Instrumenty prawne zwalczania niekompatybilności regulacji wewnętrznych z przepisami prawa powszechnie obowiązującymi

Powyższa koncepcja może być pomocna przy badaniu relacji pomiędzy przepisami prawa powszechnie obowiązującego a regulacjami wewnątrzzwiązkowymi w zakresie zawierania i wykonywania umowy o profesjonalne uprawianie piłki nożnej.

3.3. Instrumenty prawne zwalczania niekompatybilności regulacji wewnętrznych z przepisami prawa powszechnie obowiązującymi

W przepisach prawa istnieją dodatkowe instrumenty zwalczania niekompatybilności regulacji wewnątrzzwiązkowych z przepisami prawa powszechnie obowiązującymi.

Przede wszystkim należy wskazać na uprawnienia nadzorcze ministra właściwego do spraw kultury fizycznej w stosunku do polskich związków sportowych, które zostały określone w u.s. Jak wskazano w uzasadnieniu do u.s., „szczególna rola polskiego związku sportowego powoduje, że otrzymuje on swoisty monopol w zakresie określonych sfer aktywności wskazanych w art. 13. Te niewątpliwe daleko idące uprawnienia, wynikające wprost z ustawy, stanowią legitymację dla nadzoru nad tym związkiem przez organ państwa, tj. ministra właściwego do spraw kultury fizycznej”316. Nadzór ten jest prowadzony pod względem legalności działalności polskich związków sportowych oraz wydawanych przez nie regulacji.

Minister właściwy do spraw kultury fizycznej ma prawo do żądania udostępnienia odpisów uchwał wydawanych przez władze polskiego związku sportowego oraz udzielenia pisemnych wyjaśnień dotyczących działalności tego związku. Ma również prawo dokonywać kontroli polskiego związku sportowego (art. 16 ust. 3 u.s.). Ponadto minister ten zatwierdza w drodze decyzji statut polskiego związku sportowego i jego zmiany, które powinny być przez polski związek sportowy przedstawione niezwłocznie po ich uchwaleniu. Odmowa zatwierdzenia możliwa jest z powodu sprzeczności postanowień statutu z przepisami prawa.

Minister właściwy do spraw kultury fizycznej może zastosować odpowiednie środki nadzorcze mające na celu doprowadzenie do naprawienia nieprawidłowości stwierdzonych

315

B. Rischka-Słowik, Specyfika sportu jako okoliczność uwzględniająca niekompatybilność pozaprawnych regulacji sportowych z regulacjami prawnymi (w:) Kompatybilność pozaprawnych regulacji sportowych z regulacjami prawnymi (red. A.J. Szwarc), Poznań 2014, s. 128-129.

316 Uzasadnienie do projektu ustawy o sporcie z 5.8.2009 r., druk sejmowy 2313, www.bit.msit.gov.pl, data dostępu: 20.12.2018 r., s. 11.

128

w toku czynności nadzorczych. Najdalej idące środki, w postaci zawieszenia władz związku w czynnościach oraz rozwiązania polskiego związku sportowego, może zastosować jedynie sąd, na stosowny wniosek właściwego ministra. Może to nastąpić z uwagi na rażące lub uporczywe naruszenie prawa lub postanowień statutu i brak w tym zakresie możliwości przywrócenia do stanu zgodnego z prawem.

Nadzór ten nie obejmuje jednak decyzji dyscyplinarnych i regulaminowych polskich związków sportowych związanych z przebiegiem współzawodnictwa sportowego, jako kwestii czysto sportowych, należących do zakresu autonomii sportu. Mając na uwadze realia sportu oraz zakres regulowanych przez polski związek sportowy spraw, środki nadzoru wskazane w u.s. mogą być niewystarczające. Jeżeli bowiem ustawodawca przyznał określone kompetencje wyłączne polskiemu związkowi sportowemu, a jednocześnie zobowiązał kluby sportowe do uczestnictwa we współzawodnictwie sportowym w danym sporcie, to powinien przewidzieć także określone instrumenty nadzorcze w tym zakresie. Trudno przyjąć, że szczegółowe regulowanie statusu i pozycji prawnej wszystkich uczestników współzawodnictwa sportowego, w tym ich praw i obowiązków, mieści się w zakresie kwestii czysto sportowych³¹⁷.

Nadzór nad polskimi związkami sportowymi powinien istnieć, tak jak wobec innych podmiotów, którym powierzono pewien zakres władztwa do regulowania kwestii związanych ze sportem. Działalność żadnego podmiotu na rynku nie powinna być sprzeczna z prawem, a określone organy powinny mieć uprawnienia nadzorcze mające na celu reagowanie na mogące występować negatywne zjawiska z tym związane. W szczególności mając na uwadze zasadę ochrony interesu państwa oraz podmiotów prowadzących działalność sportową. Pozytywnie należy ocenić przekazanie do kompetencji sądu zastosowania najbardziej dotkliwych sankcji w postaci zawieszenia działalności władz związku oraz rozwiązania polskiego związku sportowego z uwagi na rażące lub uporczywe naruszenie prawa. Tak daleko idące środki powinny być nakładane przez sąd i w tym zakresie powinna zostać zapewniona prawidłowa procedura odwoławcza318

.

317 Zob. szerzej: J. Dytko, Determinanty ingerencji nadzorczej i sądowej kontroli działalności polskiego związku sportowego, Ius et Administratio 2014, Nr 4, s. 3-16; M. Mróz, Nadzór nad polskimi związkami sportowymi (w:) Prawne aspekty funkcjonowania federacji sportowych (red. M. Biliński), Kraków 2014, s. 85-95.

318 Na temat możliwości wniesienia przez polski związek sportowy skargi kasacyjnej od postanowienia o rozwiązaniu tego związku zob. M. Dziurba, Prawne instrumenty reagowania na niedopuszczalną niekompatybilność pozaprawnych regulacji sportowych z regulacjami prawnymi w sferze prawa cywilnego

129

W doktrynie rozpatrywana jest również możliwość wniesienia powództwa o ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c. w sprawach sportowych. Zgodnie z powołanym przepisem powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Jednocześnie należy wskazać, że nie trzeba być stroną danego stosunku prawnego, aby móc wnieść powództwo o ustalenie. Wystarczy wykazać interes prawny w ustaleniu istnienia bądź nieistnienia danego stosunku cywilnoprawnego.

Zgodnie z orzecznictwem sądów pojęcie interesu prawnego i prawa są ujmowane stosunkowo szeroko i muszą dotyczyć one ochrony sfery prawnej powoda. Co do zasady, interes prawny nie zachodzi, gdy można w inny sposób osiągnąć w pełni lub w większym stopniu ochronę swoich praw. Natomiast interes prawny występuje, gdy istnieje niepewność określonego stanu prawnego lub prawa, gdy konkretna sytuacja zagraża naruszeniem przysługujących uprawnień lub stwarza wątpliwość w zakresie ich istnienia czy też realnej ich realizacji³¹⁹.

Wątpliwości może budzić zakres spraw, które mogłyby być rozstrzygane w tym trybie. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 czerwca 2009 r., „odpowiedzialność dyscyplinarna w sporcie nie ma charakteru odpowiedzialności umownej. Nie jest zatem uzasadnione upatrywanie w aktach prawnych organów związku sportowego czynności prawnych i ocena ich ważności z punktu widzenia art. 58 k.c.”320

Jeżeli zatem przyjąć, że regulacje wewnętrzne ustanawiane przez władze polskiego związku sportowego nie stanowią czynności prawnych w rozumieniu k.c., to trudno wskazać na powstanie jakiegokolwiek stosunku cywilnoprawnego w tym zakresie, który uzasadniałby wniesienie powództwa o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego na podstawie art. 189 k.p.c.³²¹

4. Wnioski

Jedną z podstawowych zasad dotyczących sportu jest jego autonomia. Wynika ona

i handlowego w postępowaniu cywilnym (w:) Kompatybilność pozaprawnych regulacji sportowych z regulacjami prawnymi (red. A.J. Szwarc), Poznań 2014, s. 173-182.

319 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.5.2018 r., V CSK 322/17, Lex nr 2552678; Tak też: Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 24.4.2018 r., V ACa 1216/17, Lex nr 2488219; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18.4.2018 r., I ACa 2150/16, Lex nr 2516061.

320

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10.6.2009 r., III PO 1/09, Lex nr 518071.

321 M. Dziurba, Prawne instrumenty reagowania na niedopuszczalną niekompatybilność pozaprawnych regulacji sportowych z regulacjami prawnymi w sferze prawa cywilnego i handlowego w postępowaniu cywilnym (w:) Kompatybilność pozaprawnych regulacji sportowych z regulacjami prawnymi (red. A.J.

130

z gwarantowanej konstytucyjnie wolności zrzeszania się i prawa do sportu. Przejawia się w dwóch głównych aspektach – organizacyjnym i normatywnym. Organizacyjny wymiar autonomii sportu sprowadza się do możliwości zrzeszania się w ramach organizacji sportowych, zakładania związków sportowych oraz przystępowania do nich. Europejski model sportu zakłada, że jego organizacja opiera się na strukturze piramidalnej, tj. określonej hierarchii organizacji sportu – od międzynarodowych organizacji sportowych po krajowe związki sportowe, a nawet regionalne związki sportowe. Polski ustawodawca wcielił w życie zasadę „jeden sport – jedna organizacja”, przyjmując, że status polskiego związku sportowego może uzyskać tylko taki związek, który jest zrzeszony w ramach międzynarodowej organizacji sportowej lub innej uznanej przez MKOl.

Sprawy sportu podlegają określonej reglamentacji prawnej. Ingerencja państwa służy zapewnieniu ochrony i odpowiedniego zabezpieczenia praw podmiotów działających w sferze sportu. Dodatkowo potrzeba ingerencji państwowej wynika z uwagi na pojawiające się na dużą skalę negatywne zjawiska w sporcie, w szczególności korupcję, doping czy też zachwianie reguł konkurencji. Jednak niebagatelne znaczenie odgrywa również to, że sport widziany jest coraz częściej jako biznes, odrębna gałąź gospodarki, a podmioty działające w sporcie stają się dużymi przedsiębiorstwami działającymi na rynku. Należy zatem wskazać, że sport stał się sferą zainteresowania państwa również z uwagi na chęć współkorzystania ze środków i korzyści, które sport generuje (dotyczy to między innymi należności podatkowych, ale również możliwości promocyjnych poszczególnych państw poprzez sport oraz zaistnienie w tym zakresie na arenie międzynarodowej). Co do zasady przeciwstawny temu rozumowaniu jest wymiar normatywny autonomii sportu. Przejawia się on w możliwości kształtowania praw i obowiązków członków organizacji sportowych przez ten podmiot. Jego członkowie poprzez przystąpienie do takiej organizacji stowarzyszeniowej zobowiązują się do respektowania uchwał i regulacji wydawanych przez tę organizację. Międzynarodowe organizacje sportowe są podmiotami zarządzającymi współzawodnictwem sportowym w danym sporcie oraz zajmującymi się organizacją tego sportu. Na szczeblu krajowym działają w tym zakresie polskie związki sportowe, które zrzeszają kluby sportowe oraz nakazują przestrzeganie regulacji ustanawianych przez te organizacje i związki sportowe. Profesjonalizacja i komercjalizacja sportu prowadzi do tego, że obecnie międzynarodowe organizacje sportowe dzięki swojej silnej pozycji ekonomicznej

131

i społecznej wykreowały odrębny swoisty porządek prawny322

. Jednym z głównych punktów rozważań w doktrynie jest określenie charakteru prawnego takich regulacji oraz ich relacji do przepisów prawa powszechnie obowiązujących. Pozytywistyczne rozumienie źródeł prawa pozostaje w tym zakresie bezsilne, bowiem co do zasady regulacje wewnętrzne wydawane przez organizacje i związki sportowe nie mają charakteru powszechnie obowiązującego. Co za tym idzie, powinny być zgodne z przepisami prawa powszechnego. Jednak powyższe rozumowanie nie odpowiada relacjom zachodzącym w sferze sportu. Rola regulacji wewnętrznych w kształtowaniu pozycji prawnej podmiotów działających w sporcie jest ogromna i nie da się jej pominąć. Coraz częściej wskazuje się, że podmioty działające w sporcie są w sytuacji bez wyjścia – są zobowiązane do stosowania się do regulacji wewnętrznych wydawanych przez organizacje i związki sportowe pod rygorem odpowiedzialności dyscyplinarnej, a nawet wykluczenia z międzynarodowej federacji sportowej. z drugiej strony, jak każdy podmiot działający w ramach porządku prawnego określonego państwa, są zobowiązane do przestrzegania przepisów prawa powszechnie obowiązującego.

Należy jednak przy tym zauważyć, że polski ustawodawca przyznaje polskiemu związkowi sportowemu określone kompetencje władcze. Jest on wyłącznie uprawniony do ustanawiania reguł sportowych, organizacyjnych i dyscyplinarnych w danym sporcie. Poprzez wprowadzenie obowiązku przynależności polskiego związku sportowego do międzynarodowej organizacji sportowej lub innej uznanej przez MKOl ustawodawca pośrednio akceptuje to, że regulacje tych organizacji również powinny być respektowane przez podmioty działające w sporcie. Dlatego też, w mojej ocenie, władztwo organizacji i związków sportowych nie wynika jedynie z ich faktycznej siły ekonomicznej i społecznej, ale ma również swoje podstawy prawne.

Dlatego też coraz częściej w doktrynie prawa poszukuje się alternatywnych metod rozstrzygania kolizji prawnej pomiędzy określonymi normami, aby z jednej strony zapewnić przestrzeganie przepisów prawa, z drugiej strony respektować zasadę autonomii sportu i uwzględniać jego specyfikę.

W tym zakresie ogromną rolę odegrał TSUE, który w swoich orzeczeniach starał się tę specyfikę uwzględniać. Co do zasady działalność sportowa podlega prawu wspólnotowemu, a co za tym idzie, powinna być prowadzona w zgodzie z tymi normami. Jednak specyfika sportu może uzasadniać wprowadzanie pewnych ograniczeń prawnych

322 Zob. szerzej: B. Hock, s. Gomtsian, Private order building: the state in the role of the civil society and the case of FIFA, The International Sports Law Journal 2018, Vol. 17, s. 186-204.

132

w zakresie działalności sportowej i występowania uzasadnionej niekompatybilności tych regulacji z przepisami prawa unijnego. Znalazło to odzwierciedlenie w orzeczeniach TSUE, w szczególności dotyczących selekcji do udziału w zawodach międzynarodowych czy też zmian przynależności klubowej zawodników jedynie w ramach tzw. okresów transferowych. Przykład orzecznictwa wydawanego przez TSUE pokazuje, że możliwe jest pogodzenie norm dwóch porządków prawnych – powszechnego i sportowego.

Dla celów niniejszej dysertacji najważniejsze znaczenie ma odpowiedź na pytanie, czy i jakim zakresie międzynarodowe organizacje sportowe oraz polski związek sportowy mogą kształtować prawa i obowiązki podmiotów działających w sporcie, tj. przede wszystkim klubu sportowego i zawodnika. W mojej ocenie kwestie te w pewnym zakresie mogą podlegać pod pojęcie reguł sportowych i organizacyjnych, do których ustanawiania wyłączne prawo mają polskie związki sportowe działające w danym sporcie. Należy jednak mieć na uwadze to, że polskie związki sportowe są zobowiązane do przestrzegania reguł ustanawianych przez międzynarodowe organizacje sportowe, których są członkami. Dlatego też de facto wyłączna kompetencja przyznana polskim związkom sportowym w omawianym zakresie zostaje ograniczona w ten sposób, że regulacje w najbardziej doniosłych prawnie sprawach wydają międzynarodowe organizacje sportowe. Uważam jednak, że nie wyklucza się to wzajemnie. Z ustanowionego ustawowego obowiązku przynależności polskiego związku sportowego do międzynarodowej organizacji sportowej wynika pośrednio uznanie przez ustawodawcę możliwości ustanawiania regulacji przez międzynarodowe organizacje sportowe, a zainteresowane podmioty do ich przestrzegania.

Zasada autonomii sportu i jego specyfika powinna być uwzględniana przy dokonywaniu wykładni przepisów prawa oraz ich stosowania. Pluralizm porządków prawnych wymaga ważenia spornych interesów, argumentów, wartości celem wyłonienia normy, która w danej sytuacji powinna znaleźć zastosowanie. W tym zakresie może mieć zastosowanie powiedzenie, że „kto remisuje, ten wygrywa”.

133

Rozdział III. Charakter prawny umowy o profesjonalne uprawianie piłki