1.4. Działania na rynku pracy
1.4.2. Poszukiwanie pracy
Respondenci zapytani o to, jakie działania podjęli w ciągu ostatnich 4 tygodni w celu znalezienia pracy, najczęściej wskazywali na przeglądanie ogłoszeń oraz korzystanie z pomocy krewnych i znajomych. Są to metody wymagające stosunkowo niewiele wysiłku, a jednocześnie bywają skuteczne. Z pomocy powiatowego urzędu pracy korzystało 69%, a 42% próbowało szukać zatrudnienia bezpośrednio w zakła-dach pracy – są to działania wymagające większego zaangażowania. Jeszcze większej inicjatywy wymaga zamieszczanie własnych ogłoszeń i odpowiadanie na ogłoszenia – w ciągu miesiąca poprzedzającego badanie w ten sposób działało 35% respondentów, a 25% korzystało w tym celu z internetu. Podsumowując, na podstawie tych deklaracji można przypuszczać, że duża grupa bezrobotnych podejmuje dość intensywne starania w celu znalezienia pracy.
Rysunek 1.13. Czy szukał(a) Pan(i) pracy (N = 130):
przeglądając ogłoszenia
przez krewnych, znajomych przez powiatowy urząd pracy bezpośrednio w zakładach pracy zamieszczając lub odpowiadając na inne ogłoszenia
zamieszczając lub odpowiadając na ogłoszenia w internecie uczestnicząc w testach, rozmowach kwalifikacyjnych
przez prywatne biuro pośrednictwa pracy podejmując starania o zorganizowanie własnego
miejsca pracy, założenie własnej firmy w inny sposób
83%
82%
69%
42%
35%
25%
20%
8%
5%
12%
Popularność części metod różni się w zależności od tego, czy bezrobotni mieszkają na wsi, czy w mieście. W tabeli 1.11. przedstawiono sposoby najczęściej wybierane w zależności od miejsca zamieszkania. Mieszkańcy miast w porównaniu z mieszkańcami wsi częściej deklarują, że korzystają z poszczególnych sposobów szukania pracy: wyjątkiem jest poszukiwanie pracy przez krewnych i znajomych, które podejmuje aż 91% procent mieszkańców wsi. Ta metoda jest też popularna w miastach, ale wyraźnie mniej – wskazuje na nią 77% mieszkańców miast innych niż Lublin i 76% mieszkańców Lublina. Z kolei metodą podobnie popularną, niezależnie od typu ośrodka, jest przeglądanie ogłoszeń. Odpowiadanie na ogłoszenia i zamiesz-czanie własnych jest już znacznie popularniejsze w Lublinie. Duże różnice widać w przypadku powszechności poszukiwania pracy przez internet – tej metody próbo-wało aż 33% bezrobotnych mieszkających w miastach i tylko 13% mieszkających na wsi. Z jednej strony, może to wynikać z gorszego dostępu do internetu i mniejszej umiejętności posługiwania się komputerem, z drugiej – prawdopodobnie wielu praco-dawców szukających pracowników w mniejszych miejscowościach posługuje się bardziej tradycyjnymi metodami i z tego powodu internet jest bardziej użyteczny w miastach. Jeśli jednak bezrobotni ze wsi są gotowi dojeżdżać do pracy, sprawdzanie internetowych ogłoszeń mogłoby im pomóc rozszerzyć bazę potencjalnych praco-dawców. Mieszkańcy miast częściej korzystają też z pomocy powiatowych urzędów pracy. W tym przypadku dużą barierą dla osób ze wsi może być konieczność dojazdu i związane z tym niedogodności i koszty. Podsumowując, osoby ze wsi zdają się bardziej polegać na metodach opartych na znajomości najbliższych realiów – osobis-tych kontaktach i odwiedzeniu zakładów pracy, a bezrobotni z miast częściej do osobis-tych metod dodają także poszukiwania za pośrednictwem urzędów czy zamieszczanie własnych ogłoszeń.
Tabela 1.11. Sposób szukania pracy a miejsce zamieszkania
Wieś Miasta
(inne niż Lublin) Lublin Starania podjęte w ciągu ostatniego miesiąca
w celu znalezienia pracy:
w procentach
– przez powiatowy urząd pracy 60 73 77 – zamieszczając lub odpowiadając na ogłoszenia
w internecie 13 33 30
– zamieszczając lub odpowiadając na inne
ogłoszenia 30 34 45
– szukał(a) Pan(i) pracy bezpośrednio w zakładach
pracy 43 46 31
– szukał(a) Pan(i) pracy przez krewnych,
znajomych 91 77 76
– szukał(a) Pan(i) pracy, przeglądając ogłoszenia 85 82 81
W kontekście wiedzy o stosunkowo dużej aktywności bezrobotnych jeszcze ważniejsze staje się pytanie o przyczyny dotychczasowych niepowodzeń ich starań.
Informacja o tym, gdzie bezrobotni widzą największe bariery powodujące trudności
w znalezieniu pracy, może być bardzo użyteczna dla lokalnych służb zatrudnienia.
Z odpowiedzi zaprezentowanych na rysunku 1.14. wynika, że najczęściej wskazy-wanym problemem jest brak miejsc na rynku pracy – oznacza to, że respondenci są przekonani, że nie mogą znaleźć pracy, bo jej po prostu nie ma (niemal dziewięciu na dziesięciu ankietowanych uważa to za źródło problemu). Z punktu widzenia celów tego badania szczególnie znacząca jest jednak druga najczęściej wskazywana odpowiedź – ponad trzy czwarte respondentów uważa, że pracodawcy nie chcą ich zatrudnić ze względu na wiek. Choć nie da się na podstawie tych odpowiedzi stwierdzić, w jakich zawodach i okolicznościach pracownicy szczególnie często czują się gorzej traktowani ze względu na wiek, powszechność tego odczucia jest ważnym wskaźnikiem ogólnej atmosfery, jaka towarzyszy starszym pracownikom na rynku pracy. Co interesujące, na ten problem wskazują w zasadzie równie często osoby poniżej, jak i powyżej 54. roku życia.
Znacznie ponad połowa badanych uważa z kolei, że problemem jest brak konta-któw, a więc że oferty pracy, nawet jeśli się pojawiają, przekazywane są przede wszystkim wśród znajomych i zaufanych osób. Warto zaznaczyć, że wiele badań potwierdza tę intuicję – szczególnie małe przedsiębiorstwa w małych miejsco-wościach często zatrudniają nowych pracowników na podstawie rekomendacji zna-nych sobie osób.
Kolejne ważne z punktu widzenia bezrobotnych trudności to brak ofert pracy w odpowiadającej im formie – można domniemywać, że szczególnie pożądana przez bezrobotnych jest legalna umowa o pracę na czas nieokreślony, dająca stabilizację oraz łącząca się z odprowadzaniem składek zdrowotnych i emerytalnych. Ważne jest też, że ze względu na ochronny okres przedemerytalny dla części bezrobotnych znale-zienie takiej pracy oznacza bezpieczeństwo zatrudnienia aż do emerytury. Szczególnie często na problem braku pracy w odpowiadającej im formie wskazują bezrobotni zamieszkali na wsi.
Inne często wskazywane przyczyny trudności to problemy z brakiem lub niedo-pasowaniem kwalifikacji bądź brakiem odpowiedniego doświadczenia. Bezrobotni, którzy w tym dostrzegają przyczyny swoich trudności, powinni szczególnie chętnie brać udział w przygotowywanych przez służby zatrudnienia kursach i szkoleniach.
Wśród często wskazywanych przyczyn trudności warto wymienić jeszcze zbyt niskie wynagrodzenie oferowane przez pracodawców (z tym problemem zetknęło się 52% bezrobotnych, przy czym wśród bezrobotnych z Lublina odsetek ten osiąga aż 70%) oraz brak ofert pracy dla osób mających określone wymagania związane ze stanem zdrowia (31%). Na problemy z dojazdami zwraca uwagę 29% ogółu bezro-botnych, jednak wśród mieszkańców wsi ten odsetek sięga aż 42%. Brak taniego, bezpiecznego i dostępnego transportu publicznego łączącego wsie z miejscami, gdzie łatwiej o pracę, może być jedną z ważnych przyczyn utrzymywania się wysokiego bezrobocia na wsi.
Rysunek 1.14. Czy, szukając pracy, napotyka Pan(i) któreś z wymienionych niżej trudności?
88%
76%
61%
61%
53%
52%
48%
42%
31%
29%
20%
13%
Brak wolnych miejsc pracy na rynku Pracodawcy nie chcą mnie zatrudnić ze względu na wiek Brak ofert zatrudnienia w odpowiadającej mi formie, np. na etat, na umowę zlecenia
Brak znajomości, kontaktów
Nieodpowiednie kwalifikacje, nieodpowiedni zawód Dostępna praca jest zbyt nisko płatna
Zbyt niskie kwalifikacje/ brak kwalifikacji
Brak doświadczenia zawodowego
Brak ofert pracy odpowiednich dla osób w moim stanie zdrowia Problemy z dojazdami Brak pracy w odpowiadającym mi wymiarze czasu Pracodawcy nie chcą mnie zatrudnić ze względu na płeć
Znaczenie nadawane różnego rodzaju barierom różni się w grupach osób krótko-trwale i długokrótko-trwale bezrobotnych. Wykresy na rysunkach 1.15. oraz 1.16. przedsta-wiają pięć najczęściej wskazywanych powodów w obydwu tych grupach. Dla jednych i drugich największą przeszkodą jest brak wolnych miejsc pracy oraz niechęć pracodawców spowodowana wiekiem potencjalnych pracowników, jednak osoby długotrwale bezrobotne częściej wskazują na te bariery. Wśród osób krótkotrwale bezrobotnych większe znaczenie mają niskie płace oferowane przez potencjalnych pracodawców, mniejsze znaczenie przywiązuje się też do braku znajomości i konta-któw – na ten problem wskazuje połowa krótkotrwale bezrobotnych i aż dwie trzecie długotrwale bezrobotnych. Osoby pozostające bez pracy dłużej niż rok częściej są skłonne widzieć przyczyny niepowodzenia w niedopasowaniu swoich kwalifikacji zawodowych do rynku pracy.
Rysunek 1.15. Trudności najczęściej wskazywane przez krótkotrwale bezrobotnych 88%
70%
57% 57%
51%
Brak wolnych miejsc pracy
na rynku
Pracodawcy nie chcą mnie
zatrudnić ze względu na wiek
Dostępna praca jest zbyt nisko
płatna
Brak znajomości, kontaktów Brak ofert
zatrudnienia w odpowiadającej mi
formie, np. na etat, na umowę zlecenia
Rysunek 1.16 Trudności najczęściej wskazywane przez długotrwale bezrobotnych 88%
79%
66% 63%
56%
Brak wolnych miejsc pracy
na rynku
Pracodawcy nie chcą mnie
zatrudnić ze względu na wiek
Brak znajomości, kontaktów
Brak ofert zatrudnienia w odpowiadającej mi
formie, np. na etat, na umowę zlecenia
Nieodpowiednie kwalifikacje, nieodpowiedni
zawód
Ze względu na często wskazywane trudności związane z brakiem lub nieodpo-wiednimi kwalifikacjami zapytaliśmy respondentów o ich gotowość do podnoszenia kwalifikacji. Niemal połowa bezrobotnych wskazała, że gdyby miała możliwość uzupełniania kwalifikacji, byłaby tą możliwością zainteresowana. Otwartość na naukę i zdobywanie nowych uprawnień jest w tej właśnie grupie najwyższa. Wyraźnie odróżnia ją to od grupy osób biernych zawodowo, której członkowie w zdecydowanej większości nie biorą pod uwagę możliwości dokształcania się.
Rysunek 1.17. Czy obecnie był(a)by Pan(i) gotowy(a) podwyższyć poziom wykształcenia lub uzupełnić kwalifikacje, gdyby miał(a) Pan(i) taką możliwość?
45%
14%
31%
55%
86%
69%
Bezrobotni
Bierni zawodowo
Pracujący
Nie Tak
Pełniejszy obraz postawy bezrobotnych wobec szukania zatrudnienia dają ich odpowiedzi dotyczące tego, jakiego rodzaju wysiłek są w stanie podjąć, żeby znaleźć pracę. Tabela 1.12. pokazuje, jak powszechna wśród bezrobotnych jest gotowość do dokształcania, dojazdów, przeprowadzek czy pracy bez wynagrodzenia w ramach stażu lub praktyk. Należy wziąć pod uwagę, że w deklaracjach respondenci mogą mieć skłonność do przeceniania swojej otwartości na zmiany – przykładem może być wysoki odsetek bezrobotnych respondentów skłonnych założyć własną firmę (29%) porównany z odsetkiem tych, którzy w ciągu ostatnich czterech tygodni podjęli starania w tym kierunku (5%). Pamiętając o tych zastrzeżeniach, deklarowaną dużą otwartość na dokonywanie zmian we własnym życiu można jednak interpretować jako pozytywne zjawisko. Bezrobotni respondenci najpowszechniej gotowi są przeszkolić się w celu uzupełnienia kwalifikacji (58%) oraz przekwalifikować się, nauczyć nowe-go zawodu (57%). Te deklaracje otwierają możliwość działania lokalnym służbom zatrudnienia, które po zbadaniu zapotrzebowania na zawody mogą zaproponować bezrobotnym odbycie kursów i zdobycie nowych uprawnień. Niemal połowa bezro-botnych jest też skłonna dojeżdżać do pracy, ale już tylko jedna piąta – przeprowadzić się do innej miejscowości. Z pewnością jedną z barier powstrzymujących przed przeprowadzką są wysokie koszty związane z tym przedsięwzięciem. Niemniej jednak co czwarty bezrobotny twierdzi, że jest skłonny wyjechać do pracy za granicę (26%).
Być może większa skłonność do wyjazdu za granicę niż do przeprowadzki do innej miejscowości łączy się z nadzieją wyższych zarobków. Ponadto 29% bezrobotnych twierdzi, że w celu podjęcia pracy jest w stanie podjąć wysiłek związany z dość gruntownym przeorganizowaniem własnego życia – podjąć naukę, która miałaby trwać dłużej niż rok, lub założyć własną firmę.
Tabela 1.12. Gotowość do zmian w celu znalezienia pracy Czy aby dostać pracę, był(a)by Pan(i) skłonny(a): Tak
w procentach – przekwalifikować się, nauczyć nowego zawodu 57
– dojeżdżać do innej miejscowości 45 – przeprowadzić się do innej miejscowości 20
– wyjechać za granicę 26 – podjąć dalszą naukę, nawet jeśli miałaby trwać dość długo (rok lub dłużej) 29
– przeszkolić się w celu uzupełnienia, poszerzenia kwalifikacji 58 – pracować przez pewien czas bez wynagrodzenia jako wolontariusz,
praktykant, stażysta 26
– założyć własną firmę 29
Sprawdziliśmy, czy czas pozostawania na bezrobociu wpływa na gotowość podejmowania wysiłków związanych z poszukiwaniem pracy. Okazało się, że osoby bezrobotne krócej niż rok wyraźnie chętniej gotowe są nauczyć się nowego zawodu (78%) oraz założyć własną firmę (47%) – w przypadku tych działań różnica między grupami sięgała dwudziestu punktów procentowych. W przypadku pozostałych aktywności różnice były znacznie mniejsze, z reguły jednak wskazywały na większą aktywność i gotowość do zmian osób krótkotrwale bezrobotnych. Oznacza to, że nie działa prawidłowość, zgodnie z którą na początku okresu bezrobocia osoby poszukujące pracy są bardziej wymagające, a z czasem stają się gotowe do coraz większych poświęceń, ale raczej mechanizm, który prowadzi do tego, że osoby długo pozostające na bezrobociu rzadziej zdobywają się na aktywność, jeszcze bardziej zmniejszając swoje szanse.
Tabela 1.13. Gotowość do zmian w celu znalezienia pracy a czas poszukiwania pracy Krótkotrwale
bezrobotni
Długotrwale bezrobotni Czy aby dostać pracę, był(a)by Pan(i) skłonny(a): Tak
w procentach – przekwalifikować się, nauczyć nowego zawodu 78 54
– dojeżdżać do innej miejscowości 56 49
– przeprowadzić się do innej miejscowości 24 20
– wyjechać za granicę 31 32
– podjąć dalszą naukę, nawet jeśli miałaby trwać dość długo
(rok lub dłużej) 36 35
– przeszkolić się w celu uzupełnienia, poszerzenia kwalifikacji 73 68 – pracować przez pewien czas bez wynagrodzenia jako
wolontariusz, praktykant, stażysta 36 29
– założyć własną firmę 47 27
Znakiem determinacji w poszukiwaniu pracy jest również gotowość podjęcia każdej pracy, nawet nisko płatnej i niezwiązanej z wyuczonym zawodem. Gotowość podjęcia pracy na takich warunkach deklaruje połowa wszystkich osób bezrobotnych.
Rysunek 1.18. Czy jest Pan(i) gotów (gotowa) podjąć każdą pracę, nawet nisko płatną lub niezwiązaną z wyuczonym zawodem?
50%
39%
11%
Tak
Trudno powiedzieć Nie
W tabeli 1.14. zaprezentowano różnice w stopniu determinacji między poszczególnymi grupami. Różnice nie są duże – w większości przypadków wiek, płeć i miejsce zamieszkania nie wpływają na stopień determinacji w znalezieniu pracy i nie przyczyniają się do wzrostu ani do spadku wymagań. Wyjątkiem jest tutaj stan zdrowia – osoby oceniające swoje zdrowie jako złe są mniej skłonne do podjęcia każdej pracy. Również bezrobotni, którzy dobrze oceniają swoją sytuację materialną, oraz mieszkający w Lublinie częściej nie zdecydują się na podjęcie pracy, która nie odpowiada ich kwalifikacjom lub wymaganiom finansowym. Z kolei dobre zdrowie i zła sytuacja materialna sprzyjają gotowości do podjęcia każdego zatrudnienia.
Tabela 1.14. Gotowość do podjęcia każdej pracy w różnych grupach bezrobotnych Czy jest Pan(i) gotów (gotowa) podjąć każdą pracę, nawet nisko Tak
płatną lub niezwiązaną z wyuczonym zawodem? w procentach
45–54 lata 49
55–64 lata 52
Kobiety 51
Mężczyźni 48
Mieszkańcy wsi 52
Mieszkańcy miast 49
Mieszkańcy Lublina 43
Oceniający swoją sytuację materialną jako dobrą 43
Oceniający swoją sytuację materialną jako średnią 48 Oceniający swoją sytuację materialną jako złą 53
Oceniający swój stan zdrowia jako dobry 55
Oceniający swój stan zdrowia jako średni 55 Oceniający swój stan zdrowia jako zły 41