Instytucje kredytowe

3.2.1. Galicyjski Wojenny Zakład Kredytowy

Zgodnie z rządowym programem odbudowa zniszczonych obszarów państwa powinna była się opierać na kredytach ze specjalnie do tego celu powołanych instytucji, potocznie nazywanych „bankami wojennymi”.

Str. 113

W Galicji utworzono dwie takie instytucje – Galicyjski Wojenny Zakład Kredytowy oraz Galicyjski Miejski Wojenny Zakład Kredytowy.

Autorem projektu powołania GWZK był Jan Kanty Steczkowski [przypis 3.135], a wiosną 1915 r. działania na rzecz jego powołania prowadziło Koło Polskie. Ministerstwo Skarbu było sceptycznie nastawione do koncepcji zakładu wojennego, ponieważ nie powiodły się rozmowy ministra skarbu Augusta Engela von Mainfeldena z bankami wiedeńskimi w sprawie tworzenia przez nie kapitału zakładowego. Przełomowe okazały się w tym

względzie debaty Leona Bilińskiego z premierem Karlem von Stürghkem w marcu 1915 r.

Premier przyrzekł wówczas utworzenie „banku wojennego” dla Galicji, a 1 kwietnia

zaaprobował projekt opracowany przez Steczkowskiego [przypis 3.136]. GWZK utworzony został rozporządzeniem Ministerstwa Skarbu i Ministerstwa Sprawiedliwości 15 kwietnia 1915 r. na podstawie cesarskiego rozporządzenia z 19 października 1914 r. Z powodu oporu posłów ukraińskich minister skarbu mianował członków dyrekcji i rady GWZK dopiero 6 maja 1915 r., co opóźniło jego uruchomienie o trzy tygodnie. Rozpoczął on pracę 15 maja 1915 r., początkowo w Wiedniu, a od sierpnia w Krakowie. W 1917 r. został przeniesiony do Lwowa [przypis 3.137].

W terenie GWZK swą działalność oparł na powiatowej sieci mężów zaufania z zadaniem wypełniania kwestionariuszy w zakresie wartości majątku, projektowanej odbudowy, rodzaju i wysokości szkód oraz niezbędnych inwestycji [przypis 3.138].

Działalność GWZK regulował statut wydany rozporządzeniem Ministerstwa Skarbu w porozumieniu z Ministerstwem Sprawiedliwości z dnia 15 kwietnia 1915 r., ogłoszony dzień później, tj. 16 kwietnia.

GWZK dysponował kapitałem zakładowym w wysokości 25 mln koron (23 mln wkładu państwa, a po 1 mln Wydziału Krajowego i Banku Krajowego) [przypis 3.139]. Postawiono przed nim dwa zadania. Po pierwsze, miał on udzielić wsparcia finansowego dla

galicyjskich instytucji kredytowych, aby mogły one prowadzić bez przeszkód swoją działalność. Po drugie, został upoważniony do udzielania pożyczek rolnikom, kupcom, rzemieślnikom i przemysłowcom w celu umożliwienia im uruchomienia lub prowadzenia dalszej działalności gospodarczej lub odbudowania niezbędnych do tego budynków, a później także przedstawicielom wolnych zawodów na zakup wyposażenia zawodowego, domowego i rzeczy osobistych utraconych w czasie wojny, a niezbędnych do prowadzenia zawodu.

Str. 114

Od 1916 r. kredyty w GWZK mogli zaciągać przedstawiciele 7 kategorii zawodowych:

właściciele i dzierżawcy dóbr tabularnych, właściciele domów, przemysłowcy, kupcy i aptekarze, „mali rolnicy”, rzemieślnicy, ludzie wolnych zawodów oraz stowarzyszenia produkcyjne założone w celu wyrobu artykułów potrzebnych do odbudowy nieruchomości [przypis 3.140].

Łączna suma przyznanych pożyczek nie mogła przewyższać trzykrotnej wartości kapitału zakładowego. GWZK mógł też prowadzić oprocentowane wkłady [przypis 3.141]. Udzielał on czterech rodzajów kredytów statutowych: 1. dla instytucji finansowych, 2. inwestycyjne dla rolników, przemysłowców i kupców w celu odbudowy lub uruchomienia

przedsiębiorstwa, 3. obrotowe, 4. dla osób wykonujących wolne zawody. W ramach „akcji pozastatutowej” przyznawał pożyczki zasiewowe, premie zasiewowe, pożyczki

gorzelniane, pożyczki dla ziemian z Galicji Wschodniej zmuszonych do opuszczenia swych dóbr w wyniku wojny (od 1917 r.) oraz pożyczkę dla Lwowa jako zaliczkę na pożyczkę, którą miasto miało otrzymać od GMWZK [przypis 3.142].

Bieżącą administrację prowadziła dyrekcja złożona z 3 osób mianowanych przez ministra skarbu (pierwszy skład tworzyli Jan Kanty Steczkowski jako dyrektor, Kazimierz Bauda i Józef Łukaszewski). Naczelne kierownictwo sprawowała pięcioosobowa rada

administracyjna, trzech jej członków mianował minister skarbu, a dwóch Wydział Krajowy.

Nadzorowała ona prace dyrekcji, zatwierdzała przygotowywane przez nią roczne

zamknięcia rachunków, określała ogólne warunki przyznawania kredytów, przygotowywała regulamin dla siebie i dyrekcji, opracowywała dla Ministerstwa Skarbu sprawozdania (miesięczne lub na wezwanie). W jej skład weszli Stanisław Niezabitowski jako prezes, Franciszek Paszkowski, Bohdan Bułyk, Jakub Fruchtmann i Fryderyk Kleichwächter [przypis 3.143].

3.2.2. Galicyjski Miejski Wojenny Zakład Kredytowy

Inicjatorem powołania w Galicji drugiej instytucji kredytowej, stworzonej na potrzeby środowisk miejskich, był w 1916 r. Roman Krogulski [przypis 3.144], poparty następnie przez Związek Większych Miast Galicyjskich i Koło Polskie [przypis 3.145].

Str. 115

Rozporządzeniem ministra skarbu z 2 sierpnia 1916 r. utworzony został Galicyjski Miejski Wojenny Zakład Kredytowy z zadaniem udzielania pożyczek zabezpieczonych wekslem lub skryptami dłużnymi dla miast, ich mieszkańców i przedsiębiorstw dotkniętych

ewakuacją lub inwazją. Działalność rozpoczął w marcu 1917 r. w Krakowie [przypis 3.146].

Kwestie funkcjonowania Zakładu regulował statut [przypis 3.147]. Z pożyczek mogły korzystać:

1. Miasta i przedsiębiorstwa miejskie na inwestycje i utrzymanie działalności.

2. Właściciele domów na spłatę zaległych podatków, publicznych opłat, zaciągnięcie pożyczek hipotecznych w celu spłacenia kredytów budowlanych.

3. Miejscy przemysłowcy, kupcy oraz ich organizacje. Kupcy i przemysłowcy musieli wykazać się pozytywną opinią Biura Patronatu dla Drobnego Przemysłu przy Wydziale Krajowym, kasy oszczędności lub filii Banku Krajowego.

4. Przedstawiciele wolnych zawodów oraz ich organizacje. Jeżeli pożyczka przekraczała 2 tys. koron, pożyczkobiorcy musieli dysponować opinią organizacji zawodowej lub władzy politycznej.

5. Stowarzyszenia, ale tylko na wniosek akredytowanego w Banku Krajowym związku lub instytutu centralnego, do którego ono należało [przypis 3.148].

Później krąg kredytobiorców rozszerzono o robotników wykwalifikowanych i urzędników prywatnych [przypis 3.149]. W listopadzie 1917 r. Ministerstwo Skarbu upoważniło Dyrekcję GMWZK do udzielania gminom miejskim krótkoterminowych kredytów na cele aprowizacyjne. Kredyt był oprocentowany na 4 procent w skali roku, a termin spłaty wynosił najdłużej rok [przypis 3.150].

Do Rady Administracyjnej wchodziło 9 członków mianowanych przez ministra skarbu oraz 6 przez Związek Większych Miast Galicyjskich. Kapitał zakładowy początkowo wynosił 30 mln koron (28 mln wkładu rządu austriackiego, a po 1 mln władz Krakowa i Lwowa), a później został powiększony do 75 mln, a w lipcu 1918 r. do 100 mln koron. W trzecim roku po zakończeniu działań wojennych GMWZK miał zakończyć udzielanie pożyczek i

rozpocząć likwidację wcześniejszych zobowiązań. W latach 1917-1918 jego prezesem był Juliusz Leo, a dyrektorem naczelnym Ferdynand Maiss [przypis 3.151].

Str. 116