Juliusz Słowacki
Kordian (fragmenty)
Kordian, zdobywszy w wyniku podróży po Europie doświadczenie życiowe, podejmuje decyzję o wyborze drogi działania. Stoi na górze Mont Blanc (z aktu II).
KORDIAN
Jam jest posąg człowieka, na posągu świata.
...
O, gdyby tak się wedrzeć na umysłów górę, Gdyby stanąć na ludzkich myśli piramidzie I przebić czołem przesądów chmurę, [5] I być najwyższą myślą wcieloną...
Pomyśleć tak – i nie chcieć? o hańbo! o wstydzie!
Pomyśleć tak – i nie móc? w szmaty podrę łono!
Nie móc? – to piekło!
Mogęż siłą uczucia serce moje nalać, [10] Aby się czuciem na tłumy rozciekło,
I przepełniło serca nad brzegi, I popłynęło rzeką pod trony – obalać?
Mogęż zruszyć1 lawiny? potem lawin śniegi, Zawieszone nad siołem2,
[15] Zatrzymać ręką lub czołem?
Mogęż, jak Bóg w dzień stworzenia, Ogromnej dłoni zamachem
Rzucić gwiazdy nad świata zbudowanym gmachem, Tak, by w drodze przeznaczenia,
[20] Nie napotkały nigdy kruchej świata gliny, I nie strzaskały w żegludze?
Mogę – więc pójdę! ludy zawołam! obudzę!
1 Zruszyć – poruszyć.
2 Sioło – wieś.
KONRAd GROB, śmiERć WiNKELRiEdA POd SEmPAcH, druga połowa XiX w., własność prywatna
Legendarny bohater walk o niepodległość Szwajcarii, Arnold Struth von Winkelried (czytaj: sztrut fon winkelrid), w bitwie pod Sempach (1386) pochwycił włócznie wroga i skierował je na siebie, aby utorować drogę żołnierzom szwajcarskim. Bitwa zakończyła się zwycięstwem Szwajcarów. Legenda, znana z XVI-wiecznych kronik, stała się sławna w XIX w.
Po chwili – z wyrazem zniechęcenia
Może lepiej się rzucić w lodowe szczeliny?...
Po chwili – zrazu spokojnie, potem z zapałem Uczucia po światowych opadały drogach...
[25] Gorzkie pocałowania kobiety – kupiłem...
Wiara dziecinna padła na papieskich progach...
Nic – nic – nic – aż w powietrza błękicie Skąpałem się... i ożyłem, I czuję życie!
[30] Lecz nim myślą olbrzymią rozpłonę,
Posągu piękność mam – lecz lampy brak1. [...]
Nie – myśli wielkiej trzeba z ziemi, lub z błękitu.
Spojrzałem ze skały szczytu, Duch rycerza powstał z lodów...
[35] Winkelried2 dzidy wrogów zebrał i w pierś włożył,
Ludy! Winkelried ożył!
Polska Winkelriedem narodów!
Poświęci się, choć padnie jak dawniej! jak nieraz!
Nieście mię, chmury! nieście, wiatry! nieście, ptacy!
Chmura znosi go z igły lodu CHMURA
[40] Siadaj w mgłę – niosęć.... Oto Polska – działaj teraz!...
KORDIAN
rzucając się na rodzinną ziemię z wyciągniętymi rękoma, woła Polacy!!!
P o l e c e n i a d o t e k s t u
1. Określ, na czym polega podobieństwo monologu Kordiana (wersy 1.–22.) do monologu Konrada z Wielkiej Improwizacji (patrz: lekcja 13.). W tym celu:
a) ustal, w czym jest podobne rozumienie funkcji poety i jego kreacjonizmu w obu monologach;
b) określ, jaki jest stosunek bohaterów do Boga;
c) przedstaw stosunek bohaterów do zwykłych ludzi;
d) porównaj samoocenę bohaterów;
e) zestaw środki stylistyczne występujące w obu tekstach.
2. Czy wypowiedź Kordiana można uznać za improwizację (patrz: Gatunek w lekcji 13.)?
Uzasadnij odpowiedź.
1 Wers 31.: nawiązanie do słów Mickiewicza o poezji Słowackiego (patrz: Wprowadzenie do lektury).
2 Winkelried – patrz: podpis pod ilustracją.
3. Wskaż w wypowiedzi Kordiana wersy odnoszące się do ukształtowania przestrzeni.
4. Określ, jaka jest rola przestrzeni w kreowaniu postaci bohatera i jego wizji świata.
5. Na podstawie znajomości aktu II, rozwiń myśli Kordiana zawarte w wersach 24.–26.
6. Określ funkcję wersów 24.–26.
w wypowiedzi bohatera.
7. Przedstaw ideę sformułowaną przez Kordiana (wersy 33.–38.).
8. Na czym polega odmienność wizji bohatera od koncepcji wyrażonej przez Konrada w Dziadach drezdeńskich?
9. Którą z postaw – prometejską czy winkelriedyczną – uważasz za słuszniejszą? A może żadną z nich? Uzasadnij odpowiedź.
P r a c a d o m o w a
Opisz drogę przemiany wewnętrznej Kordiana ukazaną w akcie II dramatu. Określ wartości odrzucone i zaakceptowane przez bohatera oraz dokonaj własnej oceny tych wyborów.
T w o r z e n i e w ł a s n e g o t e k s t u
1. Czy ideę homo viator (patrz: pojęcia kluczowe w lekcji 32.) uważasz za ponadczasową, ważną dla współczesnego człowieka? Rozważ problem, odwołując się do Kordiana i innych tekstów kultury.
2. Którą z koncepcji poświęcenia dla ojczyzny uważasz za realistyczną, godną wprowadzenia w czyn – Adama Mickiewicza z Dziadów cz. III, z Pana Tadeusza, czy Juliusza Słowackiego z Kordiana? Sformułuj odpowiedź i uzasadnij.
3. Dokonaj analizy porównawczej Wielkiej Improwizacji (patrz: lekcja 13.) i monologu Kordiana na górze Mont Blanc. Postaw hipotezę interpretacyjną i uzasadnij ją.
» P O J ę C I A K l U C Z O W E
pRzestRzeń otwaRta – w dziele literackim jest przedstawiona za pomocą obrazów panoramicznych, otwartych po horyzont; oznacza zazwyczaj wolność, swobodę myślenia i działania. Z kolei przestrzeń zamknięta (np. ciasne wnętrza) symbolizuje najczęściej sensy negatywne:
uwięzienie, zło, ograniczenie horyzontów myślenia.
winKelRiedyzm (czytaj: winkenlridyzm) – postawa poświęcenia się w walce, oddania własnego życia w celu ocalenia innych.
Termin ten, pochodzący od nazwiska legendarnego rycerza szwajcarskiego Arnolda Winkelrieda, dotyczy poświęcenia zarówno jednostek, jak i całego narodu (patrz też:
reprodukcja zamieszczona w tej lekcji).
Renesansowy myśliciel Niccolò Machiavelli (czytaj:
nikolo makjawelli) w swym traktacie politycznym Książę sformułował zasadę, że szczytny moralnie cel uświęca niegodne środki podjęte, by go zrealizować.
mesjanizm
w nadejście sprawiedliwości, którą zaprowadzi Bóg przez swego mesjasza bohater: 44
utwór: Dziady cześć III Adama Mickiewicza Hasło: „Polska Chrystusem narodów”
Idea solidaryzmu narodowego w walce ze wspólnym wrogiem została ukazana w Panu Tadeuszu w scenie walki Dobrzyńskich, Sopliców i Hrabiego z Moskalami (tu ksiądz Robak zasłania Hrabiego przed kulą). Wierne ilustracje do Pana Tadeusza wykonał Michał Elwiro Andriolli.
Solidaryzm narodowy – postawa wspólnej walki zjednoczonego i odrodzonego moralnie narodu bohater: Jacek Soplica
utwór: Pan Tadeusz Adama Mickiewicza Hasło: „Kochajmy się!”
Walenrodyzm – walka podstępna, sprzeczna z moralnością i etosem rycerskim bohater: Konrad Wallenrod (Walter Alf)
utwór: Konrad Wallenrod Adama Mickiewicza
Hasło: „Trzeba być lisem i lwem”
Wizja męki Jezusa na obrazie Ukrzyżowanie polskiego XIX-wiecznego malarza, Wojciecha Piechowskiego.
Winkelriedyzm
– postawa poświęcenia życia w walce o wyzwolenie narodu bohater: Kordian utwór: Kordian Juliusza Słowackiego
Hasło: „Polska Winkelriedem narodów”