Zebrane dane pozwoliły uzyskać dokładny obraz sytuacji społecznej i psycholo-gicznej osób po 45. roku życia pozostających bez pracy na terenie województwa lubelskiego. Analizy prowadzone były z uwzględnieniem specyfiki dwóch grup wyróżnionych ze względu na aktywność ekonomiczną: biernych zawodowo (tj. osób pozbawionych pracy, które nie szukają zatrudnienia) oraz bezrobotnych, którzy aktywnie szukają pracy i chcą ją podjąć. Dla porównania przywoływano również opinie i sytuację osób pracujących. Badanie potwierdziło, że stała praca wpływa pozytywnie na zadowolenie z siebie i ze swojego życia – w większości pytań to odpowiedzi pracujących były najbardziej optymistyczne.
Dwie grupy osób pozostających bez pracy wyraźnie różnią się między sobą, co powinno być uwzględnione przy projektowaniu polityki mającej działać na rzecz późniejszego odchodzenia z rynku pracy. Osoby bierne zawodowo są zazwyczaj starsze (aż 34% wśród osób w wieku 55–64 lata i 18% w grupie osób w wieku 45–54 lata) i częściej mieszkają na wsi. Najrzadziej korzystają z internetu i mają niewielkie doświadczenia kontaktów z zagranicą, częściej niż inne grupy ukończyły edukację na szkole podstawowej. Bardzo często same zrezygnowały z ostatniej pracy ze względu na zły stan zdrowia. Znacznie częściej niż osoby z innych grup cierpią na przewlekłe choroby i mają zaświadczenie o niepełnosprawności. Ponieważ nie zamierzają podjąć pracy, nie są skłonne do zdobywania nowych kwalifikacji ani dokonywania innych zasadniczych zmian w swoim życiu, gdyby jednak mieli zacząć pracować, najważniej-sze byłoby dla nich, aby mogli wykonywać pracę w swoim stanie zdrowia, aby była dobrze płatna i aby można było łączyć pracę z otrzymywanymi świadczeniami socjal-nymi. Są jednak wśród biernych zawodowo osoby, które nie szukają pracy, ponieważ zniechęciły je porażki ponoszone w trakcie poszukiwań i obecnie nie wiedzą, co jeszcze mogłyby zrobić – tej grupie mogą pomóc programy organizowane przez lokalne urzędy pracy.
Jeśli chodzi o zadowolenie z życia i kondycję psychiczną, osoby bierne zawo-dowo są podobne do bezrobotnych i znacznie częściej niż pracujący doznają negatyw-nych stanów psychicznegatyw-nych lub są niezadowolone z pewnegatyw-nych aspektów swojego życia, szczególnie związanych z sytuacją materialną i historią zawodową. Mają najmniejsze poczucie wpływu na własne życie. W sferze wartości bardziej niż inne grupy cenią spokój, wartości religijne i patriotyczne, a jeśli chodzi o zalety pracy – częściej wymieniają jej nieszkodliwość dla zdrowia oraz niewielkie wymagania w stosunku do pracowników.
Grupa osób bezrobotnych, które aktywnie poszukują pracy, w wielu aspektach różni się od biernych zawodowo. Bezrobotni stanowią podobny odsetek młodszych i starszych respondentów. Częściej mieszkają w miastach niż na wsi, mają najczęściej wykształcenie zawodowe. Z nowoczesnych rozwiązań (takich jak internet czy płatności kartą) korzystają częściej niż bierni zawodowo, jednak rzadziej niż osoby pracujące. Mają doświadczenia związane z pobytem za granicą – aż 17% osób z tej grupy pracowało za granicą w czasie ostatniej dekady. Ostatnią pracę często straciły wbrew swojej woli, wskutek zwolnień lub likwidacji zakładu pracy. Dużym problemem w tej grupie są niskie dochody – ponad połowa bezrobotnych określa swoją sytuację finansową jako złą, brak pieniędzy i konieczność pozostawania na utrzymaniu innych jest też najczęściej przywoływaną subiektywnie odczuwaną konsekwencją bezrobocia. Wielu bezrobotnych nie wierzy w możliwość znalezienia pracy, przy czym więcej pesymistów jest wśród respondentów starszych, dłużej pozostających na bezrobociu oraz wśród kobiet. Wśród najczęściej wymienianych trudności doświadczanych przy poszukiwaniu pracy, tuż za brakiem wolnych posad, wymieniają niechęć pracodawców do zatrudniania starszych osób. Duża część osób poszukujących pracy gotowa jest się dokształcać, zmienić zawód czy dojeżdżać do pracy, a połowa z nich gotowa jest podjąć każdą pracę. Wśród krótkotrwale bezro-botnych (nie dłużej niż rok) dużą popularnością cieszy się pomysł założenia własnej firmy lub zmiany zawodu. Do najbardziej pożądanych cech pracy, zdaniem osób bezrobotnych, należy pewność zatrudnienia, dobre zarobki i dobra atmosfera w pracy.
Jeśli chodzi o zadowolenie z życia i kondycję psychiczną, bezrobotni oceniają ją znacznie gorzej niż pracujący – nie różnią się tu od biernych zawodowo. Mają jednak większe poczucie wpływu na własne życie. Ich hierarchia wartości niewiele różni się od przekonań osób pracujących.
Odpowiedzi pokazały, że sfera osobista i rodzinna jest stosunkowo odporna na stres związany z bezrobociem i brakiem środków materialnych. Osoby bezrobotne nie izolują się społecznie, spotykają się z ludźmi podobnie często jak pracujący.
W pytaniach dotyczących zadowolenia z różnych sfer życia nie było istotnych różnic w deklaracjach dotyczących satysfakcji czerpanej z kontaktów z rodziną i z przyjaciół-mi. Ten stan rzeczy może pomóc bezrobotnym przetrwać trudny czas poszukiwania pracy.
Na podstawie badania można powiedzieć, że osoby bezrobotne rzeczywiście poszukujące pracy starają się działać aktywnie i są gotowe do wielu zmian i poświę-ceń w celu powrotu na rynek pracy. W tej sytuacji szczególnie ważna jest rola lokal-nych urzędów pracy we wspieraniu ich w tym zadaniu. W przypadku większości osób biernych zawodowo przekonanie ich do sensu i potrzeby poszukiwania pracy może być trudnym zadaniem, a szczególnie trudną do usunięcia przyczyną niechęci do pracy jest powszechne w tej grupie przekonanie o złym stanie zdrowia, który nie pozwala sprostać wyzwaniom rynku pracy. Odpowiedzią na ten problem może być lepsza ochrona zdrowia i profilaktyka, pozwalająca w długiej perspektywie zachować dobre zdrowie po 45. roku życia większej części ludności.
Katarzyna Wądołowska