Globalizacja otoczenia współczesnych organizacji

W 1961 r. stwierdzono, że wybory związane z procesem zarządza-nia organizacją uzależnione są od stanu otoczezarządza-nia60. Spośród zachodzą-cych zmian o zróżnicowanym zasięgu61 najszerszy ma obecnie globali-zacja. Zanim jednak pracodawca i pracownik zaczęli funkcjonować w świecie, który stał się „globalną wioską”, przez szereg lat działali w otoczeniu prostym i stabilnym62. Transformację otoczenia organizacji od lat sześćdziesiątych XX w. przedstawiono na rysunku 3.3.

Rysunek 3.3. Transformacja otoczenia organizacji Źródło: opracowanie własne

60 T. Burns, G.M. Stalker, The Management of Innovation, Tavistock Publica-tions, London 1961, s. 5, [za:] M. Kołodziejczak, Człowiek i organizacja w

zmieniają-cym się świecie. Perspektywa organizacji, [w:] K. Januszkiewicz i zespół, Zachowania ludzi w organizacji…, s. 12.

61 Typologie zmian organizacyjnych przedstawiono w wielu publikacjach. Patrz np. Z. Mikołajczyk, Zarządzanie procesem zmian w organizacjach, Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa, Katowice 2003; A. Zarębska, Zmiany organizacyjne

w przedsiębiorstwie. Teoria i praktyka, Difin, Warszawa 2002, s. 51–92, I. Świątek-

-Barylska, Restrukturyzacja prywatyzowanych przedsiębiorstw państwowych, Oficyna Wydawnicza Proxima, Łódź 1998, s. 39–54.

62 Stany otoczenia można rozpatrywać jako rozciągające się na krańcach konti-nuów: stałość–zmienność, prostota–złożoność. Por. M. Bielski, Podstawy teorii

Przejście od stabilnego otoczenia, w którym przemysł nastawiony był na zaspokajanie potrzeb armii i zbrojeń, do gospodarki globalnej, w której firmy dążą do dostarczenia klientowi jak największej warto-ści; od monopolu, przez konkurencję do kooperencji; od dewizy, w myśl której klient mógł otrzymać samochód w każdym kolorze, pod warun-kiem że będzie to kolor czarny, do indywidualizacji produktów i budowania długookresowych relacji – to w istocie prawdziwa podróż w czasie do nowego świata organizacji. Proces globalizacji odcisnął

piętno na wszystkich aspektach funkcjonowania przedsię-biorstw. Współczesne firmy i ich pracownicy funkcjonują w dobie

globalizacji gospodarki, która w XXI w. stała się faktem. Coraz większy jest udział korporacji w życiu gospodarczym i politycznym63. Oczekiwania przedstawicieli największych koncernów w sprawie warunków inwestowania i funkcjonowania na terytorium poszczegól-nych krajów rosną. Politycy starają się zachęcić do inwestycji, oferując firmom coraz bardziej atrakcyjne warunki, takie jak: okresowe zwolnienia z obowiązku podatkowego, obniżanie stawek podatkowych czy ograniczanie wymagań formalnych i biurokratycznych64. Globali-zacja powoduje, że na rynek trafia coraz więcej produktów i usług odpowiadających oczekiwaniom mieszkańców różnych kontynentów, niezależnie od ich narodowości czy koloru skóry. Firmy stają się ponadnarodowe i coraz częściej, mówiąc o nich, nie przypisuje się ich do konkretnego kraju, a jedynie kojarzy z oferowanymi produktami. Procesy produkcyjne są realizowane w różnych częściach świata, a zyski wypracowywane poza macierzystym krajem65. W przemysłach globalnych66 firmy prowadzą swą działalność tak, aby wykorzystać powiązania między krajami i nie wprowadzać zróżnicowania dla

63 W 1998 r. wartość PKB Polski nieznacznie przewyższała przychody Toyoty, a była niższa niż obroty Forda i General Motors. U schyłku XX w. przychody brytyj-sko-holenderskiego koncernu naftowego Royal Dutch/Shell przewyższają łączny dochód Czech i Węgier, 20 największych potęg gospodarczych notuje w ciągu roku większe obroty niż łączny dochód 80 najbiedniejszych państw świata, [za:] A. Bed-narski, Zarys teorii organizacji i zarządzania, TNOiK, Toruń 2001, s. 482.

64 Idem, Pułapy i pułapki globalizacji, TNOiK, Toruń 1998, s. 77–78.

65 Coca-Cola 70–80% zysków realizuje poza granicami USA, włoski producent oprawek do okularów Luxottica – 82%, cztery amerykańskie firmy informatyczne zdominowały tę dziedzinę na świecie (Microsoft, Intel, IBM, Hewlett-Packard).

66 Różni się to od przemysłu wielonarodowego, który jest systemem złożonym z autonomicznych jednostek działających w różnych krajach i dostosowanych do wymogów lokalnych.

poszczególnych rynków narodowych (np. Coca-Cola)67. Postęp tech-niczny skrócił czas i obniżył koszty pozyskiwania informacji i prze-mieszczania się pracowników. Szacuje się, że obecnie koszt frachtu morskiego stanowi 4% kosztu z 1920 r. Transport lotniczy jest sześć razy tańszy niż w 1939 r. Cena połączenia telefonicznego między Londynem a Nowym Jorkiem stanowi 4% ceny z 1940 r. Aktualna cena komputera stanowi zaś 1% ceny z 1960 r.68 Outsourcing, konku-rencja międzynarodowa, pracownicy, którzy przemieszczają się po całym świecie, czy zróżnicowane konteksty kulturowe, stanowią przejawy globalizacji i wpływają na sposób funkcjonowania ludzi w organizacji. Praca nabiera nowego charakteru. Jak twierdzi Rajkumar Roy, „geografia to przeszłość. Odległości są nieistotne. Nie ma znaczenia, gdzie się znajdujesz. Do sieci możesz się podłączyć w każdym zakątku świata”69. Przed pracodawcami taka sytuacja stawia nowe wyzwania. Niezbędny staje się ruchomy czas i nowe formy organizacji pracy oraz elastyczne formy zatrudnienia.

Globalizacja otoczenia niesie ze sobą zarówno szanse jak i zagro-żenia, a ocena ich konsekwencji ma niejednokrotnie charakter rela-tywny. Z perspektywy organizacji warto wskazać na następujące kwestie:

– globalizacja wymusza rozwiązania organizacyjne sprzyjające elastyczności organizacji,

– stawia wyzwania w budowaniu identyfikacji pracowników z firmą, – pozwala na podniesienie poziomu wykształcenia pracowników, – sprzyja mobilności pracowników,

– wymusza zarządzanie różnorodnością.

Dla pracownika i jego funkcjonowania w globalnym otoczeniu oraz w organizacji działającej na globalnym rynku konsekwencje te rów-nież są niejednorodne. Należy zwrócić uwagę na fakt, że globalizacja: –powoduje ciągły ruch, zmiany projektów, zmiany miejsca pracy, a przelotne kontakty interpersonalne wzmagają tylko poczucie osamotnienia pracownika,

– sprzyja tymczasowości identyfikacji i przekształceniom tożsa-mości jednostki; pracownik dokonuje oceny „ja” nie przez pryzmat

67 W Coca-Coli obowiązuje zasada „kalifornizacji” polegająca na tym, że to, co się sprzedaje w Kalifornii, jest sprzedawane na całym świecie.

68 Za: A. Szałkowski, W kierunku indywidualizacji stosunków pracy, [w:] Z. Wi-śniewski, A. Pocztowski (red.), Zarządzanie zasobami ludzkimi w warunkach nowej

gospodarki, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004, s. 133.

miejsc, lecz stara się maksymalizować wiedzę na swój temat, by w ten sposób uzyskać panowanie nad miejscami i stworzyć poczucie tożsa-mości70,

– pozwala na czerpanie z wiedzy i doświadczeń pracowników za-trudnionych w różnych miejscach globu,

– umożliwia znalezienie miejsca zatrudnienia nie tylko w najbliż-szej okolicy, ale właściwie na całym świecie; pozwala na rozwój ścieżki kariery w kontekście globalnym.

Międzynarodowe otoczenie może być zatem dla pracownika za-równo szansą jak i zagrożeniem w odniesieniu do jego miejsca w organizacji.

Globalizacja wpływa na działanie firm i bez względu na to, w ja-kim stopniu organizacje i pracownicy są do niej przygotowani, oddzia-łuje na kształtowanie się relacji między pracodawcą i pracobiorcą.