Rozdział 5
L
OJALNOŚĆ PRACOWNIKÓW W
XXI
WIEKU
5.1. Koncepcja modelu lojalności pracowników
współczesnych organizacji
Lojalność pracowników jako konstrukt wielowymiarowy, na który składa się zarówno postawa lojalności jako zmienna latentna oraz zachowania lojalnych pracowników jako zmienna obserwowalna, podlega szacowaniu poprzez pomiar zmiennych obserwowalnych. Złożony i multidyscyplinarny charakter pojęcia lojalności pracowni-ków znacznie komplikuje zbudowanie uniwersalnego modelu oraz ogólnie akceptowalnej techniki pomiaru lojalności pracowników. Jak zauważa Robert F. De Vellis, mierzenie zjawiska trudnego do zdefi-niowania i wywodzącego się z wielu rozwijających się teorii stanowi wyzwanie dla badacza1.
Wyniki dwuetapowych badań empirycznych pozwoliły na zidenty-fikowanie czterech składowych modelu lojalności pracowników współczesnych organizacji – szczegółowo opisane one zostały w roz-dziale 4. Są to:
– zaangażowanie, – identyfikacja z firmą, – uczciwość,
– uczestnictwo w firmie.
Lojalność pracowników współczesnych organizacji można zatem zdefiniować jako zbiór postaw i zachowań pracowników
skie-rowanych na organizację i przejawiających się w
1 R.F. De Vellis, Scale Development. Theory and Applications, Sage, Thousand Oaks 2003, s. 7, [za:] A. Sankowska, Wpływ zaufania na zarządzanie
waniu w pracę, identyfikacji z firmą, uczciwym postępowaniu oraz uczestnictwie w organizacji.
Składowe modelu lojalności pracowników, opisane jako skale cząstkowe, zbudowane są z itemów, które zostały szczegółowo scha-rakteryzowane w rozdziale 4. Dla wszystkich skal cząstkowych wyli-czono wskaźniki wagi (znaczenia) skali, które ukazują znaczenie każdego z elementów składowych modelu lojalności. Na podstawie czterech skal cząstkowych skonstruowany został, jako średnia ze wskaźników cząstkowych, ogólny wskaźnik lojalności.
Rzetelność (jednorodność) tak zbudowanych skal cząstkowych wy-rażona wskaźnikiem alfa-Cronbacha wynosi od 0,596 (dla uczestnic-twa w firmie) do 0,831 (dla identyfikacji z firmą). Rzetelność skali lojalność (LO) jest wysoka – wskaźnik alfa-Cronbacha sięga 0,831 (por. tab. 5.1).
Tabela 5.1. Ocena rzetelności skal cząstkowych (wartość współczynnika alfa-Cronbacha)
Skala Wartość współczynnika alfa-Cronbacha
Zaangażowanie (ZG) 0,795
Identyfikacja (ID) 0,831
Uczciwość (ZF) 0,699
Uczestnictwo (przywiązanie) (PW) 0,596
Lojalność (LO) 0,831
Źródło: opracowanie własne.
Nieco niższy od pozostałych wskaźnik alfa-Cronbacha dla skali uczestnictwo w firmie może pośrednio wynikać ze zmian zachodzą-cych w sposobie definiowania lojalności pracowników współczesnych organizacji, czyli, jak wskazują wcześniej zaprezentowane wyniki, ze spadku znaczenia trwałego uczestnictwa w organizacji dla współcze-snej lojalności.
W czteroelementowym modelu lojalności pracowniczej przyjęto poziom określonego w procesie badawczym wskaźnika lojalności oraz cząstkowych wskaźników skal lojalności jako poziom normalny (stan-dardowy). Poziom ten określa standard dla badanej populacji i może stanowić punkt odniesienia do interpretacji wyników uzyska-nych dla inuzyska-nych grup.
Oznacza to, że na pięciostopniowej skali lojalności poziom nor-malny lojalności oraz jej składowych wynosi:
– zaangażowanie organizacyjne – 4,015, – identyfikacja z firmą – 3,936,
– uczciwość – 3,972,
– uczestnictwo w firmie – 3,354,
– syntetyczny wskaźnik lojalności – 3,819.
Z uwagi na zbliżone wartości trzech wskaźników cząstkowych oraz ze względów pragmatycznych dla badania i interpretacji wyni-ków przyjmuje się wartości zaokrąglone, czyli:
– zaangażowanie – 4, – identyfikacja z firmą – 4, – uczciwość – 4,
– uczestnictwo w firmie – 3,
– syntetyczny wskaźnik lojalności – 3,8.
Graficzna prezentacja poziomu elementów modelu ukazuje dys-proporcję pomiędzy uczestnictwem w firmie a pozostałymi składowy-mi. Obraz ten wskazuje na rzeczywiste znaczenie składowych i odzwierciedla sposób definiowania lojalności pracowników współcze-snych organizacji (por. rys. 5.1).
Rysunek 5.1. Model lojalności pracowników współczesnych organizacji Źródło: opracowanie własne
Dla oceny poziomu lojalności pracowników organizacji istotna jest nie tylko wartość ogólnego wskaźnika lojalności, ale także poziom wskaźników cząstkowych. Jeżeli wskaźniki cząstkowe odbiegają
(in plus lub in minus) od pożądanej wielkości, stanowi to dla zarządzających wskazówkę, w jakim kierunku powinny iść działania menedżerskie. Odwołując się do analogii do receptury na
lekarstwo, można powiedzieć, że będzie ono skuteczne pod warun-kiem, że wszystkie składniki dobrano w pożądanych (zaleconych) proporcjach. Zmiana ilości poszczególnych składników spowoduje, że efekty leczenia okażą się inne od zamierzonych. Wskaźnik poziomu lojalności pracowników organizacji oraz jej elementów składowych pozwala na dokonanie oceny, czy w tej sferze uzyskujemy pożądany wynik, i na wyselekcjonowanie obszarów, które wymagają utrwalenia lub zmiany stosowanych metod i technik zarządzania.
W tabeli 5.2 zmieszczone zostały najważniejsze statystyki rozkła-du wskaźnika lojalności ogółem i wskaźników cząstkowych uzyska-nych w badaniach empiryczuzyska-nych.
Tabela 5.2. Statystyki rozkładu wskaźnika lojalności ogółem i wskaźników cząstkowych
Charakterystyki Zaangażowanie Identyfikacja Uczciwość Uczestnictwo Lojalność N = 501 Wskaźnik wagi 4,015 3,936 3,972 3,354 3,819 Mediana 4,000 4,000 4,000 3,200 3,842 Odchylenie standardowe 0,643 0,698 0,654 0,784 0,546 Minimum 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 Maksimum 5,0 5,0 5,0 5,0 5,0 Rozstęp 4,0 4,0 4,0 4,0 4,0 Skośność –0,972 –0,857 –0,889 –0,080 –0,692 Kurtoza 1,670 1,317 1,765 –0,039 2,146
Źródło: opracowanie własne.
Zamieszczony na rysunku 5.2 wykres skrzynkowy pozwala na po-równanie poszczególnych wskaźników cząstkowych. Trzy z czterech składowych modelu mają zblizone wskaźniki znaczenia. Na tym tle wyraźnie odróżnia się składowa uczestnictwo w firmie, której poziom okazuje się niższy niż pozostałych wymiarów lojalności. Co więcej, zróżnicowanie tego wskaźnika (które obrazuje długość wąsów) jest znacznie większe niż w przypadku pozostałych wskaźników cząstko-wych lojalności. Warto też zauważyć, że w przypadku wszystkich
badanych wymiarów lojalności pojawiły się osoby skrajnie nisko (na tle pozostałych) oceniające znaczenie identyfikacji, zaangażowania, uczciowści, ale i uczestnictwa dla lojalności pracowników (wyznaczają je punkty poniżej wąsów). Zasadniczo rozkłady zmiennych są w miarę ustabilizowane, co potwierdzone jest wartością współczynnika asyme-trii (mamy wprawdzie do czynienia z asymetrią lewostronną, nie jest ona jednak zbyt silna) (por. rys. 5.2).
Rysunek 5.2. Rozkład wskaźników syntetycznych lojalności, gdzie: ID – identyfika-cja, ZG – zaangażowanie, PW – uczestnictwo w firmie, ZF – uczciwość, LO – lojalność
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań empirycznych
Z analiz wynika, że ocena znaczenia trzech elementów modelu jest zbliżona, a wskaźniki wagi oscylują wokół wartości 4. Natomiast znaczenie trwałego uczestnictwa w firmie, z uwagi na zmiany zacho-dzące w sposobie rozumienia lojalności, oceniane jest wyraźnie niżej od pozostałych składowych lojalności. Potwierdza to również analiza korelacji między wskaźnikiem ogólnym lojalności (LO) a wskaźnikami cząstkowymi. Siła związku między wskaźnikiem lojalności LO jest najwyższa w odniesieniu do identyfikacji – to identyfikacja w
najważniejszy jej element. Nieco słabsza, aczkolwiek również wysoka, okazuje się rola zaangażowania i uczciwości. Istotny związek ogólna lojalność wykazuje również z trwałym uczestnictwem w firmie, siła ta jednak jest wyraźnie niższa niż w przypadku pozostałych wymiarów lojalności (r = 0,717 wobec 8,810; 0,797; 0,832 – dla pozostałych wymiarów lojalności) (por. tab. 5.3).
Tabela 5.3. Korelacja między wskaźnikiem ogólnym lojalności (LO) a wskaźnikami cząstkowymi Wyszczególnienie Identyfikacja (ID) Zaangażowanie (ZG) Uczestnictwo (PW) Uczciwość (ZF) Lojalność (LO) ID r 1 0,653** 0,383** 0,611** 0,832** p 0,000 0,000 0,000 0,000 N 501 501 501 501 501 ZG r 0,653** 1 0,363** 0,548** 0,797** p 0,000 0,000 0,000 0,000 N 501 501 501 501 501 PW r 0,383** 0,363** 1 0,430** 0,717** p 0,000 0,000 0,000 0,000 N 501 501 501 501 501 ZF r 0,611** 0,548** 0,430** 1 0,810** p 0,000 0,000 0,000 0,000 N 501 501 501 501 501 LO r 0,832** 0,797** 0,717** 0,810** 1 p 0,000 0,000 0,000 0,000 N 501 501 501 501 501 ** Korelacja jest istotna na poziomie 0,01 (dwustronnie).
Oznaczenia: r – współczynnik korelacji liniowej Pearsona; p – prawdopodobień-stwo testowe w teście t, N – liczebność próby.
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań empirycznych.
Należy zauważyć, że trwałe uczestnictwo w firmie jest słabo
(choć istotnie w sensie statystycznym) powiązane z zaanga-żowaniem (r = 0,363), identyfikacją (r = 0,383) oraz z uczciwo-ścią (r = 0,430). Znacznie silniej powiązane są wzajemnie ze sobą identyfikacja, zaangażowanie i uczciwość – oszacowano dodatnią korelację, więc wzrost jednej składowej powoduje wzrost innej, np. identyfikacja jest tym większa, im wyższe jest zaangażowanie i uczciwość pracowników.
O znaczeniu identyfikacji, zaangażowania i uczciwości jako skła-dowych lojalności pracowników świadczą również wyniki analizy czynnikowej (por. tab. 5.4).
Tabela 5.4. Macierz rotowanych składowych*
Skala Składowe skal (itemy) Składowa
1 2 3 4 5 6 7
ZG Sumiennie wykonuje swoje
obo-wiązki 0,769 0,157 0,233 0,070 0,164
ZF Nie ujawnia tajemnic
służbo-wych 0,741 0,050 0,025 0,004 0,000
ZG Reaguje na pojawiające się
prob-lemy 0,741 0,139 0,246 0,064 0,093
ZF Postępuje zgodnie ze swoimi
deklaracjami (robi to, co mówi) 0,737 0,152 0,178 0,196 0,234
ZG Ponosi odpowiedzialność za wy-konywaną pracę i podejmowa-ne decyzje
0,696 0,198 0,176 0,009 0,140
ZF Działa zgodnie z prawem 0,694 0,194 0,253 0,199 0,036
ZF Jest szczery, w firmie otwarcie wyraża swoje opinie i przeko-nania
0,674 0,148 0,226 0,041 0,269
ZG Efektywnie wykorzystuje zaso-by firmy (czas pracy, fundusze,
majątek) 0,661 0,103 0,347 0,007 0,162
ID W swoich działaniach kieruje się przede wszystkim dobrem firmy
0,576 0,099 0,008 0,408 0,159
ID Rekomenduje firmę jako
dob-rego pracodawcę 0,572 0,114 ,029 0,559 0,083
ID Podziela obowiązujące w firmie
normy i wartości 0,544 0,168 -,061 0,479 0,051
ID Czuje się częścią firmy 0,523 0,077 0,314 0,475 0,236
ID Traktuje firmę jak własną 0,481 0,233 0,325 0,336 0,275
PW Planuje pracę w firmie przez
wiele kolejnych lat 0,472 0,279 0,047 0,024 0,440
ZF Nie podejmuje dodatkowych prac w niekonkurencyjnych fir-mach
–0,001 0,806 0,125 0,019 0,092
PW Pracuje tylko dla jednej firmy 0,156 0,785 0,155 0,125 0,037
PW Pozostaje w firmie, mimo że inni oferują mu lepsze warunki pracy i rozwoju
Tabela 5.4 (cd.)
1 2 3 4 5 6 7
ZG Jest gotowy do zwiększonego wysiłku na rzecz firmy, np. wydłużenie czasu pracy
0,254 0,250 0,759 0,023 0,045
ZG W sytuacji, w której to ko-nieczne, poświęca własne cele na rzecz realizacji celów firmo-wych
0,295 0,295 0,703 0,014 0,019
ID Wyraża pozytywne opinie o
fir-mie 0,542 0,056 0,010 0,627 0,185
PW Jest posłuszny, wykonuje
pole-cenia przełożonych 0,177 0,313 0,067 0,065 0,699
*Zastosowano rotację Quatrimax z normalizacją Kaisera.
Uwaga: KMO = 0,898 (ponieważ jest bliski 1, wskazuje na poprawność przyjęte-go modelu).
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań empirycznych.
Jak wynika z tabeli 5.4, na główny czynnik lojalności pracowni-ków współczesnych organizacji składa się 14 itemów skali
lojalno-ści, przy czym większość z nich wpisuje się w skalę uczciwolojalno-ści, identyfikacji i zaangażowania. Tylko jedna zmienna odnosząca się
do skali uczestnictwo w firmie wchodzi w skład pierwszego, głównego czynnika lojalności, przy czym stopień skorelowania z tym czynnikiem pozostaje zbliżony do stopnia skorelowania z innym czynnikiem, który – obok planowania pracy w firmie w kolejnych latach – obejmuje zmienną: „Jest posłuszny, wykonuje polecenia przełożonych”. Po-twierdza to znacznie niższe – na tle pozostałych elementów – znacze-nie trwałego uczestnictwa w firmie.
Elementy najważniejsze dla lojalności pracowników to: 1) sumienne wykonywanie swoich obowiązków,
2) nieujawnianie tajemnic służbowych, 3) reagowanie na pojawiające się problemy, 4) postępowanie zgodnie z deklaracjami,
5) ponoszenie odpowiedzialności za wykonywaną pracę i podej-mowane decyzje,
6) działanie zgodnie z prawem,