Ekspozytura budowlana: Jarosław Liczba folwarków: 108

1.2. Liczba folwarków zniszczonych: 108

1.3. Liczba statystycznie opracowanych folwarków: 21 1.4. Subwencje przyznane w 1917 r.: 12

2. Ekspozytura budowlana: Lwów 2.1. Liczba folwarków: 155

2.2. Liczba folwarków zniszczonych: 120

2.3. Liczba statystycznie opracowanych folwarków: 18 2.4. Subwencje przyznane w 1917 r.: 7

3. Ekspozytura budowlana: Łańcut 3.1. Liczba folwarków: 120

3.2. Liczba folwarków zniszczonych: 108

3.3. Liczba statystycznie opracowanych folwarków: 100 3.4. Subwencje przyznane w 1917 r.: 0

4. Ekspozytura budowlana: Rudki 4.1. Liczba folwarków: 103

4.2. Liczba folwarków zniszczonych: 99

4.3. Liczba statystycznie opracowanych folwarków: 47 4.4. Subwencje przyznane w 1917 r.: 6

5. Ekspozytura budowlana: Żółkiew 5.1. Liczba folwarków: 158

5.2. Liczba folwarków zniszczonych: 144

5.3. Liczba statystycznie opracowanych folwarków: 95 5.4. Subwencje przyznane w 1917 r.: 23

6. Ekspozytura budowlana: Jasło 6.1. Liczba folwarków: 101

6.2. Liczba folwarków zniszczonych: 81

6.3. Liczba statystycznie opracowanych folwarków: 38 6.4. Subwencje przyznane w 1917 r.: 7

7. Ekspozytura budowlana: Bóbrka 7.1. Liczba folwarków: 113

7.2. Liczba folwarków zniszczonych: 103

7.3. Liczba statystycznie opracowanych folwarków: 7

7.4. Subwencje przyznane w 1917 r.: 1 8. Ekspozytura budowlana: Gorlice 8.1. Liczba folwarków: 73

8.2. Liczba folwarków zniszczonych: 52

8.3. Liczba statystycznie opracowanych folwarków: 14 8.4. Subwencje przyznane w 1917 r.: 6

9. Ekspozytura budowlana: Sądowa Wisznia 9.1. Liczba folwarków: 127

9.2. Liczba folwarków zniszczonych: 127

9.3. Liczba statystycznie opracowanych folwarków: 108 9.4. Subwencje przyznane w 1917 r.: 0

10. Ekspozytura budowlana: Lubaczów 10.1. Liczba folwarków: 101

10.2. Liczba folwarków zniszczonych: 87

10.3. Liczba statystycznie opracowanych folwarków: 35 10.4. Subwencje przyznane w 1917 r.: 0

11. Ekspozytura budowlana: Przemyśl 11.1. Liczba folwarków: 100

11.2. Liczba folwarków zniszczonych: 61

11.3. Liczba statystycznie opracowanych folwarków: 33 11.4. Subwencje przyznane w 1917 r.: 31

12. Ekspozytura budowlana: Razem 12.1. Liczba folwarków: 1259

12.2. Liczba folwarków zniszczonych: 1090

12.3. Liczba statystycznie opracowanych folwarków: 516 12.4. Subwencje przyznane w 1917 r.: 93

Źródło: AP Kr, COG, sygn. 26, Rechenschafts-Bericht über die Tätigkeit der bautechnischen Abteilung/Sektion 1/der k.k. Statthalterei Landeszentrale für die

wirtschaftliche Wiederaufrichtung Galiziens und ihrer Bauexposituren während der Zeit vom 1 Jänner bis zum 31 Dezember 1917, k. 27-28, 109, 112-114.

Koniec opisu tabeli 2.

Na odbudowę budynków gospodarczych na folwarkach w pierwszym półroczu 1918 r.

przyznano subwencje w kwocie 38 857 969 koron, a od początku akcji odbudowy do 1

lipca 1918 r. – 7 557 126 koron. W lipcu i sierpniu 1918 r. pomoc dla folwarków wyniosła 4 053 000 koron, a od początku akcji – 11 610 000 [przypis 6.174].

Powszechnym zjawiskiem było łączenie pomocy kredytowej GWZK i subwencji COG przy odbudowie majątków ziemskich. Proces finansowania odbudowy można prześledzić na indywidualnych przykładach. Dobra ziemskie należące do Władysława Długosza (Siary, Sękowa i Korczyna w powiecie gorlickim) poniosły szkody szacowane na 441 884 koron, a koszta ich odbudowy określano na 879 705 koron. Na poczet wymienionych szkód

Długosz otrzymał wstępną zapomogę z Namiestnictwa w kwocie 30 000 koron i pożyczkę z GWZK w wysokości 400 000 koron, z której na odbudowę budynków wydał 288 963 koron, resztę zaś przeznaczył na zakup inwentarza i narzędzi rolniczych. Na likwidację szkód w budynkach, szacowanych na 441 884 koron, wydał łącznie 318 963 (30 000 subwencji Namiestnictwa i 288 963 pożyczki GWZK).

Str. 228

Na likwidację szkód w budynkach, szacowanych na 441 884 koron, wydał łącznie 318 963 (30 000 subwencji Namiestnictwa i 288 963 pożyczki GWZK). Brakującą kwotę 122 921 pokrył ze środków własnych i z dodatkowej subwencji 60 000 koron, przyznanej przez Namiestnictwo 1 lipca 1918 r. [przypis 6.175].

Jan Artwiński, właściciel majątków Kliszów i Toporów w powiecie mieleckim otrzymał pożyczkę z GWZK w kwocie 135 tys. koron, z czego wydatkował na uruchomienie

gospodarstwa i zakup inwentarzy 115 tys. koron oraz skromną subwencję COG w kwocie 10 tys. koron. W marcu 1918 r. konieczne prace w zakresie odbudowy obejmowały:

pokrycie domu mieszkalnego, odbudowę chlewów i kurników, odbudowę domu

mieszkalnego dla robotników sezonowych, pokrycie stodoły, remont domu dla czeladzi.

Łączny koszt obliczono na 107 936,96 koron. Majątek Artwińskiego był zadłużony, dlatego właściciel nie mógł liczyć na kolejną pożyczkę [przypis 6.176].

6.2. Poboczne działy gospodarki rolnej

Poboczne działy gospodarki rolnej, jak ogrodnictwo, sadownictwo, bartnictwo czy rybactwo, nie zostały objęte pomocą w ramach „Hilfsaktion” z lat 1914/1915-1916. Ich odbudowa została wdrożona wraz z powołaniem COG w 1916 r., a w praktyce dopiero w 1917 r. Działania w tym zakresie przebiegały dwukierunkowo. Z jednej strony likwidowano następstwa wojny przez pomoc finansową i materiałową, z drugiej zaś starano się

zapewnić lepsze warunki rozwoju.

Zakres i wielkość pomocy dla ogrodników i sadowników uzależniona była od środków

budżetowych COG. Z upływem czasu zwiększały się one, ale pamiętać należy o wzroście inflacji i spadku siły nabywczej pieniądza. W 1917 r. na odbudowę ogrodnictwa wydano 804 560 koron, a w pierwszym półroczu roku następnego 1 422 883 korony [przypis 6.177]. Od stycznia do sierpnia 1918 r. na odbudowę sadownictwa i ogrodnictwa

przeznaczono 3 116 050 koron [przypis 6.178]. COG od początku swej działalności do 1 maja 1918 r. wydatkowała na odbudowę ogrodnictwa kwotę 1 879 548 koron [przypis 6.179]. Środki te przeznaczono na wsparcie rozmaitych instytucji, kształcenie instruktorów, odbudowę ogrodów i ogrodzeń, zakup fachowych książek, sadzonek i drzewek [przypis 6.180].

Str. 229

Realna pomoc dla właścicieli sadów i ogrodów polegała na dostarczaniu nasion i drzewek owocowych. W 1917 r. rozprowadzono w kraju 32 960 sztuk drzewek owocowych, w tym 18 tys. sztuk za darmo oraz 14 960 dotowanych do 50 procent ich wartości [przypis 6.181 ].

W pierwszym półroczu 1918 r. zakupiono 77 tys. drzewek owocowych [przypis 6.182 ]. W 1917 r. rozpoczęto zwalczanie szkodników, np. mszycy wełnistej, która zagrażała

jabłoniom w okolicach Krakowa [przypis 6.183 ].

W ramach promowania edukacji i wiedzy ogrodniczej organizowano kursy sadownicze, przeprowadzano lustracje szkółek drzewek owocowych, udzielano fachowych porad i subwencji, organizowano konferencje, odczyty itp. W 1917 r. zorganizowano kilka kursów o tematyce ogrodniczo-sadowniczej (luty – Łącko, marzec – Łyczany, lipiec – Siary, sierpień – Tarnobrzeg), a także przeprowadzono kontrolę szkółek drzewek owocowych, m.in. w Wólce Kapitańskiej, Rakowicach, Jaśle, Wadowicach, Wieliczce, Limanowej, Podhorcach, Zassowie, Gumniskach koło Tarnowa, Tarnowie, Czernichowie koło

Krakowa, Prusach koło Krakowa, we Lwowie i Zaleszczykach. Przeprowadzono również lustrację zakładu sadowniczego w Limanowej, który był głównym ośrodkiem przeróbki owoców dla powiatów podgórskich [przypis 6.184 ].

Odbudowa ogrodnictwa przebiegała we współpracy COG i organizacji rolniczych.

Towarzystwo Ogrodnicze w Krakowie ufundowało 6 stypendiów dla uczestników kursów ogrodniczych, wznowiło wydawanie pisma „Ogrodnictwo”, pośredniczyło w zakupywaniu dla swych członków nasion oraz zakładało tzw. sady wzorcowe. W 1917 r. powstało ich sześć w powiatach bocheńskim, ropczyckim i wadowickim. Towarzystwo otrzymało

również subwencję na prowadzenie własnego zakładu sadowniczego, specjalizującego się w prowadzeniu szkółki drzewek owocowych [przypis 6.185 ].

Sekcja ogrodnicza GTG dzięki pomocy finansowej COG w latach 1917-1918 założyła 12

sadów wzorcowych, dostarczyła 10 510 sztuk drzewek owocowych i 412 sztuk krzewów, przeprowadziła 3 kursy (2 w Rawie Ruskiej i 1 w Kamionce Wołoskiej) oraz 4 pogadanki [przypis 6.186].

Str. 230

W przypadku bartnictwa do 1917 r. działania ograniczały się do zbierania danych statystycznych o skali zniszczeń. Dopiero w 1917 r. rozpoczęto realizację programu odbudowy w formie pomocy materiałowej (np. ule) i finansowej (subwencje). Przebiegała ona nie bez trudności. Brakowało materiałów i robotników do produkcji uli oraz pszczół krajowych [przypis 6.187 ].

Początkowo, z braku rojów pszczelnych i uli, odbudowa ograniczała się do udzielania drobnych zapomóg pieniężnych w kwocie do 1 tys. koron. Do lipca 1917 r. udzielono ich na łączną sumę 22 910 koron [przypis 6.188 ]. W pierwszych czterech miesiącach 1918 r.

przekazano w formie bezzwrotnych subwencji kwotę 21 199 koron [przypis 6.189 ].

Priorytetem COG było uruchomienie w kraju produkcji uli. W 1917 r. z jej inicjatywy uruchomiono produkcję uli w fabryce maszyn i narzędzi rolniczych w Oświęcimiu oraz w warsztatach przy ekspozyturze budowlanej w Żółkwi. Ekspozytura wykonała 22 sztuki, lecz z braku materiału i odpowiednio przeszkolonych ludzi zaniechała dalszej produkcji.

COG przekazała produkcję uli firmie Piotra Smyczyńskiego w Przemyślu oraz firmie stolarskiej Hornunga we Lwowie [przypis 6.190 ]. Kwotą 7 tys. koron wsparto fabryki produkujące ule i sprzęt pszczelarski, a mianowicie Jana Zygmuntowicza w Krośnie i Smyczyńskiego w Przemyślu [przypis 6.191 ]. Ponadto COG zamówiła w warsztatach wojskowych 2 tys. sztuk uli oraz narzędzia pszczelnicze po cenach nie wyższych niż ich koszty produkcji [przypis 6.192 ].

Pomoc materiałowa COG obejmowała ule, narzędzia pszczelnicze oraz roje. W 1917 r.

pszczelarzom przekazano ok. 1400 sztuk uli wyprodukowanych w Oświęcimiu, Żółkwi i Przemyślu [przypis 6.193 ]. W 1918 r. (do końca sierpnia) zakupiono 6571 uli, 2908 rojów i 5 wirówek do miodu. Do kwietnia 1918 r. hodowcom przekazano 2637 ule i 2132 roje. W lipcu i sierpniu 1918 r. przydzielono 4578 petentom 2299 uli oraz 295 pszczelarzom 1263 roje pszczelne.

Str. 231

Łączne wydatki na bartnictwo wyniosły 314 222 korony [przypis 6.19 4 ].

Pomoc ze strony COG, łącząca wsparcie pieniężne i materiałowe, nie pokrywała całości szkód. Można to prześledzić na konkretnych przykładach. Jędrzej Klisiewicz z Borzęcina w

powiecie brzeskim na skutek zniszczeń dokonanych przez kozaków w listopadzie 1914 r.

stracił 21 pni z 23. O pomoc w odbudowie zwrócił się w maju 1917 r. i w tym samym roku (listopad) otrzymał bezpłatnie 5 uli i 5 rojów, zaś wcześniej dostał zapewnienie, iż gdyby Namiestnictwo nimi nie dysponowało, to zostanie mu udzielona subwencja na ich zakup.

Ule miały pochodzić z fabryki Piotra Smyczyńskiego w Przemyślu, a ich wysłanie planowano na wiosnę 1918 r. List przewozowy, potwierdzający wysłanie, nosi datę 15 czerwca 1918 r., czyli 3,5 roku od czasu poniesienia szkód [przypis 6.195 ]. Ks. Marii Lubomirskiej, właścicielce dóbr Drozdowice, udzielono pomocy w postaci bezpłatnego przekazania 10 uli i 10 rojów pszczół, co stanowiło jedynie 10 procent stanu

przedwojennego. Pasieka liczyła 100 pni, a Lubomirska prosiła o dostarczenie 50 sztuk [przypis 6.196 ]. Pomoc dla poszczególnych hodowców nie była wielka, dawano głównie po kilka uli i rojów pszczół. Józef Werchoń z Laszek w powiecie jarosławskim, właściciel 6 pasiek, otrzymał pomoc w postaci trzech uli i 2 rojów [przypis 6.197 ]. Wasyl Łaba z

Szołomyi w powiecie bóbreckim w 1914 r. stracił pasiekę (21 pni), a pomoc przyznano mu w 1917 r. w wysokości 4 uli i 2 pniów [przypis 6.198 ]. W odbudowie bartnictwa główną rolę odgrywała inicjatywa, rzut- kość samych hodowców oraz wzajemna pomoc. Albina

Beerowa z Leżajska, która w pierwszych miesiącach wojny straciła swą złożoną z 35 pni pasiekę, w 1915 r. własnymi siłami przystąpiła do jej odbudowy. Od sąsiadów otrzymała kilka pni, a sama zakupiła 4 gniazda. W 1917 r. jej pasieka liczyła 28 pni, a w 1918 – 44, czyli więcej niż przed wojną [przypis 6.199 ].

COG w proces odbudowy hodowli pszczół włączyła GTG i TRK oraz towarzystwa bartnicze, powoływane w czasie wojny. W 1917 r. GTG pozyskało 10 tys. kg cukru

denaturowanego, co jednak nie pokrywało krajowego zapotrzebowania [przypis 6.200 ]. W powiecie tarnowskim powołano Towarzystwo Pszczelnicze, które zbierało dane o

zniszczeniach i organizowało kursy pszczelarskie [przypis 6.201 ].

Str. 232

W 1918 r. z inicjatywy ekspozytury rolniczej w Nisku powołano tam Towarzystwo Pszczelarskie, do którego przystąpiło ok. 100 członków [przypis 6.20 2 ].

Do 1916 r. odpowiedzialność za odbudowę gospodarki rybnej spoczywała na samych hodowcach i Krajowym Towarzystwie Rybackim. W 1915 r. otrzymało ono od

Namiestnictwa kwotę 4 tys. koron z przeznaczeniem na zarybianie stawów włościańskich.

Towarzystwo objęło nim 33 gospodarzy. Po wycofaniu się Rosjan podjęło się ono zadania zebrania danych statystycznych o skali zniszczeń gospodarki hodowlanej [przypis 6.20 3 ].

Suma zgłoszonych szkód wynosiła ok. 3 mln koron. Na potrzeby rybołówstwa w 1917 r.