Procedury pomocy kredytowej GWZK i GMWZK

W ramach swej działalności statutowej GWZK udzielał kredytów innym instytucjom kredytowym w celu realizacji ich zobowiązań oraz rolnikom na usunięcie szkód

gruntowych, odbudowanie lub naprawę domu mieszkalnego, budynków gospodarczych, zakup inwentarza żywego, zakup lub naprawę inwentarza martwego, rzemieślnikom, kupcom i przemysłowcom na uruchomienie lub dalsze prowadzenie przedsiębiorstw oraz na odbudowę potrzebnych do tego budynków (kredyty inwestycyjne).

Kredyty mogły być udzielane stowarzyszeniom zarobkowym i gospodarczym na wniosek Krajowej Centralnej Kasy dla Spółek Rolniczych we Lwowie, rolnikom na wniosek Krajowej Centralnej Kasy dla Spółek Rolniczych we Lwowie lub kasy oszczędności, czy też

stowarzyszenia kredytowego, które pełniło funkcję zastępstwa Banku Krajowego, kupcom i przemysłowcom na wniosek Krajowego Patronatu dla Drobnego Przemysłu przy Wydziale Krajowym lub kasy oszczędności albo stowarzyszenia, które posiadało status zastępstwa Banku Krajowego. Bezpośrednio do Zakładu podania mogli kierować właściciele i

dzierżawcy większych dóbr ziemskich, więksi kupcy i przemysłowcy oraz instytucje kredytowe (banki i kasy oszczędności) [przypis 4.117 ].

Kwota pożyczki nie mogła przekraczać rzeczywistej szkody wojennej. Gwarancją kredytu inwestycyjnego było zabezpieczenie hipoteczne, aby suma pożyczki zmieściła się w trzech czwartych wartości hipoteki. Kredyt udzielany przez GWZK oprocentowany był o 0,5 procent wyżej od oficjalnej stopy Banku Austro-Węgierskiego, ale nie niżej niż 5 procent.

Zakład nie pobierał prowizji, ale zaciągający pożyczkę ponosił koszty administracyjne.

Termin spłaty kredytu uzależniano od indywidualnych warunków kredytobiorcy. W zasadzie jednak nie powinien był on przekroczyć 5 lat od zawarcia pokoju. Spłata miała następować w ratach rocznych i półrocznych. GWZK otrzymał możliwość kontroli użycia kredytu. Rząd w wyjątkowych sytuacjach mógł przyznać ulgi. Termin spłaty pierwszej raty kapitałowej i odsetek mógł być odroczony na czas po drugich żniwach od zawarcia pokoju.

Wypłata kredytów następowała w trzech ratach: jedna trzecia pożyczki od razu po

otrzymaniu skryptu, jedna trzecia kredytu po rozpoczęciu prac, resztę, gdy prace były na ukończeniu. GWZK mógł wyjątkowo wypłacić kredyty w jednej lub dwóch ratach.

Wykorzystanie pożyczki podlegało kontroli spółek oszczędnościowo-pożyczkowych i Biura Krajowego Patronatu dla Drobnego Przemysłu [przypis 4.118 ].

W podaniach o kredyt z GWZK należało podać kwotę, czas, na jaki ma być on udzielony i proponowane warunki jego spłaty, cel jego wykorzystania, sugerowane formy

zabezpieczenia, opis sytuacji majątkowej wnioskodawcy z uwzględnieniem stanu jego długów i zobowiązań oraz wysokość szkód wojennych.

Str. 150

Do wniosku należało dołączyć dokumenty potwierdzające te dane. Kredyt mógł być

udzielany w formie wekslowej, na skrypt dłużny, jako kredyt na rachunek bieżący (tylko dla banków) oraz w formie wkładu na książeczki oszczędnościowe (tylko dla kas

oszczędnościowych, za których wkłady ręczyły gminy, powiaty lub władze krajowe).

Zabezpieczeniem kredytu mogły być papiery wartościowe jako zastaw, weksle,

zabezpieczenie hipoteczne, zastaw towarów, poręczenie wypłacalnych poręczycieli, którzy wraz z kredytobiorcą zobowiązani byli podpisać skrypt dłużny. Dopuszczano możliwość łączenia różnych form zabezpieczenia. Wypłata kredytu następowała po dostarczeniu

Zakładowi dokumentacji oraz uznaniu przez niego form zabezpieczenia za wystarczające.

Dla instytucji kredytowych, które swe siedziby miały na terenach opanowanych przez nieprzyjaciela, pierwsze spłaty mogły zostać odroczone na rok od daty zawarciu pokoju [przypis 4.119 ].

GWZK nie udzielał pożyczek dla obszarów leżących w obrębie bezpośrednich działań wojennych, a za takie uważano tereny w odległości ok. 20 km od frontu [przypis 4.120 ].

Z upływem czasu rząd łagodził zasady przydzielania pożyczek z GWZK. Przede

wszystkim przedłużono okres amortyzacyjny z 5 do 10, a później do 15 lat, a okres wolny od spłaty kapitału z jednego roku do pięciu lat. Zniesiono obowiązek przedkładania weksli obiegowych i przekazywania Zakładowi należności za świadczenia wojenne, z wyjątkiem osób, które otrzymały kredyt przekraczający wysokość szkód wojennych. Przy pożyczkach włościańskich kwoty do 2 tys. koron zostały wyłączone z intabulacji [przypis 4.121 ]. W 1917 r. zniesiono ograniczenia przy udzielaniu kredytów dla obszarów Galicji Wschodniej, na wschód od tzw. linii Sanu, z wyjątkiem powiatów znajdujących w bezpośrednim

sąsiedztwie frontu [przypis 4.122 ].

Kredyt obrotowy, wprowadzony w 1917 r., przeznaczony był dla rolników na zakup

nawozów, bydła opasowego, pokrycie kosztów administracji, dla przemysłowców, kupców i rzemieślników na zakup materiałów, surowców, narzędzi i materiałów oraz na

powiększenie kapitału obrotowego. Jego oprocentowanie wynosić miało 0,5 procent ponad stopę eskontową Banku Austro-Węgierskiego, najmniej 5 procent. Spłata miała

następować w 15 rocznych ratach, z których pierwsza miała być płatna w piątym roku po zawarciu pokoju. Jego formą zabezpieczenia mogły być: hipoteka, weksle, zastaw na narzędziach i ruchomościach przedsiębiorstwa, zastaw towarów, poręka ręczycieli.

Str. 151

Do podań należało dołączyć wykaz szkód, preliminarz użycia kredytu i dokumenty potwierdzające wartości zabezpieczenia [przypis 4.123 ].

W ramach działalności pozastatutowej GWZK udzielał oprocentowanych zaliczek i bezzwrotnych premii zasiewowych oraz pożyczek gorzelnianych.

Prawo do zaliczek i premii zasiewowych miały „obszary gruntowe, które wskutek inwazji nieprzyjacielskiej leżą odłogiem, a które ze względów dobra publicznego należałoby uprawiać pod zasiew zimowy…” [przypis 4.124 ]. Pożyczki na zasiewy udzielane były tym rolnikom, którzy własnymi funduszami z powodu wojny nie zdołali przeprowadzić

zasiewów jesiennych, ale przy pomocy publicznej mogli ich dokonać do 31 października.

Jesienią 1915 r. kredyty zasiewowe oprocentowane były na 5,5 procent, czyli o 0,5 punktu

procentowego powyżej stopy procentowej Banku Austro-Węgierskiego. Rząd mógł przyznać upust w wysokości od 2 procent do 5 procent na 4 lata. Spłata pożyczek miała nastąpić w ciągu 5 lat od zakończenia wojny w ratach rocznych, a pierwsza z nich miała być płatna do 31 grudnia roku, w którym zostanie zawarty pokój. Pożyczki zasiewowe nie wymagały poręczenia osób trzecich ani zabezpieczenia hipotecznego, lecz jedynie skryptu dłużnego [przypis 4.125 ]. W 1915 r. wysokość zaliczki wynosiła 80 koron na 1 ha (46 koron na mórg). W kwietniu 1916 r. GWZK uzyskał zezwolenie Ministerstwa Skarbu na podwyższenie pożyczki na sadzenie kartofli z 80 do 120 koron od 1 ha [przypis 4.126 ].

Wysokość kredytów zasiewowych na zasiewy jesienne 1917 r. i wiosenne 1918 r. ustalona została na poziomie 80 koron za każdy hektar obsiany zbożami ozimymi i 120 koron za hektar, na którym na wiosnę zasadzone zostały ziemniaki [przypis 4.127 ].

Obok zaliczek na zasiewy rolnicy mogli skorzystać z premii za zasiewy, niezależnie od tego, czy otrzymali zaliczkę na nie, czy nie. O premie na zasiewy wiosenne w 1916 r.

ubiegać się mogli rolnicy, których grunty w 1915 r. z powodu wojny nie były uprawiane lub zbiory zostały zniszczone. W praktyce z takiej pomocy korzystać mogli właściciele ziemscy na wschód od Dunajca, gdyż tereny te znajdowały się pod rosyjską okupacją i toczyły się tam walki. Premie wynosiły 25 koron od 1 ha dla zbóż i ziemniaków i 50 koron dla roślin strączkowych. Prawo do premii posiadali rolnicy, którzy w 1915 r. wykonali zasiewy do końca października, a w 1916 r. do końca czerwca. Natomiast rolnicy, którzy w terminie nie dokonali zasiewów, zobowiązani byli zwrócić zaliczkę wraz z odsetkami [przypis 4.128].

Str. 152

Zgłoszenia o zaliczki i premie zasiewowe należało wnosić na specjalnych formularzach do starostw, które następnie przekazywały je GWZK. Rolnicy starający się o pomoc rządową zobowiązani byli przedłożyć dokument władz gminnych, potwierdzający obsianie gruntu.

Otrzymujący zaliczkę przed jej poborem musiał złożyć deklarację, że do czasu jej umorzenia każdy zbiór plonów odda na zabezpieczenie należności. Z wykonania zadań starostowie przedstawiali sprawozdania wraz z sumarycznymi i indywidualnymi wykazami bezzwrotnych zapomóg [przypis 4.129].

Właściciele gorzelni, uszkodzonych lub unieruchomionych w wyniku działań wojennych, mogli starać się w GWZK o pożyczki gorzelniane (rodzaj kredytu obrotowego),

przeznaczone wyłącznie na uruchomienie produkcji (np. zakup ziemniaków, węgla).

Pożyczka ta nie mogła przekraczać 20 tys. koron, miała formę bezprocentowego kredytu spłacalnego w ciągu 5 lat. Podanie należało składać za pośrednictwem Związku

Galicyjskich Przedsiębiorców Gorzelni Rolniczych, a powinno było ono zawierać

następujące dane: dokumenty potwierdzające własność, stan majątkowy wnioskodawcy, wysokość szkód wojennych, projekt i kosztorys planowanej inwestycji [przypis 4.130].

Procedury przyznawania kredytu z GWMZK były zbliżone. Miasta i właściciele domów zwolnieni byli ze starania się o opinie. Przy udzielaniu pożyczek mogły być uwzględniane tylko szkody powstałe w wyniku ewakuacji i działań wojennych. Pożyczki na sumy większe niż 4 tys. koron musiały być odpowiednio zabezpieczone (zastaw, poręka). Pożyczki nie mogły być już udzielane po upływie trzech lat po zawarciu pokoju [przypis 4.131].

Oprocentowanie kredytów GMWZK w sierpniu 1917 r. wynosiło 4,5 procent w stosunku rocznym, z wyjątkiem kredytu na spłatę kredytu budowlanego [przypis 4.132].

Właściciele realności, chcący skorzystać z kredytu na hipotekę, do wniosku kredytowego powinni byli dołączyć najnowszy wyciąg hipoteczny realności i arkusz posiadłości

gruntowej, zaświadczenie instytucji pożyczkowej o wielkości innych pożyczek, urzędowy wykaz zaległość podatkowych, wyszczególnienie rodzaju i wysokości szkód pośrednich (utrata czynszu w czasie wojny) oraz polisę ubezpieczenia od pożaru [przypis 4.133].

Str. 153

Zarówno GWZK i GMWZK, jak i COG kontrolowały wykorzystanie kredytów. COG

zatwierdzała pożyczki, sprawdzała, czy ich wysokość odpowiada wysokości potrzebnych wydatków, a także czy kredytobiorca jest zdolny do płacenia rat kredytowych [przypis 4.134].

Str. 154 Strona pusta.

Str. 155

ROZDZIAŁ 5. INFRASTRUKTURA

Priorytetowym zadaniem władz była odbudowa infrastruktury, zwłaszcza mieszkań i budynków gospodarczych (miejsce na plony rolne), gmachów szkolnych i

administracyjnych, świątyń i innych budynków kościelnych, jak również infrastruktury technicznej (melioracje wodne, wały przeciwpowodziowe, studnie, wodociągi, kanalizacje itp.) oraz komunikacyjnej (linie kolejowe, mosty, drogi).

Działania władz podzielić można na dwie fazy: pomoc i odbudowę doraźną z lat 1914-1916 („Hilfsaktion”) oraz odbudowę definitywną („Wiederaufbau”) przypadającą na lata

1916-1918. Dla wyznaczonych cezur czasowych podział ten zastosować można dla zachodniej i środkowej części kraju. W przypadku wschodnich powiatów, oswobodzonych spod rosyjskiej okupacji w latach 1917-1918, to dopiero w tym czasie podjęto „Hilfsaktion”, przesuwając na później właściwą odbudowę, podczas gdy na terenach oswobodzonych w 1915 r. była ona już w pełni realizowana.

W ramach odbudowy definitywnej działania COG obejmowały rekonstrukcję odbudowy zniszczonych przez wojnę budynków mieszkalnych oraz kościołów, cerkwi, domów

modlitwy, gmachów parafialnych i szkolnych, budynków miejskich prywatnych, gminnych i instytucjonalnych, z wyjątkiem będących własnością państwową i krajową, zakładów przemysłowych, warsztatów związanych z przemysłem budowlanym, uzdrowisk, studni, wodociągów, dróg, o ile nie pozostały one pod zarządem państwa lub kraju. Odbudowę zniszczonych obiektów prowadzili sami ich właściciele, na własny rachunek, ale przy finansowym wsparciu władz [przypis 5.1]. W ramach „Hilfsaktion” do 10 października 1915 r. wydatkowano 11 724 239,16 koron. W okresie od 11 października 1915 r. do 20 stycznia 1916 r. wydatki te wzrosły do 19 171 165,81 koron, w tym na pomoc dla bezdomnych do 13 314 573 koron [przypis 5.2]. W pierwszej połowie 1917 r. na odbudowę Galicji

przeznaczono 33 692 503 koron [przypis 5.3]. Środkami tymi dysponowała COG (sekcja budowlana oraz ekspozytury budowlane od 200 tys. do 6,6 mln koron).

Str. 156

Projekt wydatków na odbudowę Galicji na rok 1917/1918 obejmował sumę 86 150 000 koron [przypis 5.4].