Kordian (fragmenty)
Monolog Kordiana (z aktu I, scena I).
KORDIAN
Otom ja sam, jak drzewo zwarzone od kiści1, Sto we mnie żądz, sto uczuć, sto uwiędłych liści;
Ilekroć wiatr silniejszy wionie, zrywa tłumy.
Celem uczuć – zwiędnienie; głosem uczuć – szumy [5] Bez harmonii wyrazów... Niech grom we mnie wali!
Niech w tłumie myśli jaką myśl wielką zapali...
Boże! zdejm z mego serca jaskółczy niepokój, Daj życiu duszę i cel duszy wyprorokuj...
Jedną myśl wielką roznieć, niechaj pali żarem, [10] A stanę się tej myśli narzędziem, zegarem,
Na twarzy ją pokażę, popchnę serca biciem, Rozdzwonię wyrazami, i dokończę życiem.
Stary sługa Kordiana, Grzegorz, próbuje podsunąć mu jakąś koncepcję życia. Opowiada m.in. o wyczynie Kazi-mierza – wziętego do niewoli rosyjskiej podczas kampanii Napoleona w 1812 r. Baszkirscy Tatarzy, którzy eskortują jeńców w głąb Rosji, chcą ich wcielić do oddziałów rosyjskich. Opierających się Polaków chwytają na arkan (rodzaj lassa).
GRZEGORZ
Staliśmy jak garść kłosów pożółkłych śród błonia2; Głuche było milczenie, zgroza, obłąkanie.
[15] Piszcząc, kołem jak krucy krążyli poganie3, Wybierali oczyma, gdzie powrozem skiną,
śmierć dając, chcieli zabić przedśmiertną godziną.
Wtem, panie! nasz Kazimierz! ów Kazimierz młody!
Skoczył w tłumy Baszkirów, i z tłumu wyskoczył [20] Z pułkownikiem tatarskim, rzucił się do wody;
Tak ujętego wroga między dwie kry wtłoczył, A kry się zbiegły, głowa z Baszkira odpadła
1 Zwarzone od kiści – tu: zmrożone od pąków.
2 śród błonia – na łące nadrzecznej.
3 Poganie – mowa o Tatarach, Baszkirach.
Jak mieczem odrąbana i na krze usiadła Z otwartymi oczyma...
KORDIAN
[25] A Kazimierz?
GRZEGORZ
Zginął...
KORDIAN
Grzegorzu, czy nie pomnisz zmarłego nazwiska?
GRZEGORZ
Nie wiem: On pod imieniem Kazimierza słynął, Co mu tam dziś nazwisko po śmierci? Pan ściska [30] Rękę starego sługi...
KORDIAN
Boże! jak ten stary
Rósł zapałem w olbrzyma; lecz ja nie mam wiary, Gdzie ludzie oddychają, ja oddech utracam.
Z wyniosłych myśli ludzkich niedowiarka okiem [35] Wsteczną drogą do źródła mętnego powracam.
Dróg zawartych przesądem nie przestąpię krokiem1. Teraz czas świat młodzieńca zapałem przemierzyć, I rozwiązać pytanie: żyć? alboli nie żyć?2
Jam bezsilny! Nie mogę, jak Edyp zabójca,
[40] Rozwiązać wszystkich sfinksów zagadki na świecie;
Rozmnożyły się sfinksy, dziś tajemnic trójca3 Liczna jak ziarna piasku, jak łąkowe kwiecie;
Wszędzie pełno tajemnic, świat się nie rozszerzył, Ale zyskał na głębi... Wierzchem człowiek płynie, [45] Lecz jeśli drogi węzłem żeglarskim nie mierzył,
Nie wie, czy bieg jest biegiem, gdy brzeg z oczu ginie...
P o l e c e n i a d o t e k s t u
1. Odwołując się do kontekstu cytowanej wypowiedzi Kordiana, określ, jakie fakty mogły wpłynąć na jego uczucia.
2. Przedstaw autocharakterystykę Kordiana. W tym celu odszukaj odpowiednie fragmenty monologu bohatera.
3. Na podstawie znajomości całego utworu zreferuj zwięźle bajkę opowiedzianą Kordianowi przez Grzegorza. Przedstaw sens paraboli (patrz: pojęcia kluczowe na stronie obok).
1 Sens wersu 36.: nie wejdę na drogi zamknięte dla mnie przez prawo zwyczajowe, moralność ogółu.
2 Żyć? alboli nie żyć? – parafraza słynnego pytania Hamleta z jego monologu (patrz: lekcja 18. z drugiej części podręcznika dla klasy pierwszej).
3Wersy 41.–43.: odwołanie do greckiego mitu o Edypie, który odgadł składającą się z trzech członów zagadkę Sfinksa (tajemnic trójca), a następnie nieświadomie zabił własnego ojca (patrz: lekcja 38. z pierwszej części podręcznika dla klasy pierwszej).
4. Jakie idee pragnie zaszczepić
słuchaczowi stary sługa? Omów i nazwij zachowanie Kazimierza (wersy 13.–24.).
5. Określ, jakie uczucia wywołuje w Kordianie opowiadanie o Kazimierzu.
6. Wskaż i nazwij środki literackie, za pomocą których zostały wyrażone uczucia bohatera.
7. Wyjaśnij sens odwołań do mitu o Edypie w monologu Kordiana (wersy 31.–46.).
8. Przedstaw niepokoje egzystencjalne bohatera.
9. Określ, na czym polega hamletyzm Kordiana.
10. Co według Ciebie wpływa
na postępowanie młodego Kordiana – jego wiek, wychowanie czy charakter? Uzasadnij odpowiedź.
Juliusz Słowacki
Kordian (fragmenty)
Wieczorem Kordian z laurą w parku (z aktu I, scena II).
KORDIAN
Odmiatam i kruszę
Gałązki, ciernie, chwasty spod stóp twoich, pani. – Cierń, co mi zrani rękę, nikogo nie zrani!
LAURA
Kordian zapomniał, że ma matkę, matkę wdowę.
[5] Cóż to? Kordian brwi zmarszczył, chmurzy się, rumieni?
KORDIAN
Zapytaj się drzew, pani, dlaczego w jesieni, Szronem dotknięte, noszą liście purpurowe?
To tajemnica szronu...
LAURA
Usiądźmy w alei.
[10] Któż z nas pierwszy obaczy gwiazdę dobrze znaną?...
KORDIAN
Nie ujrzę jej, jeżeli to gwiazda nadziei!...
» P O J ę C I A K l U C Z O W E
Hamletyzm – postawa wahania się, ciągłego niezdecydowania, zwłaszcza w sprawie podjęcia lub zaniechania działania.
Hamletyzm wynika z nadwrażliwości etycznej bohatera i pogłębionej refleksji nad własnym działaniem, jego uzasadnieniem i efektami.
ofiaRniCtwo – gotowość do poświęcenia swego życia dla szczytnego celu, potraktowanie własnej osoby jako ofiary na rzecz wielkiej idei albo dobra zbiorowości. W przeciwieństwie do prometeizmu (patrz: lekcja 13.) jednostka składająca ofiarę nie domaga się sławy i chce pozostać bezimienna.
paRabola (przypowieść) – niewielka, schematyczna narracja, fikcyjna, ale oparta na zasadzie prawdopodobieństwa. Występują w niej dwa poziomy znaczeń: pierwszy – wzięty z życia codziennego – oraz drugi – symboliczny, odwołujący się do spraw trudno uchwytnych, abstrakcyjnych. Znaczenie dosłowne i symboliczne łączy zasada analogii (odpowiedniości).
LAURA
A jeśli gwiazda wspomnień?
KORDIAN
O! dla mnie za rano Na bladą gwiazdę wspomnień!...
LAURA
[15] Gdzież gwiazda Kordiana?
Kordian wznosi oczy na twarz Laury i odwraca się.
Jak się nazywa?
KORDIAN Przyszłość.
LAURA z uśmiechem W której stronie nieba?
KORDIAN
O! nie wiem! nie wiem – jest to gwiazda obłąkana1, [20] Co dnia ją trzeba tracić, co dnia szukać trzeba...
LAURA
Kordian ma piękną przyszłość, talenta, zdolności...
P o l e c e n i a d o t e k s t u
1. Odwołując się do całego I aktu dramatu, określ stosunek Kordiana do Laury.
2. Wskaż cechy miłości werterycznej w relacji bohaterów.
3. Na podstawie analizy wypowiedzi Laury uzasadnij tezę, że bohaterka zachowuje się wobec Kordiana z protekcjonalną wyższością.
4. Wyjaśnij, w odniesieniu do całego aktu I, w czym wyraża się Kordianowski „ból istnienia”.
5. Rozkapryszenie? nuda? egzystencjalny dramat? Oceń postawę Kordiana w 1 akcie utworu. Uzasadnij swoją opinię.
P r a c a d o m o w a
Porównaj Kordiana z Hamletem. Uwzględnij stosunek bohaterów do misji, której się podejmują, ich dylematy egzystencjalne i wrażliwość moralną.
1 Gwiazda obłąkana – gwiazda niemająca stałego miejsca na niebie (tzw. błędna gwiazda).
» P O J ę C I A K l U C Z O W E
postawa weRteRyCzna (weRteRyzm) – patrz: lekcja 8.
WeLtSchmerz (czytaj: weltszmerc; z niem.
dosłownie: ból świata) – ból istnienia, pustka egzystencjalna, brak celu w życiu i perspektyw działania. Tak ten stan świadomości nazwał Goethe w Cierpieniach młodego Wertera.
W XIX stuleciu Weltschmerz stał się „chorobą wieku”. Poczucie braku sensu życia znano w naszej cywilizacji od dawna, zmieniała się tylko jego nazwa. W średniowieczu stan ten nazywano acedią (łac. acedia – lenistwo, destrukcyjna bezczynność), w XVI–XVIII w.
– melancholią, od XX w. zaś, pod wpływem odkryć psychiatrii – depresją.