Wypowiedzenie umowy o pracę

Z braku szczególnych uregulowań tej kwestii w aktach prawnych regulujących wykonywanie wolnego zawodu wypowiedzenie umowy o pracę podlega regułom wyni-kającym z przepisów kodeksu pracy. W tym zakresie uwagę zwrócić można na będącą przedmiotem częstych sporów pomiędzy pracodawcą i pracownikiem kwestię związaną z uzasadnieniem rozwiązania umowy zawartej na czas nieokreślony. W kontekście tym

393 OSNC1985/20/350.

394Ponadto biorąc pod uwagę minimalną długość okresów zawieszenia prawa wykonywania zawodu, możliwość zastosowania art. 42 § 4 k.p. (powierzenie innej pracy na czas do 3 miesięcy w roku kalendarzo-wym) jest w zdecydowanej większości przypadków siłą rzeczy wyłączona – J.B.

395OSNP 2017/2/16.

396I – jak w związku z tym podkreśla K. Jaśkowski – nie ma sztywnej granicy czasowej minimalnego okresu pozbawienia uprawnień. Należy, jego zdaniem, przyjąć, że jest on krótszy od okresu wypowiedzenia, bo w przeciwnym razie prawo rozwiązania umowy bez wypowiedzenia traci dla pracodawcy jakiekolwiek znaczenie praktyczne – zob. idem, Art. 52, [w:] K. Jaśkowski, E. Maniewska, op. cit. [dostęp 24.06.2019].

pojawia się pytanie o możliwość uzasadnienia wypowiedzenia zawieszeniem lub utratą prawa wykonywania zawodu. Sytuacje te, jakkolwiek bez wątpienia lepiej wpisujące się w kontekst rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika (patrz niżej), stanowić mogą co do zasady także przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę.

Jak bowiem uznał SN w wyroku z dnia 3 czerwca 1998 r., PKN 34/98³⁹⁷, wypowiedzenie umowy o pracę jest uzasadnione (art. 45 § 1 k.p.), jeżeli pracodawca miał podstawy do jej rozwiązania w trybie art. 52 § 1 k.p.

W przypadku wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony na pracodawcy ciąży powinność przeprowadzenia konsultacji związkowej. Zgodnie z art. 38

§ 1-2 k.p. pracodawca zawiadamia na piśmie reprezentującą pracownika zakładową or-ganizację związkową o zamiarze wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę zawar-tej na czas nieokreślony, podając przyczynę uzasadniającą rozwiązanie umowy. Jeżeli zakładowa organizacja związkowa uważa, że wypowiedzenie byłoby nieuzasadnione, może w ciągu 5 dni od otrzymania zawiadomienia zgłosić na piśmie pracodawcy umo-tywowane zastrzeżenia. Należy postawić pytanie o to, czy pracownik mający status wykonawcy wolnego zawodu może wystąpić w pozycji reprezentowanego przez zakła-dową organizację związkową w ramach trybu konsultacyjnego określonego w art. 38

§ 1-2 k.p. Zakładowa organizacja związkowa realizuje uprawnienie wynikające z art. 38 k.p. w dwóch przypadkach: w odniesieniu do pracownika będącego jej członkiem oraz pracownika niebędącego jej członkiem, objętego ochroną na jego wniosek (art. 30 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych³⁹⁸ – dalej jako u.z.z.). Drugi przypadek wydaje się nie budzić wątpliwości. Odnosząc się do przypadku pierwszego, należy stwierdzić, że żaden przepis prawa polskiego nie ogranicza wolności związkowych pracowników wykonujących wolny zawód. Warto w tym miejscu wspomnieć, że stan ten odpowiada postanowieniom konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 87 z dnia 9 lipca 1948 r. (art. 2)³⁹⁹ oraz zasadom przyjętym w odniesieniu do ustalania za-kresu podmiotowego wolności związkowych przez Komitet Wolności Związkowych Rady Administracyjnej Międzynarodowego Biura Pracy w Genewie⁴⁰⁰. Zgodnie zatem z obowiązującym brzmieniem art. 2 ust. 1 u.z.z. prawo tworzenia i wstępowania do

397OSNP 1999/13/413.

398Dz.U.2019.263 t.j.

399Ratyfikowanej przez Polskę – zob. Dz.U.1958.29.125.

400Zob. Wolność związkowa. Przegląd podjętych decyzji i wprowadzonych zasad przez Komitet Wolno-ści Związkowych Rady Administracyjnej MBP, Gdańsk 2012, s. 53: „Wszyscy pracownicy, bez jakiegokol-wiek rozróżnienia w tym dyskryminacji z tytułu rodzaju wykonywanego zawodu, powinni mieć prawo tworzyć i wstępować do organizacji według swojego uznania” oraz s. 59-60: „Ze względu na zasady wolno-ści związkowej wszyscy pracownicy […] mają prawo tworzyć i wstępować do organizacji według własnego uznania. Tak więc kryterium, komu to prawo przysługuje nie zależy od stosunku zatrudnienia, którego często brak w przypadku na przykład pracowników rolnych, szeroko rozumianych samozatrudnionych, lub też przedstawicieli wolnych zawodów, którzy nie mniej powinni posiadać prawo do organizowania się”.

związków zawodowych przysługuje osobom wykonującym pracę zarobkową. Osobami wykonującymi pracę zarobkową w świetle przepisów ww. ustawy są pracownicy lub osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudniają do tego rodzaju pracy innych osób, niezależnie od podstawy za-trudnienia, oraz mają takie prawa i interesy związane z wykonywaniem pracy, które mogą być reprezentowane i bronione przez związek zawodowy (art. 1¹ pkt 1 ww. usta-wy)⁴⁰¹. Zgodnie z art. 2 ust. 1 u.z.z. prawo tworzenia i wstępowania do związków zawo-dowych mają pracownicy bez względu na podstawę nawiązania stosunku pracy. Co do zasady wszystkim pracownikom w rozumieniu kodeksu pracy przysługuje zatem wolność koalicji, bez względu na charakter aktu kreującego stosunek pracy, rodzaj zatrudnienia (na czas nieokreślony czy terminowe) czy też – co w tym przypadku istotne – rodzaj wykonywanej pracy lub zawodu⁴⁰². A zatem w przypadku wolnych zawodów, które mogą być wykonywane w ramach stosunku pracy, pracownicy je wykonujący z tytułu człon-kostwa w związku zawodowym mogą korzystać ze związkowej reprezentacji i ochrony swoich praw i interesów związanych z zatrudnieniem – i to zarówno w wymiarze indy-widualnym (a więc np. w sytuacji wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony), jak i zbiorowym⁴⁰³. Pracodawca w konkretnym przypadku może mieć zatem obowiązek przeprowadzenia w trybie art. 38 k.p. konsultacji zamiaru wypowie-dzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony z zakładową organizacją związko-wą reprezentującą pracownika wykonującego wolny zawód.

401Nadmienić warto, że obecne brzmienie art. 2 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych otwiera moż-liwość zrzeszania się w związki zawodowe także profesjonalistów wykonujących swoje zawody w ramach zatrudnienia cywilnoprawnego czy samozatrudnienia; na ten temat zob. też K.W. Baran, Art. 2, [w:] idem (red. nauk.), Zbiorowe prawo zatrudnienia. Komentarz, https://sip.lex.pl/#/commentary/587792557/589997 [dostęp 25.06.2019]. Szczególna sytuacja szerokiego stosowania zatrudniania wykonawców zawodów me-dycznych w tej formie w podmiotach leczniczych stanowi spełnienie przesłanki występowania praw i inte-resów związanych z wykonywaniem pracy, które mogą być reprezentowane i bronione przez związek zawo-dowy – J.B.

402Zob. np.: K.W. Baran, Art. 1(1), [w:] idem (red. nauk.), Zbiorowe prawo zatrudnienia…[dostęp 25.06.2019]; Ż. Grygiel-Kaleta, Zakres podmiotowy związków zawodowych, „Studia z Zakresu Prawa Pracy i Polityki Społecznej” 2012, s. 338 i n.

403W sytuacji pracownika wykonującego wolny zawód występuje w istocie swoisty dualizm w zakre-sie reprezentacji i ochrony praw i interesów wynikający z jednej strony z obligatoryjnej przynależności do właściwej korporacji zawodowej i możliwego członkostwa w związku zawodowym z drugiej. W przypadku niektórych zawodów istnieją w związku tym szczegółowe unormowania określające relacje pomiędzy uprawnieniami korporacji w zakresie negocjowania warunków pracy i płacy jej członków oraz występowa-nia w obronie ich interesów indywidualnych i zbiorowych a analogicznymi uprawniewystępowa-niami związków dowych. I tak np. zgodnie z art. 5 pkt 20 u.i.lek. samorząd lekarski współdziała m.in. ze związkami zawo-dowymi w sprawach dotyczących ochrony zdrowia i warunków wykonywania zawodu lekarza. Uprawnienia samorządu lekarsko-weterynaryjnego z kolei, zgodnie z art. 11 u.l.wet., nie naruszają uprawnień związków zawodowych wynikających z ustawy o związkach zawodowych i Kodeksu pracy (tak samo art. 4 ust. 4 u.s.p.p.). Na ten temat w kontekście uprawnień korporacji zawodowej patrz też – J. Borowicz, Korporacyj-na…, s. 25-28.

Wydaje się jednak, że w przypadku, w którym pracodawca powziąłby zamiar wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony z powodu utraty przez pracownika prawa wykonywania zawodu (lub zawieszenia tego prawa), możliwe jest zakwestionowanie obowiązku przeprowadzenia konsultacji związkowej. Rozważyć należy sytuację, w której ukaranie pracownika-profesjonalisty jedną z ww. kar dyscy-plinarnych uzasadnione było czynem popełnionym w związku z wykonywaniem zawo-du poza zakładem pracy, a więc bez związku z zatrudnieniem u danego pracodawcy.

W odmiennym co prawda stanie faktycznym Sąd Najwyższy uznał w wyroku z dnia 10 stycznia 2002 r., I PKN 783/00⁴⁰⁴, że konsultacji związkowej nie wymaga wypowie-dzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony dokonane w następstwie odwołania pracownika z zarządu spółki kapitałowej. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że celem konsultacji związkowej jest kontrola zasadności zamierzonych wypowiedzeń. Jeżeli jednak wypowiedzenie umowy o pracę jest skutkiem uprzedniego pozbawienia danej osoby członkostwa w organie zarządzającym spółką, to cele analizo-wanej konsultacji są niemożliwe do urzeczywistnienia, a poza tym przyczyny ustania stosunku pracy nie są wówczas w gruncie rzeczy związane ze stosunkiem pracy, tylko ze stosunkiem organizacyjnym, w odniesieniu do którego organy pracowniczego przed-stawicielstwa związkowego nie mają żadnych kompetencji kontrolnych. Należy zaznaczyć, że powyższy pogląd nie utrzymał się w późniejszym orzecznictwie, akcentującym kil-kakrotnie konieczność stosowania art. 38 w tym i analogicznych przypadkach⁴⁰⁵. Prze-pisy art. 38 k.p. nakładają na pracodawcę obowiązek podjęcia określonego działania, nie przyznając mu prawa oceny jego celowości w konkretnym przypadku. Zgodzić się na-tomiast należy, że w sytuacji utraty lub zawieszenia prawa wykonywania zawodu w przy-padkach określonych przez przepisy prawa tryb konsultacyjny sprowadza się w istocie do poinformowania reprezentującej pracownika wykonującego wolny zawód zakładowej organizacji związkowej o tym fakcie. Wydaje się, że ta może wówczas jedynie przyjąć to do wiadomości, przy faktycznym braku możliwości zgłoszenia zasadnych zastrzeżeń wobec zamiaru pracodawcy.

404OSNP 2004/2/28.

405Konieczność stosowania w tym przypadku art. 38 stwierdził SN w uzasadnieniu uchwały składu sied-miu sędziów z dnia 16 maja 2012 r., III PZP 3/12, OSNP 2012/23-24/279. Rozważając analogiczną sytuację w odniesieniu do odwołanego członka zarządu spółdzielni, w uchwale SN z dnia 7 grudnia 2012 r., II PZP 3/12, OSNP 2013/7-8/72, z powołaniem się na art. 52 § 2 także przyjęto stosowanie art. 38 k.p. W tezie 1 wyroku z dnia 23 stycznia 2002 r., I PKN 809/00, OSNP 2004/2/31, SN przyjął, że art. 38 k.p. ma zastosowanie przy wypowiadaniu umowy o pracę pracownikowi zarządzającemu zakładem w imieniu pracodawcy. Na wyrok SN z dnia 10 stycznia 2002 r., I PKN 783/00, OSNP 2004/2/28, i późniejszą zmianę poglądów judykatury w tym względzie uwagę zwraca K. Jaśkowski, Art. 38, [w:] K. Jaśkowski (red.), E. Maniewska, op. cit. [dostęp 25.06.2019]. Na ten temat zob. też K.W. Baran (red.), Kodeks pracy…, s. 273-274.

4.3. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy