukając zatrudnienia: w podregionie tym odnotowujemy zdecydowanie najwyższy odsetek długotrwale bezrobotnych, najczęściej też spotykamy się z opinią, że barierą w znalezieniu pracy jest wiek.
W rezultacie, bezrobotni z podregionu bialskiego w większości wypadków obawiają się, że pracy nie znajdą wcale.
Podregion chełmsko-zamojski ma najwyższy odsetek osób powyżej 45. roku życia postrzegających siebie jako bezrobotne, a także dość wysoką, jak na Lubelszczyznę, stopę bezrobocia ekonomicznego i rejestrowanego. Bezrobocie przede wszystkim dotyczy mężczyzn. Na tle województwa bezrobotni z tego podregionu są najgorzej wykształceni i najbardziej nienowocześni. Pracy szukają zazwyczaj, przeglądając ogłoszenia w prasie i internecie, a także za pośrednictwem krewnych i znajomych. Zdecydowana większość bezrobotnych wolałaby pracować w pełnym wymiarze czasu, miejsce zatrudnienia nie ma jednak dla nich dużego znaczenia.
W poszukiwanej pracy liczy się przede wszystkim pewność zatrudnienia. Istotne jest także odpowiednie wynagrodzenie – jak się okazuje, w porównaniu z bezrobotnymi z pozostałych podregionów mają oni najwyższe oczekiwania finansowe. Na tle województwa nie wyróżniają się zbytnio w postrzeganiu trudności w poszukiwaniu pracy, co więcej – zdecydowanie najczęściej są dobrej myśli i wierzą, że prędzej czy później tę pracę znajdą.
W podregionie lubelskim odnotowujemy jeden z najwyższych wskaźników bezrobocia ekonomicznego w województwie, bezrobocie subiektywne i rejestrowane plasują się natomiast na średnim poziomie. Zdecydowanie najwyższy jest odsetek
bezrobotnych powyżej 55. roku życia. Z drugiej strony, kompetencje oraz wskaźnik nienowoczesności są zbliżone do tych zaobserwowanych w całym województwie.
Z deklaracji bezrobotnych wynika, że w ostatnim miesiącu spośród bezrobotnych wszystkich podregionów to oni najbardziej aktywnie poszukiwali pracy. Na ogół badani chcieliby pracować w firmach państwowych, wielu z nich z chęcią założyłoby też własną firmę. Kluczowym aspektem poszukiwanej pracy powinna być – ich zdaniem – dobra atmosfera w miejscu pracy, na drugim miejscu zaś – satysfakcja z niej. Ponadto, mieszkańcy podregionu mają jedne z wyższych oczekiwań finansowych w województwie, a co za tym idzie – nie są zainteresowani podjęciem każdej pracy, szczególnie, jeśli jest zbyt nisko płatna. Pomimo to należą do tych, którzy najkrócej poszukują pracy, a blisko połowa z nich wierzy, że uda im się znaleźć zatrudnienie.
Na podstawie wszystkich trzech wskaźników można powiedzieć, że podregion puławski jest najsłabiej dotknięty bezrobociem. Bezrobotni są w nim relatywnie młodsi niż w całym województwie. Ponadto są najlepiej wykształceni i mają bardziej rozwinięte kompetencje cyfrowe. Z drugiej strony, najrzadziej w Lubelskiem posługują się w stopniu komunikatywnym przynajmniej jednym językiem obcym, a osób nienowoczesnych jest nieznacznie więcej niż przeciętnie w województwie.
Bezrobotni częściej od innych poszukują pracy przez rejonowe urzędy pracy, rzadziej – zamieszczając lub odpowiadając na ogłoszenia w prasie i internecie. Zdecydowana większość z nich twierdzi, że najchętniej pracowałaby na pełen etat, częściej niż innym jest im natomiast wszystko jedno, w jakiego rodzaju firmie. Kluczowym kryterium poszukiwanej pracy jest dla nich bowiem odpowiednie wynagrodzenie, choć – jak się okazuje – nie oznacza to wcale wysokiej pensji. Być może jest to związane także z faktem, że mieszkańcy podregionu, jako jedyni, wśród najważniejszych aspektów poszukiwanej pracy wymienili pracę rejestrowaną, legalną i z ubezpieczeniem społecznym, a ponad połowa z nich oświadczyła, że chciałaby po prostu znaleźć pracę. Ponadto bezrobotni zazwyczaj pozostają bez pracy powyżej roku, prawdopodobnie dlatego, że – jak sami twierdzą – pracy w ich miejscu zamieszkania po prostu nie ma. W rezultacie, choć wskaźnik bezrobocia jest najmniejszy w województwie, mieszkańcy podregionu najrzadziej na Lubelszczyźnie wierzą, że uda im się znaleźć pracę.
Beata Roguska
Rozdział 3
Dyskryminacja osób po 45. roku życia na rynku pracy – opinie i doświadczenia kobiet
3.1. Wstęp
Problemy demograficzne związane ze starzeniem się społeczeństwa powodują, że istotną kwestią staje się wydłużenie czasu aktywności zawodowej. W Polsce przeciętny wiek przechodzenia na emeryturę jest znacząco niższy niż wiek ustawowy (w 2008 roku wyniósł 59 lat: 56 lat dla kobiet i 61 lat dla mężczyzn, w poprzednich latach był jeszcze niższy). Aby przeciwdziałać przedwczesnemu odchodzeniu starszych pracowników z rynku pracy, potrzebna jest wszechstronna diagnoza przy-czyn takiego stanu rzeczy. Wśród nich można wskazywać m.in. na instytucjonalno--prawne uwarunkowania sprzyjające przedwczesnemu odchodzeniu z rynku pracy, bariery utrudniające rozwój zawodowy osób w wieku niemobilnym (od 45. roku życia) leżące po stronie pracodawców oraz bariery ze strony samych pracowników.
Reforma emerytalna z 1999 roku (wprowadzenie OFE i ściślejsze powiązanie wysokości świadczeń emerytalnych z wielkością składek), ograniczenie prawa do wcześniejszego przechodzenia na emeryturę od 2009 roku sprzyjają i będą sprzyjać w przyszłości przedłużaniu aktywności zawodowej. Temu celowi ma służyć także realizacja rządowego programu „Solidarność pokoleń. Działania dla zwiększenia aktywności zawodowej osób w wieku 50+”1. Rząd chciałby, aby zgodnie z założe-niami Strategii Lizbońskiej poziom zatrudnienia osób w wieku 55–64 był nie niższy niż 50%. Program ten z jednej wprowadza zachęty do zatrudnienia osób w wieku 50+
przez przedsiębiorców, a z drugiej strony promuje działania, które sprzyjają poprawie kwalifikacji i umiejętności tych osób.
O potrzebie tego rodzaju działań przekonują m.in. badania firmy Manpower.
Z badań tych przeprowadzonych 2008 roku wynika, że polskim pracodawcom nie zależy na pozyskiwaniu i utrzymywaniu starszych pracowników. Tylko 3% badanych pracodawców twierdziło, że wprowadziło w swoim przedsiębiorstwie strategie mające na celu rekrutowanie pracowników w wieku powyżej 50 lat. Zarazem jedynie 5%
pracodawców przyznało, że opracowało program mający na celu zachęcenie
1 Program „Solidarność pokoleń. Działania dla zwiększenia aktywności zawodowej osób w wieku 50+”
jest dostępny na stronie http://analizy.mpips.gov.pl/index.php/program-50.html [z dnia 28.12.2010 r.].
ników w wieku emerytalnym do pozostania w firmie. Podobne badania przeprowa-dzone w innych krajach pokazały, że pod tym względem polscy pracodawcy nieko-rzystnie odbiegają od pracodawców w innych krajach2.
Zwiększenie aktywizacji zawodowej wymaga przełamania stereotypów w myśle-niu o pracy zawodowej osób po 45. roku życia, uprzedzeń podzielanych niekiedy nie tylko przez pracodawców, ale częstokroć także przez samych pracowników.
Uprzedzenia te mogą być bowiem źródłem dyskryminacji osób w wieku niemobilnym na rynku pracy. Przez dyskryminację należy rozumieć nieuwzględnianie czyichś osobistych kwalifikacji i zasług i traktowanie go w określony sposób jedynie z powo-du jego przynależności grupowej3.
Niniejszy raport analizuje opinie i doświadczenia kobiet w wieku niemobilnym dotyczące nierównego traktowania na rynku pracy osób po 45. roku życia. Celem analiz było określenie, na ile osoby po 45. roku życia są dyskryminowane na rynku pracy oraz na ile same są zainteresowane jak najszybszym zakończeniem pracy zawodowej. Oba te czynniki są, rzecz jasna, powiązane ze sobą: brak działań praco-dawców na rzecz zatrudniania i inwestowania w starszych pracowników może zniechęcać ich do poszukiwania pracy zawodowej i sprzyjać podejmowaniu przez nich decyzji o wycofywaniu się z rynku pracy.
3.2. Charakterystyka społeczno-zawodowa kobiet