Problemy i hipotezy badawcze. Zmienne i ich operacjonalizacja operacjonalizacja

Każde badanie naukowe należy rozpocząć od sformułowania problemu badawczego. Zdaniem S. Nowaka „problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na który odpowiedzi ma dostarczyć badanie459”. Pytania te mają dotyczyć przedmiotów, zjawisk oraz procesów, które znalazły się w polu zainteresowania badacza i wytyczają dalszy proces myślowy. Tworzą one podstawę konstytuowania hipotez, czyli wszelkich twierdzeń w części uzasadnionych, za pomocą których tłumaczone są dane faktyczne460.

458 Dzielnicowi realizują procedurę „Niebieskie Karty” na każdym jej etapie, a policjanci służby patrolowej uczestniczą jedynie przy wszczynaniu procedury. Stąd też typologia dotycząca oceny skuteczności procedury „Niebieskie Karty” obejmuje wyłącznie grupę badanych pełniących służbę obchodową.

459 S. Nowak, Metodologia badań socjologicznych. Zagadnienia ogólne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1970, s. 214.

162

W literaturze metodologicznej dotyczącej badań pedagogicznych hipotezy przedstawiane są najczęściej jako nieodzowny element procesu badawczego461. Naukowe opracowania nie tylko definiują hipotezy, ale także prezentują listę warunków, jakie powinny one spełniać, np. ukierunkowanie wysiłku badacza, odwołanie się do znanych faktów z danej dziedziny nauki, możliwość weryfikacji, posiadanie teorio twórczej mocy, jednoznaczna i szczegółowa formuła, ograniczony zasięg, brak sprzeczności z udowodnionymi dotychczas twierdzeniami⁴⁶².

Praktyka stosowania przez pedagogów hipotez w badaniach empirycznych jest różna, a zdania na temat stosowania wykładni o statystycznej weryfikacji hipotez są podzielone. Nie zawsze problemy badawcze wymagają wysuwania hipotez. Są one niezbędne przy omawianiu problemów dotyczących współzależności między określonymi zmiennymi. W wypadku badania opinii bądź przeprowadzania badań, których celem jest opis i analiza badanych faktów, zjawisk czy procesów (bez wnikania w zachodzące między nimi relacje), nie zachodzi konieczność formułowania hipotez463.

Istnieje przekonanie, że w badaniach jakościowych nie formułuje się hipotez, ponieważ ograniczają one pole poznawcze badacza464. Za M. Łobockim przyjmuję, że mogą one okazać się wręcz niepożądane w rozwiązywaniu niektórych problemów465. Stoję na stanowisku, że hipotezy w badaniach pedagogicznych wymagają weryfikacji statystycznej. W badaniach jakościowych poprzestaję więc jedynie na sformułowaniu problemów badawczych i nie stawiam hipotez z obawy, że mogą one wpłynąć na sposób gromadzenia

i selekcji materiału badawczego.

Sformułowałam następujące problemy i hipotezy badawcze dotyczące poznania opinii funkcjonariuszy KMP w Białymstoku o skuteczności procedury „Niebieskie Karty” oraz wskazania obszarów problemowych w zakresie realizacji ich obowiązków służbowych związanych z zapobieganiem przemocy w rodzinie.

461 D. Urbaniak-Zając, O stosowaniu hipotez w badaniach pedagogicznych, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja” nr 1 (45) 2009, s. 7.

462 J. Gnitecki, Wstęp do ogólnej metodologii badań w naukach pedagogicznych, t. 2, Tworzenie wiedzy o edukacji w naukach pedagogicznych, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Poznań 2007, s. 326.

463 M. Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 1999, s. 128-129.

464 D. Urbaniak-Zając, O stosowaniu hipotez w badaniach pedagogicznych, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja” nr 1 (45) 2009, s. 21.

465 M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2003, s. 26.

163

Biorąc pod uwagę przedstawione wyżej zagadnienia oraz temat rozprawy problem

badawczy sformułowałam następująco: Jaka jest skuteczność zapobiegania przemocy w rodzinie na podstawie procedury „Niebieskie Karty” w opinii funkcjonariuszy Komendy Miejskiej Policji w Białymstoku466?

Przyjęłam następujące problemy szczegółowe:

1. W jaki sposób oceniana jest konstrukcja formalno-prawna procedury „Niebieskie Karty”?

2. Czy policjanci służby patrolowej mają trudności w przeprowadzaniu interwencji domowych związanych z przemocą w rodzinie i we wszczynaniu procedury „Niebieskie Karty”? Jeśli tak, to jakie to są trudności i czy dotyczą one wszystkich policjantów?

3. Czy policjanci służby patrolowej czują się kompetentni do wszczynania procedury „Niebieskie Karty”?

4. Jakie czynniki warunkują ocenę skuteczności procedury „Niebieskie Karty” przez policjantów służby patrolowej?

4.1. Czy istnieje związek pomiędzy płcią, wiekiem, stanem cywilnym i liczbą posiadanych dzieci przez policjantów służby patrolowej a oceną skuteczności procedury „Niebieskie Karty”? Jeśli tak, to w czym on się przejawia?

4.2. Czy istnieje związek pomiędzy długością stażu służby w policji funkcjonariuszy służby patrolowej oraz ich zadowoleniem z wykonywanej pracy a oceną skuteczności procedury „Niebieskie Karty”? Jeśli tak, to w czym on się przejawia? 4.3. Czy istnieje związek pomiędzy poczuciem kompetencji do wszczynania procedury „Niebieskie Karty” a oceną skuteczności procedury „Niebieskie Karty”? Jeśli tak, to jak on się przejawia?

4.4. Czy istnieje związek pomiędzy przeszkoleniem policjantów służby patrolowej z zakresu przemocy w rodzinie a oceną skuteczności procedury „Niebieskie Karty”? Jeśli tak, to jak on się przejawia?

466 Badania przeprowadziłam wśród dwóch grup respondentów (policjantów służby patrolowej i obchodowej), które w codziennej służbie spotykają się z problematyką przemocy w rodzinie. Pomimo że sformułowałam jeden problem główny, użyłam różnych metod i technik badawczych do poznania opinii funkcjonariuszy. Wynika to z różnic w specyfice pracy funkcjonariuszy z obu grup, innego zakresu kompetencji w zakresie realizacji procedury „Niebieskie Karty”, a w konsekwencji odmiennych doświadczeń i opinii na temat skuteczności procedury. Dodatkowo dzielnicowi ze względu na wcześniejsze doświadczenie zawodowe w służbie patrolowej oraz na dłuższy staż służby w policji od funkcjonariuszy komórki patrolowo-interwencyjnej postrzegają problem z szerszej perspektywy.

164

4.5. Czy istnieje związek pomiędzy oceną praktyczności narzędzia szacowania ryzyka zagrożenia życia i zdrowia w związku z przemocą w rodzinie a oceną skuteczności procedury „Niebieskie Karty”? Jeśli tak, to jak on się przejawia?

4.6. Czy istnieje związek pomiędzy znajomością przez funkcjonariuszy w najbliższym otoczeniu rodziny przemocowej a oceną skuteczności procedury „Niebieskie Karty” i częstotliwością jej wszczynania? Jeśli tak, to jak on się przejawia?

4.7. Czy istnieje związek pomiędzy opinią o możliwościach zapobiegania przemocy w rodzinie na poziomie policyjnej interwencji a oceną skuteczności procedury „Niebieskie Karty”? Jeśli tak, to jak on się przejawia?

4.8. Czy istnieje związek pomiędzy ilością poświęconego czasu na interwencję domową dotyczącą przemocy w rodzinie a oceną skuteczności procedury „Niebieskie Karty”? Jeśli tak, to jak on się przejawia?

4.9. Czy istnieje związek pomiędzy najczęściej stosowanym sposobem zakończenia interwencji domowej dotyczącej przemocy w rodzinie a oceną skuteczności procedury „Niebieskie Karty”? Jeśli tak, to jak on się przejawia?

4.10. Czy istnieje związek pomiędzy opinią o najskuteczniejszym sposobie rozwiązywania problemu przemocy w rodzinie na poziomie policyjnej interwencji a oceną skuteczności procedury „Niebieskie Karty” ? Jeśli tak, to jak on się przejawia?

5. Jaka jest ocena praktyczności narzędzia szacowania ryzyka zagrożenia życia i zdrowia w związku z przemocą w rodzinie i częstość jego wykorzystywania przez policjantów?

6. W jaki sposób przeszkolenie funkcjonariuszy w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie oddziałuje na wykonywanie czynności służbowych w ramach procedury „Niebieskie Karty”?

7. Czy dzielnicowi dostrzegają utrudnienia w związku z realizacją procedury „Niebieskie Karty”? Jeśli tak, to jakie to są utrudnienia?

8. Czy dzielnicowi czują się przygotowani do realizacji procedury „Niebieskie Karty”? 9. Czy dzielnicowi mają poczucie satysfakcji z wypełnianych obowiązków

dotyczących zapobiegania przemocy w rodzinie?

10. Jak w opinii dzielnicowych przebiega współpraca podmiotów wskazanych jako uprawnione do wszczynania i realizowania procedury „Niebieskie Karty”?

165

11. Jakie czynniki warunkują ocenę skuteczności procedury „Niebieskie Karty” i wykonywanie czynności w ramach procedury „Niebieskie Karty” przez dzielnicowych?

11.1. Czy istnieje związek pomiędzy płcią, wiekiem, stanem cywilnym, liczbą posiadanych dzieci przez dzielnicowych a oceną skuteczności procedury „Niebieskie Karty” i wykonywaniem przez nich czynności w ramach procedury „Niebieskie Karty”? Jeśli tak, to w czym on się przejawia?

11.2. Czy istnieje związek pomiędzy długością stażu służby na stanowisku dzielnicowego a oceną skuteczności procedury „Niebieskie Karty” i wykonywaniem przez dzielnicowych czynności w ramach procedury „Niebieskie Karty”? Jeśli tak, to w czym on się przejawia?

11.3. Czy istnieje związek pomiędzy miejscem pełnienia służby przez dzielnicowych a oceną skuteczności procedury „Niebieskie Karty” i wykonywaniem przez nich czynności w ramach procedury „Niebieskie Karty”? Jeśli tak, to w czym on się przejawia?

W oparciu o literaturę przedmiotu467 oraz spostrzeżenia wynikające z własnego doświadczenia przyjęłam hipotezę: Przypuszczam, że w opinii większości badanych

funkcjonariuszy Komendy Miejskiej Policji w Białymstoku skuteczność zapobiegania przemocy w rodzinie na podstawie procedury „Niebieskie Karty” jest niska.

Dodatkowo sformułowałam następujące hipotezy szczegółowe:

1. Przypuszczam, iż badani krytycznie oceniają formalno-prawne aspekty procedury „Niebieskie Karty”.

2. Zakładam, że policjanci służby patrolowej, w szczególności młodzi służbą, mają trudności w przeprowadzaniu interwencji domowych związanych z przemocą w rodzinie oraz we wszczynaniu procedury „Niebieskie Karty”.

467 M. in. Informacja o wynikach kontroli Nr P/12/107: K. Łukowska, Postawy i kompetencje grup roboczych – Część II, „Niebieska Linia” nr 5/2013; L. Mazowiecka (red.), Jak skutecznie chronić ofiary przemocy w rodzinie, Wydawnictwo Lex a Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2013; D. Nowik, Niebieska Karta – rozwiązanie, ale czy dobre?, „Praca Socjalna” nr 6/2013; Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie przez administrację publiczną, Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa 2013; Potrzeby szkoleniowe grup zawodowych „pierwszego kontaktu” z przypadkami przemocy w rodzinie. Wyniki badań TNS OBOP dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2007; Sprawozdanie z działań Ministerstwa Spraw Wewnętrznych dotyczących zapobiegania przemocy w rodzinie, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Warszawa 2014; A. Szałkiewicz, Ocena procedury „Niebieskie Karty” – problematyka administracyjnoprawna, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica” 270, 2012; A. Tyburska, J. Fiebig, G. Kędzierska (red.), Policja a przemoc. Przeciwdziałanie przemocy wobec dzieci, Wydawnictwo WSPol, Szczytno 2004.

166

3. Zakładam, że policjanci służby patrolowej nie czują się kompetentni do wszczynania procedury „Niebieskie Karty”.

4. Przypuszczam, iż czynnikami, które warunkują ocenę skuteczności procedury „Niebieskie Karty” przez policjantów służby patrolowej są: płeć, wiek, stan cywilny i liczba posiadanych dzieci, długość stażu służby w policji, zadowolenie ze służby w policji, poczucie kompetencji do wszczynania procedury „Niebieskie Karty”, przeszkolenie policjantów służby patrolowej z zakresu przemocy w rodzinie, ocena praktyczności narzędzia szacowania ryzyka, znajomość w najbliższym otoczeniu rodziny przemocowej, opinia o możliwościach zapobiegania przemocy w rodzinie na poziomie policyjnej interwencji, ilość poświęconego czasu na przeprowadzenie interwencji domowej dotyczącej przemocy w rodzinie, sposób zakończenia interwencji domowej dotyczącej przemocy w rodzinie, opinia o najskuteczniejszym sposobie zapobiegania przemocy w rodzinie. Wyraża się to w tym, że:

4.1. młodzi funkcjonariusze i policjantki (kobiety), policjanci będący w związkach partnerskich i posiadający dzieci wyżej oceniają skuteczność procedury „Niebieskie Karty” niż starsi funkcjonariusze, mężczyźni, osoby niebędące w związkach partnerskich i nie posiadające dzieci,

4.2. policjanci z krótszym stażem służby w policji i funkcjonariusze zadowoleni w wykonywanej pracy wyżej oceniają skuteczność procedury „Niebieskie Karty” niż funkcjonariusze z dłuższym stażem służby i niezadowoleni ze służby w policji, 4.3. funkcjonariusze mający poczucie kompetencji do wszczynania procedury „Niebieskie Karty” wyżej oceniają skuteczność procedury,

4.4. przeszkoleni z zakresu zapobiegania przemocy w rodzinie policjanci służby patrolowej wyżej oceniają skuteczność procedury „Niebieskie Karty”,

4.5. policjanci służby patrolowej wysoko oceniający praktyczność narzędzia szacowania ryzyka zagrożenia życia i zdrowia w związku z przemocą w rodzinie wyżej oceniają skuteczność procedury „Niebieskie Karty”,

4.6. funkcjonariusze znający w najbliższym otoczeniu rodzinę przemocową niżej oceniają skuteczność procedury „Niebieskie Karty” i wszczynają ją z mniejszą częstotliwością,

4.7. policjanci przekonani o możliwościach zapobiegania przemocy w rodzinie na poziomie policyjnej interwencji wyżej oceniają skuteczność procedury „Niebieskie Karty”,

167

4.8. funkcjonariusze dłużej przeprowadzający interwencje domowe dotyczące przemocy w rodzinie wyżej oceniają skuteczność procedury „Niebieskie Karty”, 4.9. policjanci najczęściej kończący interwencje domowe dotyczące przemocy w rodzinie wszczęciem procedury „Niebieskie Karty” wyżej oceniają skuteczność procedury,

4.10. funkcjonariusze twierdzący, że wszczęcie procedury „Niebieskie Karty” jest najskuteczniejszym sposobem rozwiązywania problemu przemocy w rodzinie na poziomie policyjnej interwencji najwyżej oceniają skuteczność procedury „Niebieskie Karty”.

5. Zakładam, że policjanci wysoko oceniają praktyczność narzędzia szacowania ryzyka zagrożenia życia i zdrowia w związku z przemocą w rodzinie i często je wykorzystują.

6. Przypuszczam, że policjanci przeszkoleni w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie nie mają trudności w wykonywaniu czynności służbowych w ramach procedury „Niebieskie Karty”.

Sformułowane problemy badawcze oraz hipotezy dotyczące skuteczności przeciwdziałania zjawisku przemocy w rodzinie na podstawie procedury „Niebieskie Karty” w opinii badanych techniką ankiety policjantów służby patrolowej pozwoliły na przyjęcie następujących zmiennych i ich wskaźników, które zaprezentowałam w tabelach 6 i 7.

Tabela 6. Zmienna zależna i jej wskaźniki

Zmienna zależna Wskaźniki

Skuteczność przeciwdziałania przemocy w rodzinie na podstawie procedury

„Niebieskie Karty”  5 – bardzo wysoka  4 – wysoka  3 – średnia  2 – niska  1 – bardzo niska

Oceny skuteczności przeciwdziałania przemocy w rodzinie na podstawie procedury „Niebieskie Karty” dokonałam w oparciu o uzyskane odpowiedzi w kwestionariuszach ankiety (z części III. Informacje na temat procedury „Niebieskie Karty”).

168

Tabela 7. Zmienne niezależne i ich wskaźniki

Zmienna niezależna Wskaźniki

Cechy socjodemograficzne funkcjonariuszy policji

 Wiek: 20-26 lat, 27-33 lat, 34-40 lat, powyżej 40 lat

 Płeć: kobieta, mężczyzna

 Wykształcenie: średnie, licencjat, wyższe  Stan cywilny: kawaler/panna, żonaty/mężatka,

rozwodnik/rozwódka, wdowiec/wdowa, konkubent/konkubina

Staż służby w policji

 Ogółem: 1-5 lat, 6-10 lat, 11-15 lat, powyżej 15 lat

 Na obecnym stanowisku: 1-5 lat, 6-10 lat, 11-15 lat, powyżej 15 lat

Poczucie satysfakcji ze służby na obecnym stanowisku w policji

 Tak  Nie  Trudno powiedzieć Udział w specjalistycznych szkoleniach dotyczących przemocy w rodzinie  Tak  Nie

Określenie możliwości pomocy rodzinom dotkniętym przemocą

 Tak, zawsze

 Tak, ale nie we wszystkich rodzinach  Nie

 Nie mam zdania

Częstotliwość wszczynania procedury „Niebieskie Karty”

 Raz na dwa tygodnie lub częściej  Średnio raz w miesiącu

 Kilka razy w roku  Raz na rok lub rzadziej  Nigdy Napotykanie trudności w realizacji procedury „Niebieskie Karty”  Tak  Nie