w zapobieganiu przemocy w rodzinie
2.2. Formy i metody wykonywania zadań przez policjantów służby obchodowej obchodowej
Służbę prewencyjną w zakresie zapobiegania przemocy domowej na podstawie procedury „Niebieskie Karty” pełnią także policjanci służby obchodowej (dzielnicowi).
Zarządzenie nr 5 Komendanta Głównego Policji z dnia 20 czerwca 2016 roku w sprawie metod i form wykonywania zadań przez dzielnicowego i kierownika dzielnicowych (Dz. Urz. KGP z 2016 r. poz. 26) określa funkcjonowanie służby obchodowej. Podstawową formą pracy dzielnicowego jest obchód, który polega na przemieszczaniu policjanta po rejonie służbowym i realizowaniu zadań wynikających z zakresu jego obowiązków. Zgodnie z § 29 zarządzenia funkcjonariusze służby obchodowej
400 Ustawa z dnia 26 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. 1982 nr 35 poz. 230 z późn. zm.), art. 40, ust. 1.
138
prowadzą rozpoznanie przydzielonego rejonu pod względem osobowym, terenowym, zjawisk i zdarzeń mających wpływ na stan porządku i bezpieczeństwa publicznego, realizują zadania w ramach profilaktyki społecznej i z zakresu ścigania sprawców przestępstw i wykroczeń, a także kontrolują przestrzegania prawa powszechnie obowiązującego oraz przepisów prawa miejscowego. W tematyce przeciwdziałania przemocy domowej dzielnicowy ma obowiązek (współdziałając z innymi policjantami) organizować przedsięwzięcia o charakterze profilaktycznym i prewencyjnym, uczestniczyć w spotkaniach organizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego, szkoły lub organizacje mogące przyczynić się do poprawy bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz zwalczania patologii, utrzymywać kontakt z ofiarami przestępstw oraz inicjować działania mające na celu rozwiązanie problemu strachu, a także organizować doradztwo dla tej grupy osób.
Na pierwszym planie w aspekcie komunikowania się ze społeczeństwem znajduje się postać dzielnicowego, który najczęściej ma kontakt z potencjalnymi klientami policji. Dzięki bezpośrednim interakcjom możliwe stało się poznanie oczekiwań w stosunku do policji, problemów i uwag401. Do obowiązków dzielnicowego zgodnie z zarządzeniem w sprawie metod i form wykonywania zadań przez dzielnicowego i kierownika dzielnicowych402 należy m. in. realizacja zadań z zakresu profilaktyki społecznej. Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie odbywa się poprzez inspirowanie i organizowanie przedsięwzięć o charakterze prewencyjnym i doradczym oraz utrzymywanie kontaktu z ofiarami przestępstw. Jakość i sukces współpracy dzielnicowego z osobą doznającą przemocy zależy od obu stron. W zapobieganiu przemocy w rodzinie dzielnicowy odgrywa istotną rolę. Jego działania powinny opierać się na profesjonalnej wiedzy dotyczącej mechanizmów postępowania ofiary, zachowania się sprawcy, jak również czynników wpływających na postawy policjantów w obliczu przemocy, takich jak ich własne przekonania na temat zjawiska oraz doświadczenia403.
Sygnały o występowaniu przemocy domowej policjanci dzielnicowi otrzymują w trakcie codziennej służby bądź od różnego rodzaju instytucji pomocowych. Dokumentacja z wszczęcia procedury „Niebieskie Karty” przez patrol interwencyjny przekazywana jest, za pośrednictwem dyżurnego, dzielnicowemu, w którego rejonie służbowym miała miejsce
401 S. Obliński, Medialna rola dzielnicowego w kształtowaniu wizerunku policji na przykładzie Komendy Powiatowej Policji w Szamotułach [w:] Elementy nowoczesnego zarządzania w policji, H. Januszek, S. Gembara (red.), Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2005, s. 195.
402 Zarządzenie nr 5 Komendanta Głównego Policji z dnia 20 czerwca 2016 r. w sprawie metod i form wykonywania zadań przez dzielnicowego i kierownika dzielnicowych (Dz. Urz. KGP z 2016 r. poz. 26).
403 Podręcznik dla dzielnicowego, praca zbiorowa, Wydawnictwo Szkoły Policji w Słupsku, Słupsk 2014, s. 315.
139
interwencja. Dzielnicowy zakłada i prowadzi dla każdej rodziny odrębną teczkę zagadnieniową „Przemoc w rodzinie”, w której gromadzi wszystkie dokumenty dotyczące działań policji. Obowiązki dzielnicowego polegają również na odwiedzeniu rodziny w celu bliższego rozpoznania sytuacji oraz wyboru rodzaju i charakteru potrzebnych działań. Dzielnicowy zwraca uwagę na liczbę i wiek członków rodziny, status prawny rodziny, źródła utrzymania, warunki lokalowe, nadużywanie alkoholu lub innych substancji404. Rozmowa oraz obserwacja rodziny pozwala na ustalenie czy nie dochodzi do innych przestępstw czy przejawów demoralizacji. Systematyczne wizytowanie rodziny (z częstotliwością określoną przez zespół interdyscyplinarny/grupę roboczą lub, w razie potrzeby, częściej) ma na celu określenie stanu bezpieczeństwa rodziny i zachowania sprawcy405. Regularne spotkania z dzielnicowym dają poczucie bezpieczeństwa osobom dotkniętym przemocą domową, natomiast sprawcom odbierają poczucie bezkarności. Rolą policjanta monitorującego sytuację rodziny jest również podejmowanie działań prewencyjnych w stosunku do sprawcy przemocy. Dzięki przeprowadzonym rozmowom profilaktycznym, podjęciu leczenia, terapii czy udziału w programach korekcyjno-edukacyjnych osoba stosująca przemoc domową może zrozumieć, że jej zachowanie jest niezgodne z zasadami współżycia społecznego lub jest przestępstwem, za które grożą sankcje karne. Rozmowa ostrzegawcza dotycząca odpowiedzialności za znęcanie i wezwanie sprawcy do zachowania zgodnego z prawem w większości przypadków nie odnosi żadnego skutku. Osoba stosująca przemoc gotowa jest obiecać wszystko, byleby policjanci odstąpili od prowadzenia dalszej interwencji406. Dodatkowo efektywność działań często utrudnia postepowanie osób pokrzywdzonych (ich niechęć do współdziałania, obawy przed ujawnieniem przemocy). Zawiłość zależności między osobą dotknięta przemocą, a ją stosującą niejednokrotnie doprowadza do wycofania ofiary z podjętych czynności. Działa to silnie demotywująco na policjantów407, w wyniku czego pojawia się bezsilność i poczucie braku wpływu na zaistniałą sytuację.
404 A. Jakubowska, Rola i zadania policjanta [w:] Przemoc w rodzinie wobec osób starszych i niepełnosprawnych. Poradnik dla pracowników pierwszego kontaktu, D. Jaszczak-Kuźmińska, K. Michalska (red.), Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2010, s. 112-113.
405A. Wawrzczak-Gazda, Rola i zadania policji w przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie [w:] P. Morciniec (red.), Oblicza przemocy. Od przyczyn do przeciwdziałania, Wydawnictwo Wydział Teologiczny Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2012, s. 154.
406 M. Potocka, H. Dąbrowiecka (red.), Przemoc w rodzinie a wymiar sprawiedliwości, Wydawnictwo Fundacja Centrum Praw Kobiet, Warszawa 2005, s. 31.
407 T. Gid, Czynniki utrudniające interwencję w sprawie przemocy. Możliwości usuwania trudności [w:] A. Tyburska, J. Fiebig, G. Kędzierska (red.), Policja a przemoc. Przeciwdziałanie przemocy wobec dzieci, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji, Szczytno 2004, s. 114-115.
140
Udzielanie przez dzielnicowego wsparcia osobie pokrzywdzonej ma pomóc w akceptacji istnienia przemocy bez obwiniania się za nią, uznaniu ważności swoich uczuć i wyborów, podejmowaniu własnych decyzji, przezwyciężeniu skutków przemocy oraz dostrzeżeniu alternatywnych rozwiązań problemu. Do osiągnięcia powyższych celów niezbędne jest stworzenie stabilnych warunków bezpieczeństwa, gdyż ofiary skupiają się jedynie na przetrwaniu w aktualnym położeniu, a nie na poszukiwaniu długofalowych rozwiązań. Policjant powinien przede wszystkim zapewnić ofiarę, że chce jej pomóc, wytłumaczyć, że przemoc jest przestępstwem, a następnie wspólnie opracować plan bezpieczeństwa408.
Nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie zmieniła wcześniejszy charakter pomocy dla rodzin dotkniętych przemocą z indywidualnego na interdyscyplinarny. Dzielnicowy stał się członkiem grup roboczych i niekiedy zespołów interdyscyplinarnych. Ważnym dokumentem, który nie jest aktem normatywnym, a jedynie zbiorem wytycznych regulujących działania policjanta służby obchodowej w zakresie profilaktyki i probacji związanej z przemocą domową, a także współdziałania ze służbą kuratorską są „Procedury współpracy służby kuratorskiej oraz funkcjonariuszy policji w stosunku do osób, wobec których wykonywane jest orzeczenie sądu w związku z popełnieniem czynów karalnych polegających na stosowaniu przemocy lub groźby bezprawnej”409. Regulacja współpracy pomiędzy obydwiema służbami wskazuje jasne zasady w zakresie wymiany informacji, które pozwalają na bardziej skuteczne oddziaływanie zwłaszcza na osoby stosujące przemoc w rodzinie410. Przedmiotowe procedury są milowym krokiem w kierunku działań profilaktycznych i probacyjnych.