Rozdział VII poświęcony jest rekonstrukcji obowiązku lojalności członka rady nadzorczej wobec spółki w warunkach „wrogich przejęć” na gruncie kodeksów dobrych
A. Szymańczyk „wrogie przejęcie” definiuje jako przejęcie kontroli nad spółką wbrew woli zarządu i akcjonariuszy odgrywających dotychczas wiodącą rolę w spółce 67
3. Pozycja prawna członka rady nadzorczej spółki akcyjnej
3.4. Treść węzła obligacyjnego łączącego członka rady nadzorczej ze spółką akcyjną
3.4.4. Korporacyjne uprawnienia i obowiązki członka rady nadzorczej wobec walnego zgromadzenia spółki akcyjnej zgromadzenia spółki akcyjnej
Podstawowym uprawnieniem członka rady nadzorczej wobec walnego zgromadzenia jest możliwość uczestnictwa w walnym zgromadzeniu. Tego uprawnienia nie może pozbawić członka rady nadzorczej, którego mandat nie wygasł w dniu odbycia walnego
343 M. Rodzynkiewicz, Kodeks..., op. cit., s. 672.
344 R. Czerniawski, Kodeks..., op. cit., s. 379.
zgromadzenia, ani statut spółki, ani uchwała walnego zgromadzenia345. Należy uznać, że uprawnienie to, szczególnie w określonych okolicznościach, przekształca się w obowiązek.
Członek rady nadzorczej ma prawo i obowiązek przedstawienia stanowiska rady, a w określonych okolicznościach także swojego własnego, jeżeli jest odmienne od stanowiska całej rady346. Powinien przekazać znane mu informacje i dane dotyczące kwestii będących przedmiotem obrad lub głosowania. Nie powinien odmawiać odpowiedzi na pytania zadawane przez akcjonariuszy. Taki zakres obowiązków i uprawnień wynika z istoty i funkcji jaką pełni rada nadzorcza oraz z istoty samego mandatu członka rady nadzorczej. Prawo do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu ma również członek rady nadzorczej, któremu mandat wygasł przed dniem obrad walnego zgromadzenia, o ile przedmiotem obrad jest m.in.
udzielenie mu absolutorium z wykonania obowiązków (art. 395 § 2 pkt 3 i § 3). Względy natury funkcjonalnej nakazują uznać, iż ma on prawo uczestniczyć w zgromadzeniu w czasie rozpatrywania sprawozdania merytorycznego zarządu z działalności spółki i sprawozdania finansowego oraz podczas rozpatrywania sprawozdania rady nadzorczej347.
Drugim podstawowym uprawnieniem członka rady nadzorczej w stosunku do walnego zgromadzenia jest prawo do uzyskania absolutorium (lub odmowy) z wykonywanych przez niego obowiązków w danym roku obrotowym. Zgodnie z art. 395 § 2 pkt 3 KSH obligatoryjnym przedmiotem obrad zwyczajnego walnego zgromadzenia jest udzielenie członkom organów spółki absolutorium (pokwitowania). Obowiązek udzielenia absolutorium należy rozumieć jako obowiązek podjęcia w tym przedmiocie merytorycznej uchwały, a nie obowiązek udzielenia pokwitowania. Oznacza to, że walne zgromadzenie może odmówić udzielenia absolutorium, ale nie może nie podjąć żadnej w tym zakresie uchwały merytorycznej. Uchwała o przesunięciu decyzji w kwestii udzielenia absolutorium na inny termin nie jest zgodna z dyspozycją art. 395 § 2 pkt 3 KSH. Uchwała w przedmiocie absolutorium ma doniosłe znaczenie dla stosunków majątkowych członka rady nadzorczej i pośrednio dotyka także materii jego dóbr osobistych348. Tym samym, dla członka rady nadzorczej udzielenie lub nieudzielenie pokwitowania istotnie wpływa na jego sferę interesów i pozycję prawną wobec spółki. Uznaje się bowiem, że udzielenie pokwitowania oznacza rezygnację przez spółkę z dochodzenia roszczeń o naprawienie szkody w zakresie
345 W. Popiołek, [w:] J.A. Strzępka, P. Pinior, W. Popiołek, E. Zielińska, Kodeks..., op. cit., s. 918; J.
Szwaja, [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks..., op. cit., t. III, Warszawa 2008, s.
987.
346 J. Szwaja; [w:] [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks..., op. cit., t. III, Warszawa 2008, s. 987.
347 J. Szwaja, [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks..., op. cit., t. III, Warszawa 2008, s. 988.
348 Zob. wyr. SN z 25.11.2004 r., III CK 592/03.
tych elementów stanu faktycznego, które walne zgromadzenie znało w momencie podejmowania uchwały349.
Członek rady nadzorczej, także niebędący akcjonariuszem spółki, jest uprawniony do zaskarżania uchwał walnego zgromadzenia (art. 422 § 2 pkt 1 KSH, art. 425 § 1 KSH), tj.
może wytoczyć powództwo o uchylenie uchwały (art. 422 § 1 KSH) lub stwierdzenie jej nieważności (art. 425 § 1 KSH). Uprawnienie to stanowi istotny wyłom w ogólnej zasadzie kolegialnej pracy rady nadzorczej. Kompetencja ta wynika przede wszystkim z istoty mandatu członka rady nadzorczej, tj. z obowiązku wykonywania mandatu w interesie spółki, obowiązku równego traktowania akcjonariuszy w tych samych okolicznościach. Tym samym, uprawnienie to może przekształcić się w obowiązek. Kompetencję członka rady nadzorczej do zaskarżania uchwał walnego zgromadzenia uzasadnia również fakt osobistej odpowiedzialności członków organów za szkodę wyrządzoną spółce przez działalność sprzeczną z prawem lub postanowieniami statutu spółki. Wykładnia językowa wskazuje, że uprawnienie do zaskarżenia uchwały walnego zgromadzenia nie jest uzależnione od obecności członka rady w obradach walnego zgromadzenia. Istotny jest tylko fakt wystąpienia przesłanek, o których mowa w przywołanych przepisach. Ogólna zasada harmonijnej współpracy członków organów spółki i organów między sobą nakazuje, aby obecny na obradach członek rady przed poddaniem pod głosowania wadliwej (jego zdaniem) uchwały, poinformował o tym uprawnionych do głosowania i zapowiedział, że w przypadku przyjęcia uchwały zmuszony będzie ją zaskarżyć. Jeżeli mimo tej zapowiedzi uchwała została przyjęta, członek rady kwestionujący treść uchwały walnego zgromadzenia, powinien doprowadzić do zwołania posiedzenia rady nadzorczej (art. 389 KSH), na którym powinien przedstawić swoje argumenty. Należy uznać, iż dopiero jeżeli rada nie podejmie uchwały o zaskarżeniu uchwały walnego zgromadzenia, powinien skorzystać ze swojej autonomicznej kompetencji i zaskarżyć uchwałę samodzielnie. W oparciu o art. 72 § 2 pkt 2 KPC ze wspólnym powództwem może wystąpić dwóch lub więcej członków rady nadzorczej350. Należy pokreślić, iż zaskarżenie uchwały walnego zgromadzenia przez członków organów spółki świadczy o poważnych konfliktach w spółce i zazwyczaj o istotnych różnicach w pojmowaniu interesu spółki i jej akcjonariuszy.
Członek rady nadzorczej może być uprawniony do otwarcia obrad walnego zgromadzenia. Zgodnie z art. 409 § 1 KSH, co do zasady, jest to kompetencja
349 M. Romanowski, Znaczenie prawne absolutorium w spółce kapitałowej, PPH 2002, nr 4, s. 12-14; G.
Domański, M. Jagielska, Rada..., op. cit., s. 146; A. Szajkowski [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A.
Szumański, J. Szwaja, Kodeks..., op. cit., t. IV, Warszawa 2004, s. 136-139; W. Popiołek, [w:] J.A. Strzępka, P.
Pinior, W. Popiołek, E. Zielińska, Kodeks..., op. cit., s. 979-980.
350 Między członkami rady występować będzie wówczas stosunek współuczestnictwa materialnego, jednolitego w rozumieniu art. 73 KPC, które nie jest współuczestnictwem koniecznym, zob. J. Szwaja, [w:] S.
Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks..., op. cit., t. III, Warszawa 2008, s. 1266.
przewodniczącego lub wiceprzewodniczącego. Wykładnia językowa wyrażenia „albo jego zastępca” oraz wykładnia funkcjonalna pozwala sformułować tezę, iż przewodniczący może przekazać tę kompetencję innemu członkowi rady nadzorczej. Zasady otwierania walnego zgromadzenia mogą być modyfikowane przez stosowne postanowienia statutu.
Artykuł 15 KSH nakłada szczególny obowiązek na członka rady nadzorczej. W sytuacji, gdy zamierza zawrzeć ze spółką, w której wykonuje swój mandat, umowę kredytu, pożyczki, poręczenia lub inną o podobnym charakterze, powinien uzyskać zgodę walnego zgromadzenia. Zgoda może być wyrażona zarówno przed złożeniem oświadczenia przez spółkę, jak i po jego złożeniu, nie później jednak niż w ciągu dwóch miesięcy od dnia złożenia tego oświadczenia (art. 17 § 2 KSH). Ratio legis tej regulacji jest zabezpieczenie interesów akcjonariuszy przed wykorzystywaniem środków, które zainwestowali w realizację celów spółki, nie zostały wykorzystane dla prywatnych celów funkcjonariuszy spółki.
Kwestie trybu udzielenia zgody i skutków dokonania czynności bez zgody walnego zgromadzenia regulują przepisy art. 17 KSH. Zgodnie z art. 17 § 1 KSH umowa zawarta bez zgody walnego zgromadzenia jest nieważna, chyba że została potwierdzona w ciągu dwóch miesięcy od dnia jej zawarcia (art. 17 § 2 KSH). Członkowie zarządu, rady nadzorczej, którzy doprowadzili do zawarcia nieważnej umowy, odpowiadają za szkodę wyrządzoną spółce na podstawie art. 415 KC, a także na podstawie art. 483 i n. KSH351. Prokurenci, pełnomocnicy, kuratorzy lub zarządcy komisaryczni spółki, którzy zawarli umowę w imieniu spółki, odpowiadają wobec spółki na podstawie art. 415 KC lub art. 471 KC.
Prawa i obowiązki członka rady nadzorczej wobec walnego zgromadzenia kształtują bezwzględnie wiążące przepisy, tym samym, ani postanowienia statutu, ani uchwały walnego zgromadzenie nie mogą istotnie wpływać na ich treść.
3.4.5. Korporacyjne uprawnienia i obowiązki członka rady nadzorczej wobec