Umowa o profesjonalne uprawianie piłki nożnej jako źródło stosunku cywilnoprawnego

W doktrynie wskazuje się, że stosunki prawne „są jednym z rodzajów stosunków społecznych, czyli takich relacji między przynajmniej dwoma podmiotami, w których zachowania jednej strony (działania lub zaniechania) wywołują reakcję innej strony (działanie lub zaniechanie) i podlegają kontroli norm społecznych (prawnych, moralnych, obyczajowych, wewnątrzorganizacyjnych itp.)”325

Kształtowanie stosunków prawnych przez podmioty prywatne, tj. kluby sportowe oraz zawodników, odbywa się co do zasady przy wykorzystaniu cywilnoprawnej metody regulacji. Co za tym idzie, strony umowy o profesjonalne uprawianie piłki nożnej korzystają z autonomii woli i zakładanej równorzędności podmiotów, które mogą poprzez dokonywane przez siebie czynności prawne kształtować wiążące je stosunki prawne i wywoływać w ten sposób określone skutki prawne³²⁶. Marek Safjan wyróżnia trzy wymiary zasady autonomii woli – aksjologiczny, formalny i funkcjonalny. Aksjologiczny wymiar autonomii woli to urzeczywistnienie zasad konstytucyjnych, w szczególności wolności przyznanej podmiotom prawa, w tym wolności działalności gospodarczej. Formalny wymiar autonomii woli to konstrukt techniczno-prawny wyrażający się w przyznanej stronom kompetencji do dokonywania czynności prawnych. Jest to możliwość decydowania o treści takiej czynności, wyborze rodzaju dokonywanej czynności oraz wyborze formy czynności prawnej, a w przypadku umów także wyborze kontrahenta. Wymiar funkcjonalny autonomii woli ma na celu jak najbardziej adekwatne odzwierciedlenie woli stron dokonywanej czynności oraz urzeczywistnienia ich

325 T. Chauvin, T. Stawecki, P. Winczorek, Wstęp do prawoznawstwa, Warszawa 2019, s. 264.

326 s. Prutis, Instytucje podstawowe prawa prywatnego (w opozycji do regulacji prawa publicznego), Białystok 2018, s. 58.

136

prywatnych interesów327

. A zatem podmiotom prawa prywatnego ustawodawca przyznaje szeroką swobodę w kształtowaniu swoich praw i przyjmowaniu na siebie określonych obowiązków. Należy przy tym zaznaczyć, że zakładana równorzędność podmiotów prywatnych nie zależy jedynie od ich faktycznej siły ekonomicznej czy intelektualnej328

. Jednak, jak wskazuje się jednolicie w doktrynie, źródłem powstania stosunku cywilnoprawnego na podstawie umowy lub innej czynności prawnej jest norma prawna, a nie autonomia woli podmiotów kreujących ten stosunek³²⁹. Granice autonomii stron takiego stosunku są bowiem wyznaczane przez ustawodawcę i przez ustawodawcę autonomia ta w określonym zakresie jest przyznawana. Wyznaczana jest ona przez bezwzględnie obowiązujące normy prawne oraz normy moralne, do których ustawodawca odwołuje się poprzez stosowane klauzule generalne o charakterze słusznościowym330

. Stosunek cywilnoprawny powstaje co do zasady na skutek powstania zdarzenia prawnego, który rozumiany jest jako okoliczności, z którymi określone hipotezy norm wiążą wskazane w dyspozycjach norm konsekwencje o charakterze cywilnoprawnym331

. Umowa jest zdarzeniem prawnym, będącym jednocześnie czynnością prawną, przez którą rozumie się świadome, celowe działanie zmierzające do wywołania określonych skutków prawnych. Umowa jest najczęściej występującym w praktyce źródłem zobowiązań. Brak jest jednak definicji legalnej umowy. Co za tym idzie, konieczne jest odwołanie się w tym zakresie do teorii prawa cywilnego. Zgodnie z przyjętą w doktrynie definicją, „umowa obejmuje zgodny zamiar stron doprowadzenia do powstania, zmiany lub ustania stosunków prawnych”³³².

Należy wskazać, że spod zakresu badawczego niniejszej pracy została wyłączona umowa o pracę jako forma regulacji stosunku prawnego pomiędzy klubem sportowym a zawodnikiem. Jak wskazuje się w doktrynie, prawo pracy jest samodzielną gałęzią prawa, która co prawda wywodzi się z prawa prywatnego, ale jej cechy znacznie odbiegają od typowych stosunków cywilnoprawnych. W szczególności z uwagi na to, że w przypadku prawa pracy istotne znaczenie odgrywają reguły oparte na metodzie

327 M. Safjan, Zasady prawa prywatnego (w:) System Prawa Prywatnego. Prawo cywilne – część ogólna, t. I (red. M. Safjan), Warszawa 2012, s. 329-340.

328 A. Bierć, Zarys prawa prywatnego. Część ogólna, Warszawa 2018, s. 44

329 s. Prutis, Instytucje podstawowe prawa prywatnego (w opozycji do regulacji prawa publicznego), Białystok 2018, s. 59.

330 A. Bierć, Zarys prawa prywatnego. Część ogólna, Warszawa 2018, s. 44.

331 Z. Radwański, A. Olejniczak, Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2015, s. 215.

332 A. Brzozowski, M. Safjan, E. Skowrońska pod kier. W. Czachórskiego, Zobowiązania. Zarys wykładu, Warszawa 2009, s. 118.

137

administracyjnoprawnej, pełniące przede wszystkim funkcje ochronne i socjalne333

. Dziedzina prawa pracy jest na tyle swoista, że wymaga odrębnego zakresu interpretacji³³⁴. Niezależnie od powyższego, w niezbędnym zakresie będę odwoływać się porównawczo do przepisów k.p., aby ocenić określone rozwiązania przyjęte w szczególności przez organizacje i związki w sportowe w ustanawianych przez nich regulacjach dotyczących umowy o profesjonalne uprawianie piłki nożnej.

Umowa o profesjonalne uprawianie piłki nożnej jest umową cywilnoprawną o charakterze zobowiązaniowym. Mając na uwadze treść art. 353 k.c., zobowiązanie jest stosunkiem prawnym, na podstawie którego jedna strona (wierzyciel) może żądać spełnienia świadczenia przez drugą stronę (dłużnika), a ta druga strona powinna to świadczenie spełnić. W ramach każdego stosunku zobowiązaniowego można wyróżnić trzy elementy: podmioty (tj. wierzyciela i dłużnika), przedmiot (tj. świadczenie dłużnika) i treść tego stosunku prawnego (określone uprawnienia wierzyciela i skorelowane z nimi obowiązki dłużnika)335. Poszczególne elementy stosunku zobowiązaniowego kształtowanego na podstawie umowy o profesjonalne uprawianie piłki nożnej zostaną szczegółowo omówione w dalszej części dysertacji.

Należy zwrócić uwagę na to, że stosunek zobowiązaniowy, który łączy strony umowy o profesjonalne uprawianie piłki nożnej, to nie tylko stosunek umowny, który jest kształtowany treścią umowy ustaloną przez same strony. Mając na uwadze treść art. 56 k.c., czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów. Strony nie mają możliwości wyłączenia swoim działaniem powstania tak określonych skutków prawnych, bowiem powstają one niezależnie od woli stron umowy336

.

Pod pojęciem ustawy nie rozumie się jedynie przepisów k.c., ale wszystkie normy o charakterze iuris cogentis o randze ustawowej lub aktów wydanych na podstawie wyraźnego upoważnienia zawartego w ustawie. Mając powyższe na uwadze, poza zakresem tego ograniczenia pozostają regulacje zawarte w aktach normatywnych

333

M. Safjan, Pojęcie i systematyka prawa prywatnego (w:) System Prawa Prywatnego. Prawo cywilne – część ogólna, t. I (red. M. Safjan), Warszawa 2012, s. 67-68.

334 W doktrynie prawa rozważane były kwestie dotyczące stosunku pracy pomiędzy zawodnikiem a klubem sportowym, zob. szerzej: M. Stopczyński, Zatrudnienie zawodników profesjonalnych sportowych gier zespołowych w świetle prawa pracy, Sport Wyczynowy 2001, Nr 11-12, s. 73-79; A. Kijowski, Status prawny pracownika wykonującego czynności zawodnika sportowego, Nowe Prawo 1982, Nr 9-10, s. 63-66;

W. Sanetra, Zmiana klubu sportowego przez sportowca w świetle polskiego prawa (w:) Tzw. sprawa

Bosmana z polskiej perspektywy (red. A.J. Szwarc), Poznań 2006, s. 77-98.

335 A. Brzozowski, M. Safjan, E. Skowrońska pod kier. W. Czachórskiego, Zobowiązania. Zarys wykładu, Warszawa 2009, s. 41-46.

336

138

niższego rzędu337

. Jak wskazuje Krzysztof Pietrzykowski, pojęcie ustawy odnosi się również do przepisów prawa europejskiego338

, a także, jak podnosi się w doktrynie, do praw podstawowych określonych w najważniejszych aktach prawa publicznego, w tym Konstytucji, które powinny mieć zastosowanie również w relacjach horyzontalnych pomiędzy jednostkami339

.

Jak wskazano szczegółowo w II rozdziale niniejszej dysertacji, regulacje wewnętrzne ustanawiane przez polskie związki sportowe nie są uznawane za przepisy prawa powszechnie obowiązującego. Co za tym idzie, nie mogą zostać uznane za przepis ustawy wywołujący określone skutki prawne wobec klubów sportowych i zawodników jako stron czynności prawnej w rozumieniu przepisów prawa cywilnego.

Jak słusznie wskazuje się w doktrynie, na treść stosunków prywatnoprawnych nie mają wpływu jedynie formy normotwórczej działalności ustawodawcy, ale również wszelkie inne dopuszczalne przez ustawodawcę czynniki o ogólnym charakterze, które kształtują stosunki cywilnoprawne. W szczególności wskazuje się tutaj na np. lex contractus, akty organizacji społecznych, a także zasady współżycia społecznego i ustalone zwyczaje, o których będzie mowa poniżej³⁴⁰. Odwołanie do katalogu źródeł prawa wskazanego w Konstytucji RP może nie być wystarczające, bo trzeba mieć na uwadze to, że przepisy k.c. w przeważającym zakresie mają charakter norm dyspozycyjnych, które będą miały zastosowanie w przypadku, gdy strony nie postanowią inaczej³⁴¹. Przyjmuje się, że rola k.c. powinna być postrzegana bardziej jako system konstrukcyjno-pojęciowy, niż regulujący szczegółowo treść stosunków prawnych nawiązywanych przez podmioty prawa. Dlatego też szczególne znaczenie w prawie cywilnym powinny odgrywać pozakodeksowe akty normatywne oraz źródła nienormatywne³⁴².

337 J. Gudowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania, t. III, cz. 1, Warszawa 2013, s. 30-31.

338

K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz do art. 1-449¹⁰, Uwagi do art. 353¹ k.c., Warszawa 2018, s. 1125.

339 Zob. szerzej: M. Safjan, Efekt horyzontalny praw podstawowych w prawie prywatnym: autonomia woli a zasada równego traktowania, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2009, Nr 2, s. 297-356; R. Trzaskowski, Zakaz dyskryminacji w prawie umów (w:) Europeizacja prawa prywatnego, t. II (red. M. Pazdan,

W. Popiołek, E. Rott-Pietrzyk, M. Szpunar), Warszawa 2008, s. 609 i nast.

340 E. Łętowska, Problemy źródeł prawa cywilnego, Zeszyty Naukowe Instytutu Badania Prawa Sądowego 1983, Nr 19-20, s. 79.

341 Ibidem, s. 78.

342

139

Na treść stosunku cywilnoprawnego wpływają również zasady współżycia społecznego343. Rozumiane są one jako określone powszechnie w społeczeństwie wartości ukształtowane i wynikające z kultury danego kraju, czy też kultury europejskiej, normy moralne, a także wynikające z nich wzory postępowania³⁴⁴. W szczególności wyróżnia się tutaj wartości wskazane przez Konstytucję RP345

, dobro i sprawiedliwość, w tym słuszność kontraktową³⁴⁶, a także wartości kultury chrześcijańskiej, takie jak ochrona godności i autonomii każdego człowieka, prywatności czy też ochrony słabszej strony stosunku prawnego³⁴⁷.

W przypadku stosunku prawnego pomiędzy klubem sportowym a zawodnikiem piłki nożnej podstawowe znaczenie będą odgrywać zasady obowiązujące w sporcie. W szczególności zasada fair play oraz zasada zachowania współzawodnictwa sportowego.

Na treść stosunku prawnego wpływają również ustalone zwyczaje348

. Należy przez to rozumieć określone praktyki postępowania stosowane w jakimś środowisku, w danym czasie czy też grupie społecznej³⁴⁹. A zatem, w zakresie przedmiotu rozważań niniejszej dysertacji, chodzić tutaj będzie w szczególności o wykształcone zwyczaje w sporcie. Możliwe jest również wyodrębnienie zwyczajów występujących jedynie w ramach określonej dyscypliny sportowej, bowiem zwyczaje te mogą się różnić z uwagi na specyfikę danego sportu, historię jego kształtowania, a także pewnych standardów wykształconych w ramach organizowanego w tym zakresie współzawodnictwa sportowego.

343 Zob. szerzej: D. Szmyt-Binaś, Klauzula zasad współżycia społecznego, Gdańskie Studia Prawnicze 2005, Nr 14, s. 867-881; M. Sala-Szczypiński, Znaczenie zasad współżycia społecznego w prawie polskim, Państwo i Społeczeństwo 2005, Nr 1, s. 51-60.

344 M. Pyzioł-Szafnicka, Prawo podmiotowe (w:) System Prawa Prywatnego, Prawo cywilne – część ogólna, t. I (red. M. Safjan), Warszawa 2012, s. 905; A. Szpunar, Uwagi o nadużyciu prawa podmiotowego (w:) II Kongres Notariuszy Rzeczypospolitej Polskiej. Referaty i opracowania, Poznań–Kluczbork 1999, s. 340.

345 Z. Radwański, M. Zieliński, Uwagi de lege ferenda o klauzulach generalnych w prawie prywatnym, Przegląd Legislacyjny 2001, Nr 2, s. 18.

346 P. Machnikowski, Swoboda umów według art. 353¹ KC. Konstrukcja prawna, Warszawa 2005, s. 298-305.

347 M. Safjan, Klauzule generalne w prawie cywilnym, Państwo i Prawo 1990, Nr 11, s. 55.

348 Zob. szerzej: K. Michalak, Kształtowanie treści zobowiązania przez zwyczaj w prawie polskim, Jurysta 2015, Nr 3, s. 17-32; M. Safjan, Refleksje o roli zwyczaju (w:) Prawo prywatne czasu przemian. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Stanisławowi Sołtysińskiemu (red. A. Nowicka), Poznań 2005, s. 79-104.

349 M. Pyzioł-Szafnicka, Czynności prawne (w:) Kodeks cywilny. Część ogólna (red. M. Pyzioł-Szafnicka,

140

2.2. Swoboda umów jako podstawowa zasada kształtowania stosunku