Konsensus jako podstawa zawarcia umowy o profesjonalne uprawianie piłki nożnej

Zgodnie z ogólnymi zasadami praw cywilnego, do zawarcia umowy dochodzi poprzez dojście do konsensusu, tj. złożenia przez strony umowy zgodnych oświadczeń woli. a zatem czynnikiem konstytuującym zawarcie umowy jest zgodność oświadczeń woli stron umowy o profesjonalne uprawianie piłki nożnej. Zgodność ta, a więc konsensus, powinna być rozumiana jako złożenie oświadczeń woli przez strony umowy, które mają wspólny sens polegający na ustanowieniu przez te strony wspólnych reguł postępowania lub też innych tożsamych skutków prawnych471

.

W doktrynie przyjmuje się, że „oświadczeniem woli jest takie zachowanie, które wyraża w sposób dostateczny zamiar wywołania skutku w postaci ustanowienia, zmiany lub ustania stosunku prawnego”472

. Zgodnie z treścią art. 60 § 1 k.c. oświadczenie woli może zostać wyrażone przez każde zachowanie się danej osoby ujawniające jej wolę w sposób dostateczny, w tym także poprzez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej.

Mając powyższe na uwadze, należy uznać, że przepisy k.c. wskazują, że zawarcie umowy nie jest co do zasady uzależnione od tego, czy zostało dokonane w formie pisemnej, bowiem może dojść do zawarcia umowy również w formie ustnej, a także poprzez tzw. czynności konkludentne. Czynności dokonane per facta concludentia zostają zawarte w sposób dorozumiany poprzez jakiekolwiek zachowanie się danej osoby

471 Z. Radwański, P. Machnikowski, Zawarcie umowy (w:) System Prawa Prywatnego. Prawo cywilne – część ogólna, t. II (red. Z. Radwański, A. Olejniczak), Warszawa 2019, s. 424.

472

183

uzewnętrzniające jej wolę w sposób obiektywnie zrozumiały. Oznacza to, że jej zachowanie w danych okolicznościach sprawy w sposób dostateczny wyraża jej wolę wywołania określonych skutków prawnych objętych treścią danej czynności prawnej473

. Wymóg dokonania czynności prawnej w formie szczególnej (np. w formie dokumentowej, pisemnej, notarialnej, z datą pewną) musi więc wynikać z konkretnej normy ustawowej⁴⁷⁴.

Jednym z podstawowych wymogów koniecznych do zawiązania umowy jest uzewnętrznienie woli przez osobę będącą stroną umowy. a więc osoba taka musi wykazać wolę zawarcia umowy w sposób zewnętrzny, a nie tylko poprzez istnienie woli wewnętrznej, czyli jej przekonanie o tym, że chce umowę zawrzeć. W doktrynie wskazuje się, że powyższe przemawia za przyjęciem tzw. teorii oświadczenia woli475

. Osoba taka musi poprzez swoje zewnętrzne zachowanie wykazać, że chce zawrzeć umowę o określonej treści. Co za tym idzie, jej zachowanie musi być wyrażone w taki sposób, aby było zrozumiałe dla pozostałych uczestników obrotu zgodnie z powszechnie przyjętymi regułami znaczeniowymi476

.

Zgodnie z przepisami k.c., oświadczenie woli, które ma zostać złożone drugiej osobie jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Ponadto oświadczenie to może zostać skutecznie odwołane w przypadku, gdy doszło jednocześnie z oświadczeniem woli lub wcześniej.

Polski ustawodawca przyjął zatem tzw. teorię doręczenia, tj. powiązania skutku prawnego w postaci złożenia określonego oświadczenia woli z chwilą doręczenia tego oświadczenia drugiej stronie umowy w taki sposób, że mogła ona powziąć wiadomość odnośnie do jego treści. Powyższe nie jest jednak równoznaczne z koniecznością faktycznego zapoznania się z treścią tego oświadczenia477

. Koncepcja ta umożliwia przyjęcie obiektywnych kryteriów oceny skuteczności złożenia oświadczenia woli, a co

473

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 1.2.2018 r., I ACa 712/17, Lex nr 2457487; Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8.11.2005 r., i CK 275/05, Lex nr 186839.

474 M. Safjan, Komentarz do art. 60 k.c. (w:) Kodeks cywilny. Komentarz do art. 1-449¹⁰ (red.

K. Pietrzykowski), Warszawa 2018, s. 316.

475 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 24.7.2013 r., I ACa 287/13, Lex nr 1430804.

476

M. Safjan, Komentarz do art. 60 k.c. (w:) Kodeks cywilny. Komentarz do art. 1-449¹⁰ (red.

K. Pietrzykowski), Warszawa 2018, s. 317.

477 Zob. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22.3.2017 r., III CSK 148/16, Lex nr 2352146; Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3.10.2017 r., II PK 242/16, Lex nr 2390715; Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16.3.1995 r., I PRN 2/95, Lex nr 12025.

184

za tym idzie, pozwala odpowiednio wyważyć interesy stron oraz zapewnić bezpieczeństwo obrotu478

.

Przepisy k.c. wprowadzają zatem domniemanie prawne, które może zostać obalone. Do oceny, czy oświadczenie woli zostało złożone skutecznie, konieczne jest ustalenie, czy dana osoba, wobec której oświadczenie woli zostało złożone, mogła zapoznać się z jego treścią479

. Ma to istotne znaczenie w szczególności w przypadku składania oświadczeń woli za pomocą przesyłki pocztowej lub poczty elektronicznej. Gdy oświadczenie takie jest składane osobiście drugiej osobie – pisemnie lub ustnie, nie powinno być co do zasady wątpliwości, że miała ona możliwość zapoznania się z jego treścią. W przypadku, gdy oświadczenie woli składane jest za pomocą środków porozumienia się na odległość w postaci przesyłki pocztowej, możliwość zapoznania się z treścią oświadczenia sprowadza się w szczególności do oceny, czy została ona wysłana na prawidłowy adres, pod którym druga strona faktycznie mieszka lub ma swoją siedzibę. Należy przy tym pamiętać, że skuteczność doręczenia takiego oświadczenia nie jest wyłączona w przypadku, gdy dana osoba celowo nie odbiera przesyłki pocztowej zawierającej to oświadczenie480

.

W przypadku składania oświadczeń woli za pomocą środków komunikacji elektronicznej, przepisy k.c. wskazują, że takie oświadczenie uważa się za złożone drugiej osobie z chwilą, gdy wprowadzono je do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby osoba ta mogła zapoznać się z jego treścią⁴⁸¹. W praktyce oznacza to, że osoba składająca oświadczenie woli jest zobowiązana do wykazania, że oświadczenie zostało wprowadzone do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, że jego adresat miał możliwość zapoznania się z jego treścią. W szczególności, że doszło do skutecznego zapisania wiadomości zawierającej oświadczenie na jego poczcie482

. W tym zakresie można posłużyć się przede wszystkim usługą potwierdzenia komunikatu elektronicznego lub w przypadku posłużenia się podpisem elektronicznym, potwierdzenia udzielonego przez akredytowaną w tym zakresie jednostkę certyfikacyjną483

.

478

M. Safjan, Komentarz do art. 61 k.c. (w:) Kodeks cywilny. Komentarz do art. 1-44910 (red.

K. Pietrzykowski), Warszawa 2018, s. 323.

479 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.3.2010 r., II CSK 454/09, Lex nr 607178.

480 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 22.4.2016 r., I ACa 1137/15, Lex nr 2032385; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28.11.2011 r., VI ACa 445/11, Lex nr 1171446; Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18.1.2005 r., II PK 124/04, Lex nr 602690.

481

Zob. szerzej: M. Gromaszek, Składanie oświadczeń woli w postaci elektronicznej, Przegląd Prawa Handlowego 2007, Nr 3, s. 51-56; W.J. Kocot, Ofertowy i negocjacyjny tryb zawarcia umowy w ujęciu znowelizowanych przepisów kodeksu cywilnego, Przegląd Prawa Handlowego 2003, Nr 5, s. 14 i nast.

482 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 12.10.2016 r., V ACa 33/16, Lex nr 2191587.

483

185

Strony w zawieranej pomiędzy sobą umowie mogą uzgodnić sposób komunikacji oraz składania wobec siebie oświadczeń, który, zgodnie z poglądami wyrażonymi w doktrynie, może odbiegać od ogólnie przyjętych sposobów komunikacji. w takim przypadku będzie on wiążący dla stron przy ustaleniu skuteczności doręczenia oświadczenia woli484

. W praktyce strony w umowie często wskazują adres do doręczeń dotyczący składania oświadczeń związanych z realizacją umowy, jak też zobowiązują się do powiadamiania drugiej strony umowy o zmianie tego adresu. W przypadku niewywiązania się przez jedną ze stron umowy z zobowiązania umownego do powiadomienia o zmianie adresu do doręczeń, naraża się ona na odpowiedzialność zgodnie z postanowieniami art. 471 k.c. Nie wyklucza to jednak badania skuteczności złożenia oświadczenia woli na podstawie reguł wynikających z art. 61 k.c.485

Niezależnie od powyższego należy wskazać, że w przypadku, gdy oświadczenie woli powinno zostać złożone w odpowiedniej formie, uznanie skuteczności jego złożenia oprócz przesłanek opisanych powyżej jest uzależnione od zachowania przepisanej formy złożenia tego oświadczenia486

.

Należy również wskazać na szczególną regulację w omawianym zakresie dotyczącą zawierania umowy przy wykorzystaniu wzorca umownego (art. 384 k.c.). Podmiot, który opracował wzorzec umowy, jest zobowiązany co do zasady do jego doręczenia drugiej stronie przy zawieraniu umowy, aby wywołać skutek prawny w postaci włączenia postanowień wzorca do treści umowy. Natomiast w przypadku, gdy wykorzystanie wzorca jest zwyczajowo przyjęte w stosunkach danego rodzaju, do wywołania powyżej wskazanych skutków prawnych wystarczające jest, aby druga strona mogła z łatwością się dowidzieć o jego treści, np. poprzez udostępnienie na stronie internetowej⁴⁸⁷. W mojej ocenie, klub sportowy powinien udostępnić wykorzystywane wzorce umowne zawodnikowi, aby wywołać przewidziane w przepisach prawa skutki prawne.

Przepisy k.c. wskazują również na metody wykładni oświadczeń woli stron, tzn. w jaki sposób powinny być one rozumiane i interpretowane. Zgodnie z treścią art. 65 § 1 k.c., oświadczenia woli stron umowy należy tłumaczyć tak, jak wymagają tego, określone w danych okolicznościach sprawy, zasady współżycia społecznego oraz ustalone

484 M. Safjan, Komentarz do art. 61 k.c. (w:) Kodeks cywilny. Komentarz do art. 1-449¹⁰ (red.

K. Pietrzykowski), Warszawa 2018, s. 324; F. Zoll, Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14.12.2012

r., I CSK 350/12, Monitor Prawa Bankowego 2013, Nr 10, s. 30-35.

485 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14.12.2012 r., I CSK 350/12, Lex nr 1294220.

486 Uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów – zasada prawna z dnia 20.2.1967 r., III CZP 88/66, Lex nr 596.

487

186

zwyczaje. Natomiast w § 2 powołanej regulacji wskazano, że przy umowach należy badać, jaki był zgodny zamiar stron umowy i jej cel, a nie opierać się na dosłownym brzmieniu tej umowy⁴⁸⁸.

Mając powyższe na uwadze, należy wskazać, że konsekwencją powołanego powyżej unormowania jest konieczność dokonywania wykładni umowy na trzech poziomach. Zatem na poziomie literalnego brzmienia umowy ustalenia treści oświadczeń woli stron umowy przy zastosowaniu reguł wskazanych w art. 65 § 1 k.c., a także ustalenia sensu złożonych przez strony oświadczeń woli poprzez odwołanie się do kryteriów zgodnego zamiaru stron i celu tej umowy⁴⁸⁹.

Literalne brzmienie umowy może nie wystarczać do prawidłowej oceny treści złożonych przez strony umowy oświadczeń woli. W tym zakresie powinny być brane pod uwagę występujące w obrocie w danych stosunkach zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.

Wyjaśnienie, co należy rozumieć pod pojęciem zasad współżycia społecznego, zostało omówione w kontekście granic zasady swobody umów, a co za tym idzie, pojęcie to powinno być interpretowane jednakowo w danym systemie prawa. Dlatego też uwagi tam poczynione, zostają aktualne również w tym zakresie.

W orzecznictwie wskazuje się, że pojęcie ustalonych zwyczajów odnosi się do typowych zachowań osób dokonujących czynności prawnych, w tym związanych ze sposobem zawarcia lub wykonania umowy. Istota ustalonych zwyczajów polega na tym, że funkcjonują one na pewnym obszarze lub w określonej grupie społecznej w czasie dokonywania określonego rodzaju czynności prawnej490

. Co za tym idzie, ustalenie znaczenia treści złożonych przez stron oświadczeń woli powinno następować w oparciu o występujące w danych okolicznościach zwyczaje, w szczególności przejawiające się w uwzględnieniu czasu, profesji, miejsca, charakteru obrotu czy też utrwalonych tradycji⁴⁹¹.

488

Zob. szerzej: M. Romanowski, Ogólne reguły wykładni kontraktów w świetle zasad europejskiego prawa kontraktów a reguły wykładni umów w prawie polskim, Przegląd Prawa Handlowego 2004, Nr 8, s. 11-18;

M. Romanowski, Szczegółowe reguły wykładni kontraktów w świetle zasad europejskiego prawa

kontraktów a reguły wykładni umów w prawie polskim, Przegląd Prawa Handlowego 2004, Nr 9, s. 12-18.

489 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 9.5.2018 r., I ACa 57/17, Lex nr 2514570.

490

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 25.1.2018 r., I ACa 745/17, Lex nr 2449704.

491 Zob. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15.2.2018 r., IV CSK 86/17, Lex nr 2510245; Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 15.3.2018 r., I ACa 1935/17, Lex nr 2546134; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 29.12.2017 r., I ACa 661/17, Lex nr 2457427; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 14.12.2017 r., V ACa 101/17, Lex nr 2426256.

187

W mojej ocenie powyższa konstatacja odgrywa istotne znaczenie w zakresie umowy o profesjonalne uprawianie piłki nożnej. Regulacje wewnątrzzwiązkowe, jak również występujące w sporcie zasady generalne powinny być brane pod uwagę przy dokonywaniu wykładni tej umowy jako ustalone, obowiązujące w sferze sportu zwyczaje lub zasady współżycia społecznego.

Ponadto wykładnia oświadczeń woli stron umowy powinna być dokonywana poprzez określenie zgodnego zamiaru tych stron, jak również celu zawartej umowy. Wskazuje się, że zgodny zamiar stron jest najważniejszym kryterium, za pomocą którego następować powinno wyjaśnienie znaczenia złożonych przez strony oświadczeń woli. Dzięki niemu można odczytać faktyczną intencję stron co do skutków prawnych uzgodnionych w umowie postanowień. Cel umowy odnosi się natomiast do intencji stron umowy co do osiągnięcia określonego stanu rzeczy492. Cel ten nie musi być wprost określony w umowie, ale może wynikać z całokształtu jej postanowień, jak również sposobu jej wykonywania. Co do zasady nie chodzi tutaj o typowy cel konkretnego typu umowy cywilnoprawnej wynikającej przykładowo z jej kauzalności, ale zindywidualizowany cel zawartej umowy, który jest uwarunkowany określonymi interesami jej stron, wyrażający się w funkcji, jaką pełnić ma ta umowa493. Powyższe nie wyłącza jednak możliwości ustalania celu umowy poprzez odwołanie się do „celów typowych” dla określonego rodzaju umowy, służących zaspokojeniu typowych potrzeb⁴⁹⁴.

Przedstawione powyżej ogólne metody wykładni oświadczeń woli mogą być ograniczone przepisami szczególnymi. Powyższe wynika przede wszystkim z normy art. 385 § 2 k.c., zgodnie z którą postanowienia niejednoznaczne zawarte w umowie pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem powinny być tłumaczone na korzyść konsumenta.

Jednocześnie należy wskazać, że w orzecznictwie zasada interpretacji niejednoznacznych postanowień umownych na korzyść konsumenta bywa analogicznie stosowana także poza sferą obrotu konsumenckiego. W tym zakresie wychodzi się bowiem z założenia, że wątpliwości interpretacyjne, których nie da się rozstrzygnąć za pomocą ogólnych reguł wykładni, powinny być tłumaczone na niekorzyść strony, która

492 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 28.6.2018 r., III AUa 133/18, Lex nr 2549819.

493 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.2.2013 r., III CSK 47/10, Lex nr 738108.

494 Z. Radwański, Wykładnia oświadczeń woli składanych indywidualnym adresatom, Warszawa 1992, s. 109.

188

opracowała treść umowy495. Co za tym idzie, ryzyko wątpliwości powstałych z tytułu niejasnych postanowień umowy, niedających się usunąć w drodze ogólnych dyrektyw wykładni, ponosi strona, która zredagowała tekst wywołujący te wątpliwości. W praktyce co do zasady będzie to klub sportowy.

Mając powyższe na uwadze, należy wskazać, że do zawarcia umowy o profesjonalne uprawianie piłki nożnej dojdzie w przypadku, gdy klub sportowy i zawodnik złożą zgodne oświadczenia woli. Umowa przez te strony zawarta powinna podlegać co do zasady ogólnym regułom interpretacyjnym wynikającym z zasad prawa cywilnego. Należy jednak uwzględnić w tym zakresie specyfikę sportu. Dlatego też interpretacja postanowień umowy o profesjonalne uprawianie piłki nożnej powinna być dokonywana z poszanowaniem regulacji wewnątrzzwiązkowych. Szczególne znaczenie mogą również w tym zakresie odgrywać ustalone w sporcie zwyczaje oraz zasady ogólne, takie jak zasada stabilności kontraktowej czy też zasada fair play.