(fragmenty)
Polowanie na głuszca1.
[1] Przystawali, nasłuchując. W pewnej chwili Romuald ścisnął go za ramię: „To on”, powiedział szeptem. Ale Tomasz nie zaraz chwycił ten dźwięk. Nie więcej niż westchnienie przytłu-mione przez odległość, tajemniczy sygnał, nie przypominający2 niczego na świecie. Jakby ktoś kuł – ale nie, jakby odkorkowy-wał butelki, i też nie to. Uścisnęli sobie ręce z gajowym, który zaraz zniknął. [...]
[2] Tak, głuszec3 potrzebował prawdziwej puszczy, żeby go chro-niła. Barykady pni leżących jeden na drugim zagradzały im drogę i Romuald wahał się – przełazić pod spodem czy górą.
Dźwięk odzywał się teraz już wyraźniej. Jakby wydzierane z wy-siłkiem brzmiało tek-ap, tek-ap, coraz prędsze.
[3] Taka scena trwa w pamięci na zawsze. Przede wszystkim olbrzymiość osin, jeszcze większych przez oświetlenie perłowe, ni to nocy, ni to dnia, a między ich konarami już jaskrawość zapo-wiadająca wschód słońca. Korzenie, jak gigantyczne palce wczepione w wilgotny mrok, pęd walców w górę, w światło. Romuald, zaledwie mrówka przy nich, przedzierający się z podnie-sioną strzelbą. I ten dźwięk. Tomasz zrozumiał, dlaczego tak ceni się to polowanie. Żadnej innej pieśni równie ściśle wyrażającej dzikość wiosny nie umiałaby wynaleźć natura. Nie me-lodia, nie wdzięczny trel – nic więcej niż stukanie bębna, który przyspiesza rytm, tętna walą w skroniach, aż pieśń głuszca i bęben tłukący się w pieśni zlewają się w jedno. Bez podobieństwa do głosu żadnego innego ptaka, nie poddający się opisowi dźwięk. [...]
1 Tytuł fragmentu pochodzi od autorów podręcznika.
2 Pisownia oryginalna. Zasady polskiej ortografii zalecają obecnie łączną pisownię nie z imiesłowami przymiotnikowymi.
3 Głuszec – duży ptak ważący ok. 5 kg, zamieszkujący dzikie uroczyska północnej Europy i Azji. Bardzo rzadki i płochliwy, uważany za symbol pierwotnej puszczy.
Nazwę zawdzięcza temu, że podczas wiosennych godów zachowuje się tak, jakby był głuchy.
geneza
W roku 1951 Czesław Miłosz, pochodzący – tak jak Mickiewicz – z Litwy, wyemigrował z Polski do Francji. Dwa lata później wydał w paryskim Instytucie Literackim „Kultura”
Dolinę Issy. Utwór ma charakter autobiogra-ficzny – pisarz przetwarza w nim swoje wspo-mnienia z początku XX w. o świecie dzieciń-stwa – litewskim dworze i otaczającej go przyrodzie.
wpRowadzenie do leKtuRy
Akcja powieści rozgrywa się na Litwie w latach dwudziestych XX w. w ziemiańskim dworze.
Jej bohaterem jest kilkunastoletni Tomasz – wnikliwy badacz przyrody, obserwator doro-słych, poszukujący odpowiedzi na podstawo-we pytania egzystencjalne. Przedstawiony poniżej fragment powieści opisuje polowanie na głuszca, w którym biorą udział leśnik Romuald i Tomasz.
autor
Patrz: lekcja 13. w pierwszej części podręcznika dla klasy pierwszej.
gatunek
POWiEść iNicJAcyJNA – typ powieści, której tematem jest dorastanie i dojrzewanie głównego bohatera, jego wejście w świat dorosłych (inicjacja). Narrator wypowiada się w pierwszej osobie, co zbliża utwór do pamiętnika, lub w trzeciej – wówczas dyskretnie sympatyzuje z młodym bohaterem. Losy głównej postaci są pretekstem do snucia wątków autobiograficz
nych, filozoficznych, psychologicznych.
K
HENRyK WEySSENHOFF (czytaj: wajzenhof), TAJEmNicZA PiEśń. GłUSZEc, 1921, muzeum Narodowe w Warszawie Określ, w jaki sposób artysta wykreował nastrój tajemniczości.
[4] Strzał. Tomasz widzi odrywanie się głuszca od gałęzi, bez żadnego ruchu skrzydłami, długą smugę spadania, słyszy łoskot uderzenia o ziemię, drugie echo za echem strzału.
Przeciąga językiem po spieczonych wargach. Jest w nim szczęśliwość i dziękczynienie Bogu.
[5] Z metalicznym połyskiem, czerwoną brwią, dziobem jak z białawej kości, kiedy wzięty za głowę przez Tomasza i podniesiony na wysokość ramienia, zwieszał mu się aż do stóp. Pod dziobem jakby broda z piór. Nie znał ludzi, może raz czy dwa słyszał ich głosy. [...] Uderzył piorun i zabił. A on, Tomasz, przebywał za piorunem, z drugiej strony, spotkali się tak, jak mogli się spotkać i trochę żal, że nigdy inaczej, tylko tak. Właściwie tęsknił do porozumienia z różnymi żyjącymi istotami takiego, jakiego nie ma. Czemu ta przegroda i czemu, jeśli się kocha naturę, trzeba zostać myśliwym?
Copyright © 1955 by the Czeslaw Milosz Estate
P o l e c e n i a d o t e k s t u
1. W poemacie Mickiewicza i powieści Miłosza wskaż fragmenty, w których bohaterowie wyrażają swe uczucia wobec przyrody.
2. Jakie emocje przeżywają bohaterowie obu tekstów?
3. Znajdź w opisach puszczy u obu pisarzy efekty wizualne i dźwiękowe.
4. Który z obrazów przyrody – Mickiewicza czy Miłosza – jest idealizowany, a który wydaje się realistyczny?
Uzasadnij odpowiedź.
5. Wyjaśnij funkcję antropomorfizacji i animizacji w obrazie lasu z fragmentu tekstu Miłosza. Określ, czym różni się od tego przedstawienia wizja Mickiewicza.
6. W jaki sposób człowiek usiłuje mieć bliski kontakt z przyrodą? Porównaj metodę narratora w Panu Tadeuszu i Romualda w Dolinie Issy.
7. Odwołując się do ostatniego akapitu fragmentu Doliny Issy, dokonaj etycznej oceny polowania na zwierzęta, traktowanego jako rodzaj rozrywki.
P r a c a d o m o w a
1. Wymień baśniowe cechy kreacji obrazu matecznika w Panu Tadeuszu (księga IV, wersy 479.–557.)
2. Dokonaj analizy porównawczej fragmentu Doliny Issy i Mickiewiczowskiego opisu matecznika (księga IV, wersy 479.–557.). W tym celu:
a) wskaż środki obrazowania służące obu twórcom do ukazania pierwotności puszczy;
b) odszukaj motyw śmierci w obu utworach i określ jego funkcję w obrazie przyrody;
c) omów role, w jakie wchodzi narrator w każdym z utworów.
3. Przedstaw wpływ poszczególnych ról narratora na kształtowanie obrazu przyrody.
T w o r z e n i e w ł a s n e g o t e k s t u
1. Pan Tadeusz jako traktat estetyczny o naturze i źródłach piękna. Sformułuj główne tezy tego traktatu i ustosunkuj się do nich.
2. Dziki? posępny? tajemniczy? melancholijny? Przedstaw malarskie ujęcia krajobrazu przyrody Północy, odwołując się do Pejzażu nocnego z rzeką i księżycem Aleksandra
Orłowskiego oraz innych dzieł (możesz wykorzystać reprodukcje zamieszczone w tej lekcji lub poszukać własnych przykładów).
» P O J ę C I A K l U C Z O W E
animizaCja (inaczej ożywienie) – rodzaj metafory;
polega na nadawaniu elementom świata przyrody nieożywionej cech istot żywych, np. „wiatr wyje”.
antRopomoRfizaCja – patrz: s. 129.
idealizaCja – patrz: s. 129.
wpRowadzenie do dysKusji
Nazwisko głównego bohatera poematu moż-na łączyć z postacią, która pojawia się w ro-dzinnej historii rodu Mickiewiczów. Brat dziadka poety, Bazyli z Zaosia, został śmier-telnie pobity przez znanego w powiecie awanturnika Jana Saplicę. Poeta obdarzył swojego bohatera innym imieniem i prze-kształconym nazwiskiem. Co więcej, historię życia Jacka Soplicy – rozpiętą między zbrod-nią i pokutą, dumą i pokorą, warcholstwem i poświęceniem – uczynił symbolem ducho-wej przemiany polskiej szlachty. Przemiany pożądanej, oczekiwanej przez Mickiewicza.
Biografia Soplicy, w której odnajdujemy epi-zody charakterystyczne dla losów Polaków
ciemiężonych przez trzech zaborców, stała się syntezą losu całego narodu.
sopliCa jaKo boHateR bajRoniCzny Mickiewicz nadał głównej postaci Pana Tade-usza rysy bohatera bajronicznego. Podobnie jak Konrad Wallenrod (patrz: lekcja 12.), Jacek Soplica jest postacią zagadkową, jego biografia została przedstawiona fragmentarycznie i do-piero scena spowiedzi przedśmiertnej pozwa-la czytelnikowi w pełni zrekonstruować bieg jego życia. Zarówno młody Soplica, jak i Kon-rad Wallenrod są silnymi osobowościami, przeżyli w młodości nieszczęśliwą miłość i przywdziali habit zakonnika, by realizować cele ważne dla narodu.
23
kim jest Jacek soplica: bohaterem godnym naśladowania czy potępienia? człowiekiem z krwi i kości czy postacią „papierową”? bohaterem nowych czasów czy kolejnym wcieleniem
romantycznego geniusza i idealisty? czy człowiek może diametralnie zmienić swoją osobowość, ukształtować samego siebie? Zapewne jeszcze wiele innych pytań nasunie Wam sąd nad Jackiem