Umowa o profesjonalne uprawianie piłki nożnej a umowy zbliżone

6.1. Umowa o profesjonalne uprawianie piłki nożnej a umowy zbliżone

Podstawowe znaczenie dla przedmiotu rozważań niniejszej dysertacji ma określenie, jakim typem umowy cywilnoprawnej jest umowa o profesjonalne uprawianie piłki nożnej. Brak jest bowiem w przepisach prawa powszechnie obowiązującego regulacji szczególnych określających treść i cel umowy o profesjonalne uprawianie piłki nożnej, ewentualnie o świadczenie usług sportowych. Co za tym idzie, źródła regulacji i istoty tego typu umowy należy poszukiwać w odniesieniu do umów nazwanych unormowanych w k.c.

W mojej ocenie można wziąć pod uwagę trzy typy umów nazwanych, które mogą odnosić się do umowy o profesjonalne uprawianie piłki nożnej. Rozważyć należy, czy umowa o profesjonalne uprawianie piłki nożnej powinna zostać zakwalifikowana jako umowa o dzieło, umowa zlecenia lub też umowa o świadczenie usług.

Co do zasady podstawą określenia charakteru prawnego danej umowy nie jest jej nazwa, ale jej treść ustalona przez strony. Jednak jak słusznie wskazuje się w orzecznictwie, o prawidłowym zakwalifikowaniu określonej umowy cywilnoprawnej nie decyduje wyłącznie nazwa umowy ani też jej formalne postanowienia, lecz przede wszystkim sposób jej wykonywania przez strony umowy. W szczególności chodzi tu o realizowanie przez strony cech charakterystycznych dla określonego stosunku prawnego. W praktyce bowiem często zdarza się sytuacja, gdy zgodny zamiar stron i cel umowy objawiają się nie w treści samej umowy (która zazwyczaj odpowiada kodeksowym wzorcom), lecz w sposobie jego realizacji, odsłaniającym rzeczywiste intencje stron⁴³⁶.

434 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12.11.2015 r., III AUa 577/14, Lex nr 2409365.

435 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29.6.2010 r., i PK 44/10, Lex nr 607099.

436 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 26.4.2018 r., III AUa 1145/16, Lex nr 2493693; Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19.4.2018 r., II UK 315/17, Lex nr 2488070.

170

Umowa o dzieło została uregulowana w art. 627-646 k.c. Zgodnie z definicją zawartą w treści art. 627 k.c. przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Co za tym idzie, przedmiotem umowy o dzieło jest wykonanie oznaczonego dzieła. Przyjmuje się, że dzieło jest rezultatem pracy fizycznej lub umysłowej, materialnym lub ucieleśnionym niematerialnie, mającym cechy pozwalające uznać je za przedmiot świadczenia przez przyjmującego zamówienie437

. W orzecznictwie wskazuje się, że dzieło co prawda nie musi być czymś nowatorskim, niepowtarzalnym, niewystępującym jeszcze na rynku bądź chronionym prawem autorskim. Powinno jednak posiadać swoje cechy charakterystyczne, wynikające z umowy, które umożliwią zbadanie, czy dzieło zostało wykonane w sposób prawidłowy i zgodnie z określonymi przez zamawiającego indywidualnymi wymaganiami lub upodobaniami438

. Ponadto podkreśla się, że dzieło powinno być bytem o indywidualnym, pewnym charakterze, które jest nakierowane na uzyskanie wartości samodzielnej w obrocie439

. Co do zasady dzieło jest wytworem, które nie istnieje w chwili zawarcia umowy, jednak powinien być on w niej z góry przewidziany i określony w sposób, który umożliwi jego późniejszą weryfikację (przy wykorzystaniu np. jednostek metrycznych, porównaniu z istniejącym wzorem, z wykorzystaniem rysunków, planów lub poprzez opis)⁴⁴⁰. Cechą konstytutywną dzieła jest samoistność rezultatu, co oznacza, że z chwilą jego ukończenia staje się ono odrębne od twórcy (niezależne od dalszego działania twórcy)441

.

W praktyce najwięcej problemów nastręcza zakwalifikowanie danej umowy jako umowy o dzieło lub umowy zlecenia (umowy o świadczenie usług). Analizując dość bogate orzecznictwo w tym zakresie, można wskazać cechy, które odróżniają od siebie te umowy.

Po pierwsze, umowa o dzieło jest umową rezultatu⁴⁴², natomiast umowa zlecenia (umowa o świadczenie usług) jest umową starannego działania. To oznacza, że w przypadku umowy o dzieło wymagane jest, aby starania przyjmującego zamówienie doprowadziły w przyszłości do osiągnięcia konkretnego, indywidualnie określonego

437

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 31.8.2016 r., III AUa 2226/15, Lex nr 2139404.

438 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.10.2016 r., I UK 395/15, Lex nr 2162803; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 6.11.2015 r., III AUa 238/15, Lex nr 1979497; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 29.10.2015 r., III AUa 546/15, Lex nr 1927703.

439

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 20.5.2016 r., III AUa 61/16, Lex nr 2063806.

440 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 9.6.2016 r., III AUa 184/16, Lex nr 2073882.

441 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 26.1.2016 r., III AUa 1019/15, Lex nr 1998967.

442

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25.10.2016 r., I UK 446/15, Lex nr 2163323; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 21.12.2015 r., III AUa 268/15, Lex nr 1968160.

171

rezultatu. Natomiast w przypadku umowy zlecenia (umowy o świadczenie usług) jej celem jest wykonywanie określonych czynności, które jednak nie muszą zmierzać do osiągnięcia określonego rezultatu czy wyniku. Nie da się go z góry przewidzieć i określić, w jakim stopniu musi zostać osiągnięty. Podejmowanie odpowiednich starań celem osiągnięcia tego wyniku jest elementem przedmiotowo istotnym tej umowy443

. Można jednak znaleźć stanowiska, zgodnie z którymi każda umowa prowadzi do jakiegoś rezultatu. Co za tym idzie, każda umowa o dzieło jest umową rezultatu, jednak nie każda umowa rezultatu jest umową o dzieło. A zatem sam fakt występowania określonego rezultatu przez dany podmiot nie konstytuuje umowy o dzieło444

.

Po drugie, stosunek prawny wynikający z umowy o dzieło nie ma charakteru zobowiązania trwałego, ciągłego. Jest stosunkiem zobowiązaniowym o charakterze jednorazowym, którego ramy czasowe wyznacza powierzenie wykonania i wykonanie dzieła445

. Przy umowie zlecenia (umowy o świadczenie usług) wykonywane czynności mają charakter powtarzalny, cykliczny, podobny446

.

W przypadku umowy zlecenia odpowiedzialność za wykonanie umowy oparta jest na zasadzie starannego działania określonej w art. 355 § 1 k.c., a w przypadku umowy o dzieło jest to odpowiedzialność za osiągnięcie określonego rezultatu⁴⁴⁷.

Kolejną kwestią jest rozróżnienie umowy zlecenia od umowy o świadczenie usług. Umowa zlecenia została uregulowana w przepisach art. 734-751 k.c. Zgodnie z regulacją kodeksową przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie.

Z umowy zlecenia została wyodrębniona umowa o świadczenie usług. Przepisy k.c. jedynie lakonicznie wskazują na ten typ umowy w treści art. 750 k.c., zgodnie z którym do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu. Co za tym idzie, w przypadku ustalenia, że dana umowa jest umową o świadczenie usług, która nie jest regulowana innymi

443 Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 26.1.2017 r., II GSK 2423/15, Lex nr 2239390; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 18.12.2015 r., III AUa 253/15, Lex nr 2023676; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 22.10.2015 r., III AUa 55/15, Lex nr 1993226.

444 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 10.3.2016 r., III AUa 511/15, Lex nr 2109597.

445 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 26.10.2015 r., III AUa 771/15, Lex nr 1927708.

446 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31.1.2017 r., I UK 488/15, Lex nr 2258059; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 29.12.2016 r., III AUa 618/16, Lex nr 2191562; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 2.8.2016 r., III AUa 1297/15, Lex nr 2138368; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 20.7.2016 r., III AUa 969/15, Lex nr 2121868.

447 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lubinie z dnia 14.1.2016 r., III AUa 942/15, Lex nr 1966288; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 11.12.2015 r., I ACa 1288/15, Lex nr 1968139; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 23.6.2016 r., VI ACa 263/15, Lex nr 2112345.

172

przepisami, powstaje obowiązek odpowiedniego zastosowania w tym zakresie przepisów o zleceniu⁴⁴⁸. Przy czym wskazuje się, że zakres zastosowania art. 750 k.c. jest bardzo szeroki ze względu na określenie przedmiotu umów, do których ma zastosowanie. Pojęcie usługi jest bowiem bardzo pojemne. Obejmuje wykonywanie czynności na rzecz danej osoby. A zatem świadczenie usług polega na wykonywaniu czynności faktycznych, o ile nie są one regulowane przepisami szczególnymi449

.

Tym, co odróżnia umowę zlecenia od umowy świadczenia usług, jest charakter czynności dokonywanych przez zleceniobiorcę na rzecz zleceniodawcy lub przez usługodawcę na rzecz usługobiorcy. Jak wskazuje się w orzecznictwie, świadczeniem usług może być wykonywanie określonych czynności zarówno faktycznych, jak również prawnych. Jednak spod dyspozycji art. 750 k.c. wyłączone zostały umowy o świadczenie usług polegające na dokonywaniu czynności prawnych. Mając powyższe na uwadze, należy przyjąć, że przepis art. 750 k.c. ma zastosowanie do umów o świadczenie usług polegających na dokonywaniu czynności faktycznych450

.

Co za tym idzie, umowę zlecenia od umowy o świadczenie usług odróżnia przede wszystkim to, że przedmiotem umowy zlecenia są czynności prawne, natomiast przedmiotem umowy o świadczenie usług są czynności faktyczne.

W mojej ocenie zasadne są postulaty wysnuwane w doktrynie prawa cywilnego, które wskazują na potrzebę zmodyfikowania art. 750 k.c. i odrębne uregulowanie umowy o świadczenie usług. Wskazuje się bowiem, że odpowiednie stosowanie do umowy o świadczenie usług przepisów o zleceniu często nie nadaje się do zastosowania w praktyce, np. w odniesieniu do dopuszczalności wypowiedzenia umowy w każdym czasie⁴⁵¹. Problematyka umów o świadczenie usług jest tak prawnie i praktycznie doniosła, że powinna doczekać się odrębnej regulacji. Odwołanie się do konieczności

448 Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 9.12.2016 r., II GSK 1162/15, Lex nr 2270791.

449 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 22.10.2015 r., III AUa 44/15, Lex nr 2006038.

450 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 4.11.2015 r., III AUa 846/15, Lex nr 1934509; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 14.1.2016 r., III AUa 942/15, Lex nr 1966288; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 29.9.2016 r., III AUa 689/16, Lex nr 2157830; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 29.7.2016 r., V ACa 448/16, Lex nr 2106839; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 27.4.2016 r., III AUa 2269/15, Lex nr 2062048.

451 Zob. szerzej: R. Szostak, o potrzebie usprawnienia kodeksowej regulacji umów o świadczenie usług na warunkach zlecenia, Współczesne problemy prawa zobowiązań (red. A. Olejniczak, J. Haberko, A.

173

rozstrzygania charakteru prawnego danej umowy o świadczenie usług nastręcza wielu problemów, a co za tym idzie, błędów przy jej interpretacji452

.

Mając powyższe na uwadze, należy uznać, że umowa o profesjonalne uprawianie piłki nożnej jest umową o świadczenie usług, do której zastosowanie mają odpowiednio przepisy o zleceniu⁴⁵³. Podobne stanowisko zajmują w tym zakresie przedstawiciele doktryny prawa⁴⁵⁴.

Po pierwsze, umowa ta ma charakter umowy starannego działania. Zawodnik zobowiązuje się bowiem do świadczenia usług sportowych na jak najwyższym poziomie oraz podnoszenia swojej formy sportowej. Jednak zawodnik nie może zapewnić osiągnięcia określonego rezultatu sportowego przez klub sportowy, którego barwy reprezentuje, gdyż wpływ na to ma szereg czynników w stosunku do niego zewnętrznych455

. Wynika to w szczególności z charakteru rywalizacji sportowej, której z samego założenia wynik jest niepewny, ale również takich okoliczności, jak doznanie kontuzji przez zawodnika i czasowa niemożność występowania w rozgrywkach piłkarskich, jak również dyspozycja sportowa pozostałych zawodników drużyny czy też drużyny przeciwnej456. Powyższe wiąże się również z charakterem odpowiedzialności prawnej związanej z niewykonaniem lub niewłaściwym wykonaniem umowy przez strony, która jest odpowiedzialnością opartą na zasadzie starannego działania. Zawodnik odpowiada bowiem za prawidłowe wywiązywanie się z obowiązków wynikających z umowy, ale nie powinien odpowiadać za nieosiągnięcie określonego rezultatu sportowego. Dodatkowo czynności dokonywane przez zawodnika na rzecz klubu sportowego oraz klubu sportowego na rzecz zawodnika mają charakter czynności faktycznych, takich jak udział w treningach i zawodach przez zawodnika, zapewnienie

452 E. Rott-Pietrzyk, Systematyka części szczegółowej zobowiązań a miejsce umów o pośrednictwo sensu largo (głos w dyskusji), Transformacje Prawa Prywatnego 2013, Nr 1, s. 60-61.

453 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24.1.2000 r., III CKN 531/98, Lex nr 42120; Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16.2.2006 r., IV CSK 380/05, Lex nr 179977; Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10.3.2010 r., II UK 363/09, Lex nr 577467; Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12.3.2010 r., II UK 400/09, Lex nr 577468; Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29.6.2010 r., i PK 44/10, Lex nr 607099; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12.11.2015 r., III AUa 577/14, Lex nr 2409365.

454

A. Kijowski, Sytuacja prawna sportowca wyczynowego, Poznań 1984, s. 81; A. Wach, Glosa do wyroku SN z dnia 24 stycznia 2000 r. , III CKN 531/98, OSP 2000, Nr 10, poz. 146, t. 2; W. Cajsel, Podstawy prawne zatrudniania zawodników profesjonalnych w świetle nowelizacji ustawy o kulturze fizycznej, Sport Wyczynowy 2000, Nr 3-4, s. 87.

455 A. Wach, Glosa do wyroku SN z dnia 24 stycznia 2000 r., III CKN 531/98, OSP 2000, Nr 10, poz. 146, t. 3.

456

174

przez klub sportowy odpowiednich uwarunkowań i zaplecza technicznego do uprawiania piłki nożnej przez zawodnika itd.457

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 lutego 2006 r. wskazał, że „w umowie o świadczenie usług, o której mowa w art. 750 k.c., mieszczą się przy tym postanowienia określające zobowiązanie do dokonywania określonych czynności prawnych i faktycznych dla klubu sportowego (art. 734 k.c.), wysokość wynagrodzenia za wykonane usługi (art. 735 k.c.), sposób wykonywania usługi (art. 737 k.c.), wyłączenie możliwości wykonania zobowiązania przez osobę trzecią (art. 738 k.c.), rezygnacja z obowiązku informowania klubu o przebiegu wykonywania usługi oraz złożenia sprawozdania z przebiegu wykonywania umowy (art. 740 k.c.), możliwość wykorzystywania przez zawodnika rzeczy (sprzętu sportowego) klubu zlecającego wykonywanie usług sportowych (art. 741 k.c.), czy obowiązek udzielania zawodnikowi zaliczek koniecznych do wykonywania zobowiązania (art. 743 k.c.)”⁴⁵⁸

W mojej ocenie dotychczasowe orzecznictwo w sposób niepełny określało charakter prawny tej umowy. Samo odwołanie się do określonych przepisów ustawowych dotyczących umowy zlecenia nie odzwierciedla specyfiki tego typu umowy. Dalsze rozważania niniejszej dysertacji będą miały na celu określenie kompleksowo jej charakteru prawnego.