Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracow- pracow-nika wykonującego wolny zawódpracow-nika wykonującego wolny zawód

4.3.1. Utrata i zawieszenie prawa wykonywania zawodu jako przypadek utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowa-nym stanowisku – wprowadzenie

Zgodnie z art. 52 § 1 pkt 3 k.p. pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w razie zawinionej przez pracownika utraty upraw-nień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku. Jak podkreślił SN w wyroku z dnia 9 stycznia 2012 r., III PK 39/11, teza 1⁴⁰⁶, prawidłowość rozwiązania umowy na podstawie tego przepisu wymaga oceny trzech powiązanych ze sobą okolicz-ności: czy nastąpiła utrata uprawnień, czy była ona zawiniona przez pracownika i czy te uprawnienia były konieczne do wykonywania pracy na stanowisku zajmowanym przez danego pracownika. W odniesieniu do przesłanki zawinionej utraty uprawnień SN we wcześniejszym wyroku z 26 października 1984 r., I PRN 142/84⁴⁰⁷, wyraził pogląd, zgodnie z którym nie chodzi o sam zawiniony czyn pracownika, a o stwierdzenie jego skutków w sferze uprawnień, polegające na pozbawieniu pracownika tych uprawnień przez określony organ. Pracodawca, rozwiązując umowę o pracę na podstawie art. 52

§ 1 pkt 3 k.p., nie musi dokonywać zatem oceny zachowania pracownika (jego winy), odwołując się jedynie do prawomocnego orzeczenia organu odpowiedzialności zawodo-wej, o istnieniu którego powziął wiadomość. Zdaniem SN, wyrażonym w wyroku z dnia 9 stycznia 2012 r., teza 2, z literalnej wykładni użytego w art. 52 § 1 pkt 3 k.p. określenia

„uprawnienia konieczne do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku” wynika wprost, że chodzi tu o wszystkie sformalizowane (potwierdzone dokumentem) wymogi kwalifikacyjne, bez których wykonywanie pracy na danym stanowisku jest niedopusz-czalne. Jak wspomniano wcześniej, istotne w kontekście niniejszych rozważań jest to, że tytułem przykładu sformalizowanych wymogów kwalifikacyjnych Sąd wskazał tu m.in. dyplom lekarza.

4.3.2. Utrata prawa do wykonywania zawodu koniecznego do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku jako konsekwencja orzeczenia środka karnego

Utrata przez pracownika wykonującego wolny zawód prawa wykonywania zawo-du jako uprawnienia koniecznego do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku może być konsekwencją orzeczenia określonego w art. 39 pkt 2 ustawy z dnia 6 czerw-ca 1997 r. Kodeks karny⁴⁰⁸ środka karnego pozbawienia prawa wykonywania zawodu.

406LEX nr 1163949.

407OSNCP 1985/7/99.

408Dz.U.2020.1444 t.j.

Na gruncie kodeksu karnego orzeczenie zakazu wykonywania zawodu (niezwiązanego z wychowaniem, edukacją, leczeniem małoletnich lub z opieką nad nimi) ma charakter fakultatywnego karnego środka prewencyjnego⁴⁰⁹. Sąd może więc orzec zakaz wykony-wania określonego zawodu, jeżeli sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa wy-konywanego zawodu albo okazał, że wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem (art. 41 § 1 k.k.). Sąd może także orzec zakaz wykonywania wszel-kich lub określonych zawodów⁴¹⁰, związanych z wychowaniem, edukacją, leczeniem małoletnich lub z opieką nad nimi na zawsze w razie skazania na karę pozbawienia wolności za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego. Sąd orzeka ten zakaz na zawsze w razie ponownego skazania sprawcy w warunkach określonych w tym przepisie (art. 41 § 1a i § 1b k.k.). W tym przypadku orzeczenie to ma charakter obligatoryjny. Ponadto utrata prawa wykonywania zawodu może być także konsekwencją orzeczenia określonego art. 39 pkt 1 k.k. środka karnego pozbawienia praw publicznych.

4.3.3. Utrata prawa wykonywania zawodu koniecznego do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku jako konsekwencja orzeczenia sądu dyscyplinarnego o pozbawieniu lub zawieszeniu prawa wyko-nywania zawodu

W tym zakresie na tle unormowań zasad wykonywania wolnych zawodów wyróż-niają się rozwiązania przyjęte w odniesieniu do lekarzy, lekarzy dentystów, pielęgniarek i położnych oraz fizjoterapeutów. I tak zgodnie z art. 108 ust. 2 ustawy z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich w przypadku lekarzy i lekarzy dentystów prawomocne orze-czenie kary: zawieszenie prawa wykonywania zawodu na okres od 1 roku do pięciu lat lub pozbawienie prawa wykonywania zawodu (wymienionych w art. 83 ust. 1 pkt 6 i 7 u.i.lek.) „stanowi podstawę do rozwiązania bez wypowiedzenia umowy o pracę, na podstawie której lekarz wykonuje zawód”. Podobnie w przypadku pielęgniarek i położ-nych (art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 1 lipca 2011 r. o samorządzie pielęgniarek i położpołoż-nych⁴¹¹) i fizjoterapeutów (art. 130 u.z.fiz.) prawomocne ukaranie karami zawieszenia prawa wykonywania zawodu lub pozbawienia prawa wykonywania zawodu stanowi podstawę do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika⁴¹².

409Zob. np.: P. Kozłowska-Kalisz, Art. 39, [w:] M. Mozgawa (red.), Kodeks karny. Komentarz aktuali-zowany, LEX/el., https://sip.lex.pl/#/commentary/587736846/593177 [dostęp 25.06.2019]; N. Kłączyńska, Art. 39, [w:] J. Giezek (red.), Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, wyd. II, https://sip.lex.pl/#/commen-tary/587230654/125541 [dostęp 25.06.2019].

410Lub zajmowania wszelkich, lub określonych stanowisk albo prowadzenia działalności z tym zwią-zanej – J.B.

411Dz.U.2018.916 t.j.

412Ale współcześnie także, co ciekawe, jest to zgodnie z tymi przepisami podstawa do rozwiązania stosunku służbowego lub umowy cywilnoprawnej – J.B.

Uwagę należy zwrócić na fakt, że zastosowane kary dyscyplinarne zawieszają czasowo lub pozbawiają prawa wykonywania zawodu. Jak w odniesieniu do art. 108 u.i.lek.

uwagę zwracają J. Berezowski i P. Malinowski, zawód należy rozumieć w tym przypad-ku zgodnie z treścią art. 2 u.z.l.l.d. – a więc ww. kary oddziaływają nie tylko na upraw-nienie do udzielania świadczeń zdrowotnych (czynności zawodowe w ścisłym znaczeniu definiujące te zawody), ale także czynności zrównane z wykonywaniem zawodu (czyli w tym przypadku prowadzenie przez lekarza prac badawczych w dziedzinie nauk me-dycznych lub promocji zdrowia, nauczanie zawodu lekarza lub zatrudnienie w podmiotach zobowiązanych do finansowania świadczeń opieki zdrowotnej ze środków publicznych lub urzędach te podmioty obsługujących, w ramach którego wykonuje się czynności związane z przygotowaniem, organizowaniem lub nadzorem nad udzielaniem świadczeń zdrowotnych)⁴¹³. Tak samo zatem należy podejść do przypadków innych zawodów me-dycznych, ale i innych zawodów wolnych, w których w zakres ustawowo określonego przedmiotu zawodu wchodzą czynności zawodowe sensu stricto i czynności z nimi zrównane. Kary dyscyplinarne pozbawienia/zawieszenia wykonywania zawodu wywo-łują zatem skutki przewidziane w ustawie w całym prawnie określonym obszarze zawo-du, stając się w analizowanych tu przypadkach lekarzy, pielęgniarek, położnych i fizjote-rapeutów podstawą do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia – zarówno w przypadku, gdy profesjonaliści zatrudnieni są dla wykonywania świadczeń zdrowotnych, jak i gdy na przykład prowadzą badania naukowe i dydaktykę w zakresie swego zawodu.

Ustawodawca określa zatem w tych przypadkach pozakodeksową przesłankę rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, na jaką może powołać się pracodawca zatrudniający lekarzy, lekarzy dentystów, pielęgniarek, położnych i fizjoterapeutów. Odwołanie się przez niego do prawomocnie orzeczonej kary dyscyplinarnej stanowi w tym przypadku reali-zację wynikającego z art. 30 § 4 k.p. obowiązku wskazania przyczyny uzasadniającej rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia. Nie będzie natomiast wystarczające wskazanie w uzasadnieniu rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia jako jego podstawy jedynie ww. przepisów pragmatyk zawodowych czy samego art. 52 § 1 pkt 3 k.p. Podkreślić trzeba przy tym, że sytuacja prawomocnego orzeczenia wobec ww. pra-cowników-profesjonalistów kary zawieszenia prawa wykonywania zawodu lub pozbawie-nia prawa wykonywapozbawie-nia zawodu aktualizuje prawo, a nie obowiązek rozwiązapozbawie-nia przez pracodawcę umowy o pracę w trybie art. 52 k.p. Okoliczności te bowiem zgodnie z brzmie-niem ww. przepisu stanowią podstawę uzasadniającą rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika – lekarza, pielęgniarki/położnej lub fizjoterapeuty.

Jak ponadto podkreśla się w literaturze, ustawodawca nie zastrzega w tym przypadku

413Zob. J. Berezowski, P. Malinowski, Ustawa o izbach lekarskich. Komentarz, https://sip.lex.pl/#/

commentary/587479065/276505 [dostęp 25.06.2019], Art. 108.

rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia jako skutku nałożenia ww. kar dyscy-plinarnych⁴¹⁴.

Należy przyjąć, że także w przypadku pozostałych wolnych zawodów regulowa-nych, w odniesieniu do których ustawodawca nie wprowadził wprost przesłanki orze-czenia kary dyscyplinarnej, zawieszenie prawa wykonywania zawodu lub pozbawienie prawa wykonywania zawodu jako podstawy rozwiązania umowy o pracę bez wypowie-dzenia fakt prawomocnego ukarania jedną tych kar wypełnia treść przesłanki określonej w art. 52 § 1 pkt 3 k.p., umożliwiając pracodawcy natychmiastowe rozwiązanie umowy o pracę ze wskazaniem na te okoliczności, jako uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę w tym trybie⁴¹⁵.

5. Wygaśnięcie stosunku pracy jako konsekwencja orzeczenia