R
Adam Mickiewicz
Pan Tadeusz (fragmenty)
Dyskusja Hrabiego – rysownika amatora, Telimeny i Tadeusza o przyrodzie włoskiej i litewskiej. Mówi Telimena.
„[...] Szczególniej potrzeba
Szukać pięknej natury! O, szczęśliwe nieba Krajów włoskich! różowe1 Cezarów ogrody!
Wy, klasyczne Tyburu spadające wody!
[5] I straszne Pauzylipu skaliste wydroże!2 To, Hrabio, kraj malarzów! U nas, żal się Boże!
Dziecko muz, w Soplicowie oddane na mamki3, Umrze pewnie. [...]”
Zaczęli więc rozmowę o niebios błękitach,
[10] Morskich szumach i wiatrach wonnych, i skał szczytach, Mieszając tu i ówdzie, podróżnych zwyczajem,
śmiech i urąganie się nad ojczystym krajem.
A przecież wokoło nich ciągnęły się lasy Litewskie! tak poważne i tak pełne krasy!
[15] Czeremchy oplatane dzikich chmielów wieńcem, Jarzębiny ze świeżym pasterskim rumieńcem, Leszczyna jak menada4 z zielonemi berły, Ubranymi, jak w grona, w orzechowe perły;
A niżej dziatwa leśna: głóg w objęciu kalin,
1 Różowe – w znaczeniu: różane. Mowa o ogrodzie cezarów w Rzymie na Wzgórzu Palatyńskim.
2 Wersy 4.–5. to frazy zaczerpnięte z klasycystycznego poematu Sofiówka Stanisława Trembeckiego. Tyburu spadające wody to wodospady na rzece Teverone w okolicach Rzymu, Pauzylipu skaliste wydroże – tunel wykuty w skalistej górze Pausilippe koło Neapolu.
3 mamka – kobieta karmiąca piersią niemowlę, ale niebędąca jego matką.
4 menada(mit.) – bachantka, tańcząca kobieta z orszaku boga wina Bachusa (Dionizosa), zwykle w ręku trzymała laskę oplecioną winną latoroślą.
Piękno przyrody Północy jako pierwsi odkryli artyści angielscy przełomu XVIII i XIX w. John Constable (czytaj:
dżon konstebl), zwany mistrzem zieloności, tworzył pejzaże angielskiej wsi; Joseph William Turner (czytaj: dżozef łiliem terner) malował wizjoner-skie obrazy, w których częstym motywem były
mgła, deszcz i morze (patrz:
lekcja 27.). Melancholijny górski krajobraz szkockiej Północy wprowadził do literatury James Macpherson (czytaj: dżejmz makfersen) w Pieśni Osjana (1765). Jednak właściwym prekursorem romantyków angielskich był William Wordsworth (czytaj:
łiliem łerdsłerf; 1770–1850), który
spędził życie w Krainie Jezior, tworząc poezję w myśl hasła
„Niech przyroda będzie twoją nauczycielką”. W balladach opisywał niezepsutą przez ingerencję człowieka przyrodę swojej małej ojczyzny. Wordsworth był też jednym z pierwszych działaczy ochrony przyrody.
W I E D Z I E ć W I ę C E J . . .
[20] Ożyna1 czarne usta tuląca do malin.
Drzewa i krzewy liśćmi wzięły się za ręce Jak do tańca stające panny i młodzieńce Wkoło pary małżonków. Stoi pośród grona Para, nad całą leśną gromadą wzniesiona [25] Wysmukłością kibici i barwy powabem:
Brzoza biała, kochanka, z małżonkiem swym grabem.
A dalej, jakby starce na dzieci i wnuki, Patrzą, siedząc w milczeniu, tu sędziwe buki, Tam matrony2 topole i mchami brodaty
[30] Dąb, włożywszy pięć wieków na swój kark garbaty, Wspiera się, jak na grobów połamanych słupach, Na dębów, przodków swoich, skamieniałych trupach. [...]
1 Ożyna – właściwie: jeżyna (prowincjonalizm językowy Mickiewicza).
2 matrony – tu: dostojne kobiety.
ALEKSANdER ORłOWSKi, PEJZAŻ NOcNy Z RZEKą i KSięŻycEm, ok. 1800, muzeum Narodowe w Warszawie Zdaniem Telimeny ten mieszkający w Petersburgu malarz „wysławiał wszystko w Polszcze: ziemię, niebo, lasy” (księga III, wers 629.). Wskaż na obrazie elementy krajobrazu przyrody Północy.
Wypowiedź Tadeusza.
„Te Państwa niebo włoskie, jak o nim słyszałem, Błękitne, czyste, wszak to jak zamarzła woda;
[35] Czyż nie piękniejsze stokroć wiatr i niepogoda?
U nas dość głowę podnieść: ileż to widoków!
Ileż scen i obrazów z samej gry obłoków!
Bo każda chmura inna: na przykład jesienna Pełźnie jak żółw leniwa, ulewą brzemienna [40] I z nieba aż do ziemi spuszcza długie smugi
Jak rozwite warkocze, to są deszczu strugi;
Chmura z gradem, jak balon, szybko z wiatrem leci, Krągła, ciemnobłękitna, w środku żółto świeci, Szum wielki słychać wkoło; nawet te codzienne, [45] Patrzcie Państwo, te białe chmurki, jak odmienne!
Zrazu jak stada dzikich gęsi lub łabędzi, A z tyłu wiatr jak sokoł do kupy je pędzi;
ściskają się, grubieją, rosną, nowe dziwy!
Dostają krzywych karków, rozpuszczają grzywy, [50] Wysuwają nóg rzędy i po niebios sklepie
Przelatują jak tabun rumaków po stepie:
Wszystkie białe jak srebro, zmieszały się – nagle Z ich karków rosną maszty, z grzyw szerokie żagle, Tabun zmienia się w okręt i wspaniale płynie [55] Cicho, z wolna, po niebios błękitnej równinie!”
JOHN cONSTABLE, PARK WiVENHOE, 1816, National Gallery of Art (czytaj: naszjonal galeri of art), Waszyngton Z zamieszczonych w lekcji wypowiedzi bohaterów poematu Mickiewicza wybierz fragment, który mógłby być komentarzem do obrazu angielskiego pejzażysty.
P o l e c e n i a d o t e k s t u
1. Znajdź w monologu Telimeny środki wyrazu świadczące o jej stosunku do przyrody litewskiej.
2. W wypowiedzi bohaterki wskaż odwołania do tradycji oświecenia. Wyjaśnij, jaka jest ich funkcja.
3. Na podstawie wersów 13.–32. sporządź katalog drzew i krzewów przedstawionych w analizowanym fragmencie poematu.
4. Jak sądzisz, dlaczego Mickiewicz wymienił tak wiele gatunków roślin?
5. W opisie lasu znajdź przykłady antropomorfizacji przyrody.
6. Odkryj prawa rządzące światem ukazanym przez poetę.
7. Na czym polega idealizacja obrazu lasu w poemacie?
8. W wypowiedzi Tadeusza wyodrębnij tezę, główny argument i przykłady. Sformułuj samodzielnie myśl zawartą w słowach bohatera. Sporządź notatkę w dowolnej formie.
Teza: ....
Argument: ....
Przykład 1.: ....
Przykład 2.: ....
Przykład 3.: ....
9. Jaką estetykę propaguje Tadeusz?
10. Określ, za pomocą jakich środków językowych poeta osiągnął efekt plastyczności i dynamiki obrazu nieba.
11. Oceń argumentację obojga bohaterów – kto według Ciebie ma rację?
Uzasadnij odpowiedź.
T w o r z e n i e
w ł a s n e g o t e k s t u
Dokonaj analizy porównawczej fragmentu Pana Tadeusza (przytoczone na lekcji wersy 13.–32.) i sonetu Bakczysaraj w nocy.
» P O J ę C I A K l U C Z O W E
antRopomoRfizaCja – typ metafory;
polega na nadawaniu elementom świata przyrody cech charakterystycznych tylko dla człowieka, np. zdolności do myślenia, miłości, śmiechu i płaczu. Nie odwołuje się, w odróżnieniu od personifikacji, do fizyczności ludzkiej postaci.
idealizaCja – nadawanie danym elementom rzeczywistości cech niezgodnych z ich właściwościami i wyglądem, aby uczynić je piękniejszymi albo bardziej wartościowymi. Idealizacja jest przejawem subiektywnego oglądu rzeczywistości, pragnienia, by dostosować jej obraz do z góry założonego wzorca.