Obowiązki wykonawcy wolnego zawodu w ogólności

Ustawodawca konstruując akty prawne regulujące wykonywanie wolnych zawodów, przyjmuje rozmaite podejścia do kwestii normowania obowiązków ich wykonawców.

W niektórych przypadkach wydziela on odrębne jednostki redakcyjne, w których wy-mienione są ich podstawowe obowiązki (i prawa). Przykładem może być tu ustawa z dnia 11 kwietnia 2001 r. o rzecznikach patentowych i jej Rozdział 2. Prawa i obowiązki rzecz-nika patentowego lub ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o doradztwie podatkowym i jej Roz-dział 6. Obowiązki i prawa doradcy podatkowego. W innych przypadkach przepisy do-tyczące tej problematyki są rozproszone w całej treści danego aktu prawnego (zob.

np. ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów oraz in-żynierów budownictwa). Obowiązki wykonawców danego zawodu mogą wynikać także z innych niż właściwa pragmatyka zawodowa przepisów (np. w przypadku zawodów medycznych z przepisów ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej).

Nawet jednak w przypadku skoncentrowania przepisów dotyczących powinności profe-sjonalisty w dedykowanym tej kwestii rozdziale odpowiedniej ustawy, niektóre jego obowiązki ustanawiane być mogą przy okazji regulowania w niej innych zagadnień, tak jak ma to miejsce w przypadku obowiązków korporacyjnych, umiejscawianych w roz-działach poświęconych samorządowi zawodowemu oraz odpowiedzialności zawodowej.

W analizie problematyki obowiązków wykonawców wolnych zawodów należy także zwracać uwagę na okoliczność, że obowiązki te mogą przybierać postać powinności wyznaczanych przez prawo, ale też powinności o charakterze etycznym, określanych przez normy korporacyjne⁴³¹. Dostrzec można także sytuacje, w których dany obowiązek

431Zob. szerzej J. Borowicz, Obowiązki wykonawcy…, s. 17-19.

profesjonalisty przybiera podwójną postać – powinności prawnej i powinności etycznej (np. w przypadku obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej). Należy podkreślić również rodzajowe i treściowe zróżnicowanie katalogów powinności wykonawców po-szczególnych wolnych zawodów lub grup wolnych zawodów w odnoszących się do nich aktach prawnych oraz różnice w terminologii i sposobie sformułowania tych samych ze swej istoty obowiązków. Niektóre obowiązki są zatem specyficzne dla niektórych grup zawodów, nie występując w przypadku innych⁴³². Należy ponadto uznać, że wśród obo-wiązków profesjonalistów wyróżniać można takie, które przyjmują postać powinności wyrażonych wprost w przepisach prawa – oraz takie, które są obowiązkami w znaczeniu opisowym, które wyprowadzać można z szerszego zespołu przepisów prawa regulujących wykonywanie danej profesji⁴³³. Autor niniejszej rozprawy w swoich wcześniejszych wy-powiedziach zaproponował w związku z tym łączenie ich w szersze, odpowiednio po-jemne kategorie według wspólnego dla wszystkich wolnych zawodów regulowanych schematu. W strukturze obowiązków wykonawcy wolnego zawodu wyróżnić należy w związku z tym po pierwsze powinność dochowania rękojmi zaufania publicznego i społecznego, którą traktować należy jako metaobowiązek o charakterze opisowym, wyprowadzony z ogółu przepisów prawnych normujących wykonywanie wolnych zawo-dów. Podkreślić przy tym warto, że powinność ta spełniana być musi w wymiarze za-równo indywidualnym, stanowiąc podstawowy obowiązek każdego wykonawcy wolne-go zawodu, jak i zbiorowym, ciążąc na korporacji zawodowej jako podmiocie sprawującym pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony⁴³⁴. Formalnym wyrazem przyjęcia na siebie powinności dochowania rękojmi zaufania publicznego i społecznego jest spełnienie obowiązku zło-żenia ślubowania przed wpisaniem na listę uprawnionych wykonawców zawodu. Rę-kojmię zaufania publicznego i społecznego traktować przy tym należy jako konstruk-cję szerszą od rękojmi prawidłowego wykonywania zawodu. W wymiarze indywidualnym przyszły potencjalny wykonawca wolnego zawodu w ramach procedury uzyskiwania uprawnień zawodowych oceniany jest właśnie przez pryzmat rękojmi

432Np. w przypadku zawodów medycznych występują obowiązki poddawania się ocenie właściwej korporacji w przypadku przerwy w wykonywaniu zawodu lub powstania uzasadnionych wątpliwości odno-śnie do tego, czy stan zdrowia profesjonalisty umożliwia właściwe wykonywanie zawodu (zob. np. art. 10-12 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty) – obowiązki takie nie są znane w przypadku chociażby zawodów prawniczych – J.B.

433Obowiązek w znaczeniu opisowym określa skrótowo pewną istotną cechę regulacji prawnej doty-czącej danego przedmiotu, np. dotydoty-czącej sposobu wykonywania pracy danego rodzaju w stosunkach pracy.

Zob. np. T. Kuczyński, Ochrona…, s. 89.

434Korporacja, realizując tę powinność, ma po pierwsze: obowiązek oceniania kandydatów do zawodu pod kątem dawania przez nich gwarancji realizacji rękojmi prawidłowego wykonywania zawodu, po drugie:

obowiązek, aby poprzez ogół swych działań związanych z pieczą i nadzorem nad wykonywaniem danego zawodu podtrzymywać związane z nim zaufanie publiczne i społeczne – J. Borowicz, Obowiązki wykonaw-cy…, s. 20.

prawidłowego wykonywania zawodu. Ustawodawca formułując zestaw wymogów wpi-sania na listę wykonawców danej profesji, wskazuje warunki konieczne, w przypadku spełnienia których można uznać, że dana osoba zasługuje na obdarzenie jej zaufaniem zarówno w wymiarze publicznym, jak i społecznym. W przypadku radców prawnych na przykład, zgodnie z przepisami art. 24 ust. 1 pkt 5 u.r.pr., na listę radców prawnych może być wpisany co do zasady ten, kto spełniając szereg wskazanych tam warunków, jest także osobą nieskazitelnego charakteru, która swym dotychczasowym zachowaniem daje

„rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu radcy prawnego” (podkr. – J.B.)⁴³⁵. Iden-tyczny wymóg sformułowany został wobec osoby aspirującej do wolnego zawodu ekono-micznego doradcy podatkowego (art. 6 ust. 1 pkt 4 u.d.pod.)⁴³⁶. W przypadku przyszłych lekarzy i lekarzy dentystów formułowany jest z kolei wymóg wykazywania „nienagannej postawy etycznej” (zob. art. 5 ust. 1 pkt 5 u.z.l.l.d.)⁴³⁷. Wymóg ten można traktować jako ekwiwalent rękojmi prawidłowego wykonywania w przypadku tych zawodów. Zostaje on natomiast wprost wyrażony oraz, co istotne, doprecyzowany w przepisach określających katalog warunków uzyskania prawa wykonywania zawodu fizjoterapeuty. Zgodnie z art. 13 ust. 1 pkt 4 u.z.fiz. prawo wykonywania zawodu fizjoterapeuty przysługuje osobie, która obok spełnienia innych warunków określonych w art. 13 u.z.fiz., swoim dotychczasowym zachowaniem daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu fizjoterapeuty, w szcze-gólności nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu, przeciwko wolności seksualnej i obyczajności oraz za czyny określone w art. 207 k.k. i art. 211 k.k.

Wyrazem dochowywania rękojmi zaufania publicznego i społecznego przez wy-konawcę wolnego zawodu będzie faktyczne, aktywne wykonywanie zawodu przez uprawnionego profesjonalistę. Uwzględnić tu należy przepisy wskazujące, że rezygna-cja z wykonywania zawodu jest jedną z przesłanek skreślenia z listy jego uprawnionych wykonawców⁴³⁸. Ten zatem, kto chce pozostawać w gronie obdarzonych zaufaniem

435Szczegółowy wymóg nieskazitelnego charakteru i rękojmi prawidłowego wykonywania zawodu występuje także wśród innych warunków uzyskania wpisu na listę rzeczników patentowych wynikających z art. 19 ust. 1 u.r.pat.

436Z kolei w przypadku innego wolnego zawodu ekonomicznego – biegłych rewidentów, zgodnie z art. 4 ust. 2 pkt 2 u.b.rew., do rejestru biegłych rewidentów może być wpisana osoba fizyczna spełniająca m.in. warunek polegający na tym, że ma nieposzlakowaną opinię i swoim dotychczasowym postępowaniem daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu biegłego rewidenta.

437Wymóg ten powtórzony jest w przypadku pielęgniarek i położnych (art. 28 pkt 4 u.z.p.p.). Wymóg ten nie jest zaś sformułowany wobec diagnostów laboratoryjnych – J.B.

438Zob. np. przepisy ustawy z dnia 11 kwietnia 2001 r. o rzecznikach patentowych – jej art. 24 ust. 1 i 2, zgodnie z którymi rzecznik patentowy traci prawo do wykonywania zawodu z dniem skreślenia z listy rzeczników patentowych. Skreślenie z listy rzeczników patentowych następuje zaś w przypadku: 1) wnio-sku rzecznika patentowego o skreślenie go z listy rzeczników patentowych; 2) ograniczenia lubo rad utraty zdolności do czynności prawnych; 3) pozbawienia rzecznika patentowego, z mocy prawomocnego wyroku sądowego, praw publicznych lub orzeczenia zakazu wykonywania zawodu rzecznika patentowego; 4) pra-womocnego orzeczenia dyscyplinarnego o pozbawieniu rzecznika patentowego prawa wykonywania

publicznym i społecznym wykonawców danej profesji, ma obowiązek faktycznie ją wykonywać. Warunkiem utrzymania uprawnień zawodowych jest bowiem co do zasady nieprzerwane, aktywne wykonywanie swego zawodu. Czyniąc to, uprawniony wyko-nawca zawodu dostarczać ma wysokiej (profesjonalnej) jakości usługi objęte przedmio-tem danej profesji. Należy uznać, że ze względu na szczególny charakter potrzeb spo-łecznych zaspokajanych dzięki usługom wolnego zawodu formułowane są podwyższone oczekiwania odnośnie do ich poziomu jakościowego. Z tego względu obowiązkom służącym zagwarantowaniu wysokiej, profesjonalnej jakości usług zawodowych należy przypisać dominującą rolę w strukturze powinności wykonawcy wolnego zawo-du⁴³⁹. Prawidłowe, gwarantujące profesjonalną jakość usług wykonywanie wolnego za-wodu łączyć należy przede wszystkim z dochowaniem obowiązków: ciągłego wykony-wania zawodu, samodzielnego i niezależnego wykonyciągłego wykony-wania zawodu oraz starannego i sumiennego wykonywania zawodu (obowiązek staranności i sumien-ności zawodowej)⁴⁴⁰.

Obowiązek ciągłego wykonywania zawodu wyprowadzać należy zbiorczo z prze-pisów regulujących wykonywanie danego zawodu (jest to więc obowiązek w znaczeniu opisowym), uwzględniając w szczególności przepisy określające warunki dopuszczal-ności odmowy wykonania usługi zawodowej w wyjątkowych przypadkach, obowiązek potwierdzania uprawnień zawodowych w razie przerwy w ich wykonywaniu lub w razie powstania wątpliwości co do zdolności profesjonalisty co do ich wykonywania oraz obowiązek stałego podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Realizacja tego obowiązku ma na celu z jednej strony podtrzymanie zaufania publicznego i społecznego do danej profesji i jej zdolności do zapewnienia stałej obsługi istotnych potrzeb społecznych, z drugiej podtrzymywanie i doskonalenie umiejętności profesjonalnych.

Samodzielność i niezależność wykonywania wolnego zawodu stanowią jedne z podstawowych jego cech definicyjnych. Wiązać z nimi należy zobowiązanie do wyko-nywania przez profesjonalistę czynności wchodzących w zakres ustawowo zdefiniowane-go przedmiotu danezdefiniowane-go zawodu co do zasady wyłącznie osobiście (we własnej osobie), na podstawie posiadanej wiedzy i doświadczenia fachowego i bez ulegania nieuprawnionym wpływom zewnętrznym. Osobisty wymiar wykonywania zawodu może podlegać mody-fikacjom w sytuacjach, w których ustawodawca: 1) dopuszcza wykonywanie niektórych czynności zawodowych przez inne niż uprawniony profesjonalista osoby dysponujące

zawodu; 5) gdy rzecznik patentowy przestał spełniać warunek dotyczący obywatelstwa wymagany do wpi-su na listę rzeczników patentowych; 5a) nieuiszczania składek członkowskich za okres dłuższy niż rok;

6) śmierci rzecznika patentowego.

439J. Borowicz, Obowiązki wykonawcy…, s. 21.

440Ibidem. Kluczowy charakter obowiązku sumienności i staranności zawodowej w hierarchii obo-wiązków wykonującego zawód prawniczy w odniesieniu do notariusza akcentuje np. C.W. Salagierski, Pra-wa i obowiązki notariuszy, „Rejent” 1992, nr 10, s. 23-24.

określonymi prawem kwalifikacjami, 2) profesjonalista uczestniczy w określonych prawem formach w obowiązkowym doskonaleniu zawodowym innych profesjonalistów, nadzoru-jąc ich w procesie edukacji, 3) profesjonalista dysponuje uprawnieniem do zlecania podej-mowania czynności zawodowych przez wykonawców innych zawodów komplementarnych z przedmiotem jego zawodu. Powyższe sytuacje charakterystyczne są dla zawodów me-dycznych⁴⁴¹. Należy przyjąć, że w sytuacjach takich profesjonalista dysponujący upraw-nieniami do wywierania wpływu na wskazane kategorie osób ma obowiązek sprawowania nad nimi osobistego nadzoru w formach określonych przez prawo i/lub właściwych dla danej sytuacji, z poszanowaniem zawodowej niezależności i samodzielności tych osób w granicach, w jakich gwarantuje im to prawo.

W opisie obowiązku staranności i sumienności zawodowej należy na wstępie podnieść, że oba jego aspekty są ze sobą ściśle powiązane. W literaturze podkreśla się niekiedy, że na poziomie znaczeń językowych terminy sumienność i staranność są ter-minami nieostrymi i niejasnymi, o zakresach zachodzących na siebie⁴⁴². W przepisach regulujących obowiązki wykonawców wolnych zawodów ustawodawca operuje zróżni-cowaną terminologią odnoszącą się do sfery starannego i sumiennego działania. Dostrze-galny jest jednak, moim zdaniem, zamiar rozróżnienia tych dwóch sfer powinności profesjonalisty. Dokonywane jest to w szczególności poprzez odwoływanie się, z jednej strony, do sprawdzalnych empirycznie aspektów intelektualnych, technicznych, prakse-ologicznych wykonywania zawodu (np. przestrzeganie prawa, uwzględnianie specjali-stycznej wiedzy zawodowej), które utożsamiać można z kategorią starannego działania, z drugiej zaś strony do sfery etyki zawodowej. Tytułem przykładu przywołać można tym miejscu przepis art. 3 ust. 3 u.r.pat., wskazujący, że rzecznik patentowy ma obowiązek wykonywać zawód zgodnie z zasadami etyki rzecznika patentowego – i z należytą sta-rannością. Diagnosta laboratoryjny jest z kolei obowiązany do postępowania zgodnego ze wskazaniami wiedzy zawodowej, z zasadami etyki zawodowej oraz z należytą sta-rannością (art. 21 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej). Odmiennie w przypadku do-radców podatkowych i farmaceutów-aptekarzy obowiązek dochowania należytej staran-ności w wykonywaniu zawodu nie został expressis verbis wyrażony. Wyprowadzać go należy w tych przypadkach z określonej w przepisach prawa treści ślubowań składanych przez przedstawicieli tych zawodów. W przypadku doradców podatkowych konkretnie za ekwiwalent zobowiązania do należytej staranności wykonywania zawodu należy uznać zobowiązanie do zachowania rzetelności w jego wykonywaniu⁴⁴³.

441Zob. dalej Rozdział V. Uprawnienia pracownika wykonującego wolny zawód.

442Podkreślał to np. Z. Masternak, Obowiązek pracowniczej staranności, Warszawa 1977, s. 17.

443Zob. art. 4d ust. 3 u.i.ap., art. 8 ust. 2 u.d.pod.

Ustanawiając powinność starannego wykonywania zawodu, wymaga się od profe-sjonalisty na ogół, aby była to staranność należyta (np. w interesujących ze względu na poruszaną tematykę przypadkach zawodów radcy prawnego, rzecznika patentowego, biegłego rewidenta, lekarza, pielęgniarki, położnej, fizjoterapeuty czy diagnosty labora-toryjnego), nie definiując przy tym samego pojęcia staranności⁴⁴⁴. Z bliżej niejasnych powodów od lekarzy weterynarii współcześnie expressis verbis wymagane jest wykony-wanie zawodu ze szczególną starannością (art. 4 u.l.wet.)⁴⁴⁵. W analizie zagadnienia stopnia staranności literatura odwołuje się do regulacji art. 355 § 2 k.c. Podkreśla się, że profesjonaliści w wykonywaniu zawodu przejawiać mają staranność przeciętną przy uwzględnieniu zawodowego charakteru działalności. Chodzi o staranność niezbędną do realizacji zadań oraz osiągania celów oznaczonej aktywności zawodowej, taką, której zachowania wymaga prawidłowe wykonywanie zawodu⁴⁴⁶. Stosowanie adekwatnej do działalności zawodowej miary staranności wymaga również odwołania się do reguł po-zaprawnych, do których odsyłają przepisy regulujące zawody, w szczególności wynika-jących z roty ślubowania zawodowego oraz zasad etyki zawodowej⁴⁴⁷. W orzecznictwie prezentowany jest przy tym pogląd, zgodnie z którym chodzi tu o wysoki poziom prze-ciętnej staranności każdego profesjonalisty jako staranności zawodowej (art. 355 § 2 k.c.).

Według tak rozumianej przeciętnej staranności oceniane powinno być jego konkretne zachowanie⁴⁴⁸. Warto zaznaczyć, że w doktrynie uwidaczniają się poglądy wskazujące na konieczność różnicowania poziomów wymaganej należytej staranności w zależności od zawodu wykonywanego przez danego profesjonalistę, z zaakcentowaniem podwyższonych wymagań na przykład względem osób wykonujących zawód lekarza, z uwagi na przedmiot ich zabiegów, którym jest człowiek, i skutki, które często są nieodwracalne⁴⁴⁹.

W przypadku obowiązku starannego wykonywania zawodu dostrzegalne jest to, że w sytuacji, w której ustawodawca wprost ustanawiając tę powinność w przepisach prawa, nakłada niejednokrotnie na wykonawcę danego zawodu także szereg dalszych, mniej lub bardziej szczegółowych obowiązków, których spełnienie warunkuje uznanie, że dochował on należytej staranności w wykonywaniu swojej profesji. Opisują one

444Zwraca na to uwagę np. W. Boć, Status prawny notariusza…, s. 162.

445Zgodnie z jego brzmieniem lekarz weterynarii „obowiązany jest wykonywać zawód ze szczególną starannością, w oparciu o zasady etyki i deontologii weterynaryjnej”. Wymóg szczególnej staranności usta-nowiony jest także w treści art. 49 Pr. not. – zgodnie z nim notariusz ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu czynności notarialnych na zasadach określonych w Kodeksie cywilnym, z uwzględnieniem szczególnej staranności, do jakiej jest obowiązany przy wykonywaniu tych czynności.

446Zob. W. Boć, Status prawny notariusza…, s. 163.

447Zob. B. Sołtys, op. cit., s. 55, [dostęp 4.08.2019].

448Zob. np. wyrok SN z dnia 10 lutego 2010 r., V CSK 287/09, teza 3, OSP 2012/10/95 oraz wyrok SN z dnia 15 marca 2012 r., I CSK 330/11, OSNC 2012/9/109.

449Zob. np. E. Zielińska, Art. 4, [w:] M. Kopeć (red.), Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty.

Komentarz, https://sip.lex.pl/#/commentary/587244082/164008 [dostęp 8.11.2019].

rozmaite zachowania, jakie przejawiać ma profesjonalista, spełniając usługę zawodową.

W dalszej części rozważań określane są one jako obowiązki zawodowe sensu stricto. Jest to wyraźnie dostrzegalne w przypadku zawodów medycznych. Tak więc na przykład lekarz ma obowiązek wykonywać zawód zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy me-dycznej, dostępnymi mu metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób, zgodnie z zasadami etyki zawodowej – oraz z należytą starannością (art. 4 u.z.l.l.d.).

Należy zatem przyjąć, że należyta staranność w wykonywaniu zawodu lekarza przejawia się w uwzględnianiu aktualnej wiedzy medycznej, dostępnych lekarzowi metod i środków zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób oraz przejawianiu określonych w szcze-gólności w rozdziale 5 u.z.l.l.d., zatytułowanym Zasady wykonywania zawodu lekarza, zachowań i sposobów postępowania w kluczowych sytuacjach związanych z wykonywa-niem tego zawodu, a wyrażonych przez ustawodawcę w języku obowiązków prawnych⁴⁵⁰. W uregulowaniach dotyczących poszczególnych zawodów dostrzegalne jest nie-kiedy przenikanie się czy też łączenie aspektów „intelektualnych” i „technicznych”, które wyrażają aspekt staranności wykonywania zawodu i aspektów, które można by łączyć raczej ze sferą sumienności zawodowej. W niektórych wypadkach zdaniem sa-mego ustawodawcy staranność zawodowa wynikać ma z przestrzegania etyki zawodowej.

Tak, na przykład, radca prawny wykonywać ma swój zawód „ze starannością wynika-jącą z wiedzy prawniczej oraz zasad etyki radcy prawnego” (art. 3 ust. 2 u.r.pr.). Biegły rewident z kolei, przeprowadzając badanie sprawozdań finansowych, działa w interesie publicznym i przestrzega zasad etyki zawodowej, w szczególności: 1) zachowuje uczci-wość, obiektywizm, zawodowy sceptycyzm i należytą staranność; 2) posiada odpowied-nie kompetencje zawodowe; 3) przestrzega tajemnicy zawodowej (art. 69 ust. 1 u.b.rew.).

Pamiętając o powyższych uwagach, można przyjąć, że z obowiązkiem staranności za-wodowej wydają się być funkcjonalnie powiązane przede wszystkim takie wynikające wprost z przepisów prawa szczegółowe, mające wpływ na jakość świadczonej usługi powinności profesjonalisty, jak:

• obowiązek wykonywania zawodu zgodnie z wiedzą fachową,

• obowiązek przestrzegania przepisów prawa,

• obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej,

• obowiązek doskonalenia kwalifikacji zawodowych,

• obowiązki zawodowe sensu stricto.

Pośród ogółu obowiązków wykonawcy wolnego zawodu wyróżniono tu sygnalizo-wane wcześniej obowiązki zawodowe sensu stricto jako węższą kategorię mieszczącą się w tych pierwszych. Obowiązki te są funkcjonalnie podporządkowane obowiązkom

450Zob. też rozdział 4 tej ustawy określający obowiązki związane z przeprowadzeniem eksperymentu medycznego.

zapewnienia wysokiej jakości usług zawodowych i stanowią intelektualny i techniczno--proceduralny wyraz dochowania rękojmi zaufania publicznego i społecznego. Obowiąz-ki zawodowe sensu stricto opisują rozmaite szczegółowe zachowania związane z wyko-nywaniem konkretnego zawodu, kluczowe z punktu widzenia należytego spełniania usług zawodowych, odzwierciedlając tym samym jego specyfikę. Stąd ich zróżnicowanie i od-mienności treściowe w przypadku poszczególnych zawodów⁴⁵¹. Należy je przy tym od-różnić od wynikających z wiedzy, nauki i doświadczenia zawodowego szczegółowych pozaprawnych reguł, zasad, technik i procedur wykonywania danego zawodu, które nie zostały przez ustawodawcę ujęte w przepisach prawa. Stanowią one punkt odniesienia przy ocenie staranności działania wykonawcy wolnego zawodu. Należyte stosowanie się do instrumentalnych reguł pozaprawnych w toku spełniania czynności zawodowych będzie wyrazem spełnienia prawnej powinności dochowania należytej staranności w wy-konywaniu zawodu.

Należy podkreślić, że o ile obowiązek starannego wykonywania zawodu zosta-je na ogół wyrażony expressis verbis w przepisach prawa, o tyle odnoszący się do sfery aksjologicznej wykonywania wolnego zawodu obowiązek sumienności wydaje się mieć często charakter opisowy. W przepisach prawa brak jest bowiem sformułowań, zgodnie z którymi wykonawca danego wolnego zawodu miałby „obowiązek sumiennego wyko-nywania zawodu”. W opisie obowiązku sumienności zawodowej uwzględniać należy natomiast przede wszystkim wyrażane expressis verbis w treści ślubowań wykonawców poszczególnych wolnych zawodów solenne zobowiązania do ich sumiennego wykony-wania⁴⁵², a także mieszczące się, moim zdaniem, w obszarze sumienności zawodowej zobowiązania do wykonywania zawodu w poczuciu odpowiedzialności, z zachowaniem bezstronności, niezależności⁴⁵³, kierowania się dobrem klienta i działania z całą sumien-nością⁴⁵⁴ czy postępowania godnego i uczciwego⁴⁵⁵. Fakt zamieszczenia tego typu formuł w treści ślubowania składanego indywidualnie przez każdego wykonawcę danego wol-nego zawodu akcentuje istnienie elementu subiektywwol-nego warunkującego prawidłowe wykonywanie zawodu. Należy, rzecz jasna, zgodzić się, że kluczowym wyrazem sumien-nego wykonywania zawodu jest spełnianie wyrażonej wprost w przepisach prawa

Należy podkreślić, że o ile obowiązek starannego wykonywania zawodu zosta-je na ogół wyrażony expressis verbis w przepisach prawa, o tyle odnoszący się do sfery aksjologicznej wykonywania wolnego zawodu obowiązek sumienności wydaje się mieć często charakter opisowy. W przepisach prawa brak jest bowiem sformułowań, zgodnie z którymi wykonawca danego wolnego zawodu miałby „obowiązek sumiennego wyko-nywania zawodu”. W opisie obowiązku sumienności zawodowej uwzględniać należy natomiast przede wszystkim wyrażane expressis verbis w treści ślubowań wykonawców poszczególnych wolnych zawodów solenne zobowiązania do ich sumiennego wykony-wania⁴⁵², a także mieszczące się, moim zdaniem, w obszarze sumienności zawodowej zobowiązania do wykonywania zawodu w poczuciu odpowiedzialności, z zachowaniem bezstronności, niezależności⁴⁵³, kierowania się dobrem klienta i działania z całą sumien-nością⁴⁵⁴ czy postępowania godnego i uczciwego⁴⁵⁵. Fakt zamieszczenia tego typu formuł w treści ślubowania składanego indywidualnie przez każdego wykonawcę danego wol-nego zawodu akcentuje istnienie elementu subiektywwol-nego warunkującego prawidłowe wykonywanie zawodu. Należy, rzecz jasna, zgodzić się, że kluczowym wyrazem sumien-nego wykonywania zawodu jest spełnianie wyrażonej wprost w przepisach prawa