Sport na gruncie przepisów prawa krajowego

Jednak i w tym przypadku mamy do czynienia z pewnym zacieraniem się tej granicy, w szczególności z uwagi na coraz większe zainteresowanie sportem uniwersyteckim, w którym coraz bardziej widoczne stają się przejawy profesjonalizacji i komercjalizacji sportu⁸⁹.

Mając powyższe na uwadze, należy zauważyć, że występujące w sporcie dwa modele jego organizacji – europejski i amerykański, coraz bardziej się przenikają. W szczególności widać to w sporcie europejskim, w którym coraz częściej pojawiają się zamknięte ligi zawodowe, tworzone są specjalne podmioty do organizowania i zarządzania rozgrywkami na najwyższym poziomie rozgrywek krajowych, a ponadto profesjonalizacja sportu prowadzi do wyodrębnienia szczególnej grupy zawodowej – sportowców, zawodników profesjonalnych.

1.3.3. Sport na gruncie przepisów prawa krajowego

Ustawodawca krajowy na przestrzeni lat w różny sposób podchodził do zakresu i charakteru reglamentacji sportu, w tym inaczej definiował samo pojęcie sportu.

Pierwszą ustawą z zakresu sportu była ustawa o kulturze fizycznej z 1984 r.90

, która wprowadziła definicję legalną sportu. Zgodnie z treścią art. 1 ust. 2 pkt 3 tej ustawy sport uznawany był za proces polegający na doskonaleniu sprawności psychofizycznej, zaspokajający potrzeby rywalizacji i dążenia do osiągania wyników w ramach społecznie akceptowanych zasad współzawodnictwa.

Jednocześnie wskazano, że uprawianie sportu jest dobrowolne i odbywa się zgodnie z przepisami ustawy oraz postanowieniami regulaminów sportowych stowarzyszeń kultury fizycznej i ich związków oraz sportowych organizacji międzynarodowych (art. 15 ust. 1 w/w ustawy). Co ciekawe, ustawa ta wprost odwoływała się do regulacji ustanawianych przez związki sportowe i międzynarodowe organizacje sportowe w danym sporcie. Wskazywała wprost, że uprawianie sportu

powinno odbywać się w zgodzie również z tymi regulacjami,

a nie tylko z przepisami prawa powszechnie obowiązującymi ustanawianymi przez ustawodawcę.

88

Zob. szerzej: M. Owsianny, Student – sportowiec w amerykańskim modelu sportu – charakterystyka sportu uniwersyteckiego w USA, Journal of Education, Health and Sport 2016, Nr 6(8), s. 815-822.

89 Zob. szerzej: H. Radke, Europejski a amerykański model sportu (w:) Leksykon prawa sportowego. 100 podstawowych pojęć (red. M. Leciak), Warszawa 2016, s. 36.

90

46

Ponadto przepisy omawianej ustawy dość szczegółowo określały status prawny podmiotów działających w sporcie. Wynikało to z obowiązującego ówcześnie ustroju społeczno-gospodarczego, w którym sfera prawa i wolności obywateli była ograniczana i regulowana wprost przez przepisy powszechnie obowiązujące.

Po przemianach ustrojowych w Polsce pojawiła się potrzeba uregulowania na nowo spraw dotyczących sportu. w 1996 r. uchwalono kolejną ustawę o kulturze fizycznej⁹¹. Zgodnie z treścią art. 3 pkt 3 tej ustawy, sport był określany jako forma aktywności człowieka, mająca na celu doskonalenie jego sił psychofizycznych, indywidualnie lub zbiorowo, według reguł umownych.

Ustawa wprowadzała również definicję sportu wyczynowego oraz sportu profesjonalnego, który był jednym z rodzajów sportu wyczynowego. Za sport wyczynowy uważano formę działalności człowieka, podejmowaną dobrowolnie, w drodze rywalizacji, dla uzyskania maksymalnych wyników sportowych. Sport profesjonalny był rodzajem sportu wyczynowego, uprawianego w celach zarobkowych. Wyodrębnienie przez ustawodawcę kategorii sportu profesjonalnego było związane z postępującym na świecie i w Europie zjawiskiem profesjonalizacji tej sfery życia społecznego. Ustawa o kulturze fizycznej z 1996 r. była krytykowana również wśród przedstawicieli doktryny prawa. Wskazywano, że „była już nowelizowana 24 razy i w zasadzie ten fakt powinien wystarczyć za komentarz co do jakości zarówno merytorycznej, jak i legislacyjnej tego aktu prawnego”⁹². Jednak w mojej ocenie na uwagę zasługuje fakt, że ustawodawca dostrzegł zjawisko profesjonalizacji sportu, które w kolejnych latach zyskiwało jedynie na znaczeniu.

Ustawodawca doszedł następnie do przekonania, że sprawy sportu wymagają gruntownych zmian, tak aby umożliwić dalszy rozwój sportu profesjonalnego i dostosować zasady funkcjonowania podmiotów działających w sporcie do standardów międzynarodowych. Było to przede wszystkim związane z wejściem Polski do Unii Europejskiej i otwarciem rynku, w tym rynku sportowego.

W związku z powyższym w 2005 r. wprowadzono ustawę o sporcie kwalifikowanym, która miała określać zasady prowadzenia działalności w zakresie sportu kwalifikowanego, zasady uczestnictwa we współzawodnictwie sportowym, jak również zadania organów administracji rządowej, jednostek samorządu terytorialnego oraz innych

91

Ustawa z 18.1.1996 r. o kulturze fizycznej, tj. Dz.U. z 1996 r., Nr 226, poz. 1809 z późn. zm.

92 J. Foks, Uwagi i opinie. Podjęcie prac nad ustawą regulującą działalność sportową było wręcz konieczne, zwłaszcza ze względu na obecny stan polskiego sportu, Sport wyczynowy 2005, Nr 9-10, s. 35.

47

podmiotów w zakresie organizacji uprawiania sportu kwalifikowanego i współzawodnictwa sportowego (art. 1 ust. 2 u.s.k.).

U.s.k. definiowała pojęcie sportu kwalifikowanego. Zgodnie z treścią art. 3 pkt 3 tej ustawy sport kwalifikowany był określany jako forma aktywności człowieka związana z uczestnictwem we współzawodnictwie sportowym, organizowanym lub prowadzonym w określonej dyscyplinie sportu przez polski związek sportowy lub podmioty działające z jego upoważnienia.

A zatem postanowienia tej ustawy miały zastosowanie nie tylko do podmiotów prowadzących działalność w obszarze sportu kwalifikowanego, ale również do podmiotów biorących udział we współzawodnictwie sportowym w sporcie kwalifikowanym oraz podmiotów zajmujących się organizacją takiego współzawodnictwa93

.

Z uzasadnienia do tej ustawy wynikało, że jej wprowadzenie było podyktowane w szczególności następującymi przesłankami: Po pierwsze, koniecznością wprowadzenia na potrzeby sportu kwalifikowanego nowoczesnych rozwiązań prawnych. Po drugie, potrzebą stymulowania funkcjonowania podmiotów działających w sporcie kwalifikowanym poprzez nowoczesne ukształtowanie jednostek organizacyjnych i ich struktury. Powyższe miało służyć również realizowaniu określonych ról przez osoby fizyczne w sposób pożądany przez ustawodawcę. Ponadto wprowadzone regulacje miały na celu otwarcie możliwości finansowania sportu kwalifikowanego i jego uczestników przez podmioty gospodarcze, w tym z wykorzystaniem formuły inwestorskiej. Dodatkowo zwrócono uwagę na potrzebę wprowadzenia nowych rozwiązań w zakresie nadzoru nad działalnością polskich związków sportowych, jak również szczególnych regulacji dla sportu w innych dziedzinach, np. w prawie podatkowym czy też przepisach z zakresu finansowania sportu ze środków publicznych⁹⁴.

U.s.k. została skrytykowana wśród przedstawicieli doktryny prawa, w szczególności z uwagi na wprowadzenie skomplikowanych regulacji, a także dualizm ustawodawczy, który nie pomagał w rozumieniu i stosowaniu tych unormowań95

. W zakresie sportu kwalifikowanego (profesjonalnego) obowiązywała bowiem u.s.k., zaś

93

W. Cajsel, Ustawa o sporcie kwalifikowanym. Komentarz, Warszawa 2006, s. 43.

94 Uzasadnienie rządowego projektu ustawy o sporcie kwalifikowanym z 7.6.2005 r., druk sejmowy 4131, www.sejm.gov.pl, data dostępu: 12.11.2017 r.

95 W. Cajsel, Ustawa o sporcie. Komentarz, Warszawa 2011, s. 11; B. Rischka-Słowik, Ustawa o sporcie, Leksykon prawa sportowego. 100 podstawowych pojęć (red. M. Leciak), Warszawa 2017, s. 256.

48

w pozostałym zakresie obowiązywała nadal ustawa o kulturze fizycznej z 1996 r.⁹⁶ Należy również zauważyć, że u.s.k. w szerokim zakresie regulowała sprawy sportu, a co za tym idzie, ograniczała autonomię organizacji i związków sportowych w odniesieniu do poszczególnych kwestii związanych z organizacją i zarządzeniem daną dyscypliną sportową.

W związku z powyższym w 2010 r. postanowiono dokonać gruntownych zmian w zakresie regulacji sportu i wprowadzić nową ustawę o sporcie, obowiązującą do dnia dzisiejszego.

U.s. wprowadziła legalną definicję sportu. Zgodnie z pierwotną treścią art. 2 ust. 1 u.s. za sport uznawane były wszelkie formy aktywności fizycznej, które przez uczestnictwo doraźne lub zorganizowane wpływały na wypracowanie lub poprawienie kondycji fizycznej i psychicznej, rozwój stosunków społecznych lub osiągnięcie wyników sportowych na wszelkich poziomach. Wskazano, że sport wraz z wychowaniem fizycznym i rehabilitacją ruchową tworzą kulturę fizyczną.

Powołana definicja została zaczerpnięta z definicji sportu przyjętej przez Komisję Europejską w Białej Księdze, tak aby wprowadzone rozwiązania krajowe były kompatybilne z rozumieniem sportu na gruncie przepisów prawa europejskiego.

Adam Giersz, ówczesny Minister Sportu i Turystyki, wskazał, że niewątpliwą nowością u.s. jest zrównanie zasad dotyczących organizowania i uprawiania sportu przez zawodników pełnosprawnych i niepełnosprawnych w zakresie sportu wyczynowego97

. Z założeń do u.s. wynika, że ustawodawca zamierzał odejść od prawnej ingerencji w sferę sportu i uregulować rangą ustawową tylko to, co w jego ocenie było konieczne. Ustawa odnosi się bowiem jedynie do systemu współzawodnictwa sportowego organizowanego przez polskie związki sportowe. w pozostałym zakresie nie podlega reglamentacji prawnej⁹⁸.

Ustawodawca zdefiniował pojęcie sportu bardzo szeroko. Nie odnosi się ona jedynie do sportu zorganizowanego, profesjonalnego, ale de facto do wszelkich przejawów aktywności fizycznej, w tym do uprawiania jej incydentalnie czy hobbystycznie. Jednocześnie zrezygnowano z podziału na sport amatorski i profesjonalny.

96

B. Korpak, Uwagi i opinie. Czy nie lepiej i prościej byłoby znowelizować „Ustawę o kulturze fizycznej”?, Sport Wyczynowy 2005, Nr 9-10, s. 49.

97 A. Giersz, Cele i założenia ustawy o sporcie (w:) Ustawa o sporcie (red. A.J. Szwarc), Poznań 2011, s. 16.

98

Uzasadnienie do projektu ustawy o sporcie z 5.8.2009 r., druk sejmowy 2313, www.bit.msit.gov.pl, data dostępu: 10.11.2017 r.

49

Należy wskazać na znaczne różnice w definicji sportu na gruncie obecnie obowiązującej ustawy w stosunku do poprzednio obowiązującej u.s.k. Pojęcie „sport kwalifikowany” odnosiło się jedynie do sfery aktywności, która wiązała się z uczestnictwem człowieka we współzawodnictwie sportowym, które było organizowane przez dany polski związek sportowy lub podmioty działające z jego upoważnienia. Natomiast obecna regulacja dotyczy wszelkich form aktywności fizycznej, które przez jakąkolwiek formę uczestnictwa – doraźną, stałą, zorganizowaną lub niezorganizowaną, mają wpływ na wypracowanie lub poprawę kondycji człowieka, zarówno fizycznej i psychicznej, rozwój stosunków społecznych lub prowadzą do osiągnięcia wyników sportowych, niezależnie od poziomu.

W literaturze zwraca się uwagę na to, że pojęcie „sport” występuje w u.s. w dwóch znaczeniach. Sport sensu largo odnosi się do definicji wskazanej w art. 2 ust. 1 u.s. Natomiast definicja sportu sensu stricto jest utożsamiana z konkretnym przejawem sportu, tj. konkretną dyscypliną sportową. Powyższe przedstawiciele doktryny wywodzą z użycia pojęcia sport w odniesieniu do polskiego związku sportowego użytego w art. 5 u.s. Zgodnie z jego treścią w celu organizowania i prowadzenia współzawodnictwa sportowego w danym sporcie może być utworzony polski związek sportowy⁹⁹. Ustawodawca odszedł od odrębnego definiowania dyscypliny sportowej, co zostało uznane przez doktrynę prawa za dobre rozwiązanie. Podniesiono bowiem, że potoczne rozumienie tego pojęcia jest wystarczające dla prawidłowego stosowania omawianej ustawy¹⁰⁰. Dodatkowo wskazano, że powyższe prowadzi do utożsamienia pojęcia sportu skonstruowanego przez międzynarodowy ruch olimpijski. Utożsamia on bowiem sport z konkretną aktywnością fizyczną organizowaną lub prowadzoną przez międzynarodową organizację sportową działającą w danym sporcie101

.

Marcin Badura podał w wątpliwość zasadność wprowadzania jakiejkolwiek definicji sportu, wskazując, że definicja zawarta w art. 2 ust. 1 u.s. nie przynosi żadnej treści normatywnej, a wręcz niepotrzebnie wprowadza zamieszanie terminologiczne102

. W niektórych krajach, na przykład Francji czy Wielkiej Brytanii, nie wprowadzono

99 M. Badura, H. Basiński, G. Kałużny, M. Wojcieszak, Ustawa o sporcie. Komentarz, Warszawa 2011,

s. 27; W. Cajsel, Ustawa o sporcie. Komentarz, Warszawa 2011, s. 43-44.

100 Uzasadnienie do projektu ustawy o sporcie z 5.8.2009 r., druk sejmowy 2313, www.bit.msit.gov.pl, data dostępu: 10.11.2017 r.

101 W. Cajsel, Ustawa o sporcie. Komentarz, Warszawa 2011, s. 44.

102 M. Badura, H. Basiński, G. Kałużny, M. Wojcieszak, Ustawa o sporcie. Komentarz, Warszawa 2011,

s. 29: Tak też: E.J. Krześniak, Kluby o organizacje sportowe w prawie polskim na tle rozwiązań zagranicznych, Warszawa 2016, s. 289-291.

50

w ogóle definicji pojęcia sport, pozostawiając ustalenie jego znaczenia i zakresu pojęciowego doktrynie prawa i judykaturze103

.

Przedstawiciele doktryny teorii sportu poddali krytyce definicję sportu zawartą w u.s. jako pozbawiającą sport cech tylko jemu swoistych¹⁰⁴. Zygmunt Jaworski podjął się zbudowania definicji realnej sportu, poprzez wyróżnienie cech właściwych tylko dla sportu, takich jak: zawodnicy (sportowcy), struktury organizacyjne sportu, systematyczny trening, współzawodnictwo pomiędzy zawodnikami oraz selekcja zawodników105

. Na kanwie wyżej wymienionych cech zaproponował następującą definicję sportu: „sport to systematyczna aktywność ruchowa w określonej dyscyplinie, uprawiana w ramach właściwych dla niej struktur organizacyjnych, przepisów i metod selekcji, podlegająca ocenie w bezpośrednim współzawodnictwie”¹⁰⁶, którą należy przyjąć jako prawidłową, wyróżniającą cechy charakterystyczne dla sportu.

Należy podzielić poglądy przedstawicieli doktryny w zakresie wadliwej definicji sportu, która odnosi się w praktyce do jakiejkolwiek aktywności fizycznej uprawianej nawet incydentalnie, czego nie można uznać za uprawianie sportu. W szczególności rekreacyjne zajmowanie się sportem nie powinno podlegać jakiejkolwiek reglamentacji prawnej. Powinna bowiem ona pozostawać w sferze wolności jednostki. Definicja powinna odnosić się do pojęcia współzawodnictwa oraz instytucjonalizacji, bowiem w praktyce przez pryzmat tych pojęć dokonana została przez ustawodawcę regulacja spraw sportu w u.s.¹⁰⁷ Definicje legalne są bowiem tworzone na potrzeby określonych regulacji prawnych. Jednak należy wziąć pod uwagę cel wprowadzenia tak szerokiej definicji sportu. Została ona określona w taki sposób, aby była kompatybilna z regulacjami innych ustaw. W szczególności dotyczącymi finansowania sportu ze środków publicznych, w tym głównie przez jednostki samorządu terytorialnego, a także umożliwiającymi uczestnictwo kapitałowe w spółkach sportowych przez te jednostki108

.

103 S. Gardiner (red.), Sports law, London 2006, s. 18; F. Buy, J.M. Marmayou, D. Poracchia, F. Rizzo,

Droit du sport, Paris 2009, s. 4.

104 Tak: Z. Ważny, Przyczynek do dyskusji na temat struktury kultury fizycznej, Sport Wyczynowy 2011, Nr 1, s. 161; J. Drabik, w sprawie definicji pojęcia „sport”, Sport Wyczynowy 2011, Nr 1, s. 158;

S. Fundowicz, Prawo sportowe, Warszawa 2013, s. 18; Z. Jaworski, Sport z dystansu. Fakty i refleksje,

Warszawa 2015, s. 29-30.

105 Z. Jaworski, Sport z dystansu. Fakty i refleksje, Warszawa 2015, s. 15-16.

106 Ibidem, s. 22.

107 M. Badura, H. Basiński, G. Kałużny, M. Wojcieszak, Ustawa o sporcie. Komentarz, Warszawa 2011, s. 28.

108 Sądy przyjmowały, że finansowanie sportu kwalifikowanego przez jednostki samorządu terytorialnego nie może być uznane za realizację zadań własnych jednostki samorządu terytorialnego związanych z zaspokajaniem potrzeb wspólnoty lokalnej; zob. W. Cajsel, Ustawa o sporcie. Komentarz, Warszawa 2011, s. 44 i powołane tam orzecznictwo.

51

Niezależnie od powyższego należy wskazać, że w doktrynie jednoznacznie skrytykowano określoną ustawowo definicję sportu. Wskazano, że pojęcie to odnosi się jedynie do aktywności fizycznej człowieka, wykluczając z niej niejako wszelkie przejawy aktywności intelektualnej nastawionej na wynik sportowy, takie jak szachy czy brydż sportowy109

. Dodatkowo definicja sportu nie uwzględniała prężnie rozwijającej się branży e-sportu110

. Dlatego też ustawą z dnia 20 lipca 2017 r.¹¹¹ rozszerzono pojęcie sportu poprzez dodanie do art. 2 u.s. ust. 1a, zgodnie z którym za sport uważa się również współzawodnictwo oparte na aktywności intelektualnej, którego celem jest osiągnięcie wyniku sportowego.

Zestawiając tę część definicji z ogólną definicją sportu, należy wskazać, że ustawodawca zawęził pojęcie sportu w zakresie aktywności intelektualnej jedynie do współzawodnictwa, którego celem jest osiągnięcie wyniku sportowego. Co za tym idzie, ustawodawca odniósł się bezpośrednio do cech swoistych sportu – rywalizacji sportowej i celu, jakim jest osiągnięcie wyniku sportowego w ramach takiej rywalizacji. Art. 2 ust. 1a u.s. nie jest zatem kompatybilny z ogólną definicją sportu, która jest definiowana jako jakakolwiek aktywność, uprawiana doraźnie lub w sposób zorganizowany, wpływająca nie tylko na osiągnięcie wyników sportowych, ale również rozwój stosunków społecznych. W mojej ocenie definicja legalna sportu powinna odnosić się do rywalizacji sportowej oraz osiągnięcia wyników sportowych, a nie wszelkich przejawów aktywności fizycznej. Reglamentacja prawna sportu powinna bowiem dotyczyć jedynie zorganizowanych form uprawiania sportu, a w pozostałym zakresie stanowić sferę wolności jednostki, wolnej od działalności normotwórczej ustawodawcy.

Należy jednak wskazać, że obecnie sport powszechny, amatorski również zyskuje na znaczeniu. Można zauważyć coraz większe zainteresowanie obywateli uczestnictwem w zawodach sportowych oraz rosnącą ich popularnością, w szczególności w takich dyscyplinach, jak biegi maratońskie i półmaratońskie czy triathlon. Co za tym idzie, zasadne może okazać się objęcie określoną reglamentacją prawną kwestii związanych

109 Tak: H. Radke, Sport (w:) Leksykon prawa sportowego. 100 podstawowych pojęć (red. M. Leciak), Warszawa 2017, s. 207; P. Głowacka, D. Fajdek, Aspekty społeczne i prawne e-sportu w Polsce oraz wybranych krajach, w: Problemy prawne na styku sportu i medycyny (red. T. Gardocka, D. Jagiełło), Warszawa 2015, s. 197-198.

110 z raportu przeprowadzonego przez Deloitte wynika, że przychody branży e-sportu na całym świecie w roku 2018 oszacowano na ponad miliard dolarów; Raport Deloitte „Esports graduates to the big leagues” z 2018 r., https://www2.deloitte.com/pl/pl/pages/press-releases/articles/pierwsz-miliard-e-sportu.html, data dostępu: 10.10.2019 r.

111 Ustawa z 20.7.2017 r. o zmianie ustawy o sporcie oraz ustawy o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów, Dz.U. z 2017 r., poz. 1600 z późn. zm.

52

z organizacją i przebiegiem takich form współzawodnictwa sportowego. Przede wszystkim jest to związane z zagrożeniem występowania w tym zakresie negatywnych zjawisk, w szczególności dopingu. O ile we współzawodnictwie sportowym organizowanym przez związki sportowe kwestie te są szczegółowo regulowane przez ustawodawcę, jak również regulacje wewnątrzzwiązkowe, o tyle w sporcie amatorskim takich regulacji nie ma. Jednak z uwagi na to, że de facto dochodzi w tak zorganizowanych zawodach do współzawodnictwa sportowego, a udział w nich jest zorientowany na osiągnięcie jak najlepszego wyniku sportowego, powinny one podlegać analogicznym regulacjom jak sport zorganizowany prowadzony przez związki sportowe. Takie zjawiska, jak np. doping, prowadzą bowiem do wypaczenia wyniku sportowego na każdym szczeblu rywalizacji. Dlatego też, w mojej ocenie, istnieje potrzeba przeciwdziałania takim zjawiskom na każdym szczeblu zorganizowanej rywalizacji sportowej, w tym zawodach amatorskich¹¹².