Szczególne obowiązki pracownika wykonującego wolny zawód Wskazując na kategorię szczególnych obowiązków pracowniczych osób Wskazując na kategorię szczególnych obowiązków pracowniczych osób

wykonu-jących wolny zawód w ramach stosunku pracy, łączę ich podział na kategorie obowiązków pracowniczych kwalifikowanych oraz obowiązków pracowniczych dodatkowych ze stop-niem nasycenia elementami profesjonalnymi (wynikającymi z przepisów odrębnych). Te pierwsze określam jako szczególne obowiązki pracowniczo-zawodowe (obejmują kwa-lifikowane obowiązki pracownicze) – drugie zaś jako szczególne obowiązki zawodowo--pracownicze (obejmują obowiązki pracownicze dodatkowe, wyprowadzane z przepisów regulujących wykonywanie danego wolnego zawodu). Należy przy tym pamiętać, że obok ww. obowiązków pracowniczych na wykonującym wolny zawód w ramach stosunku pra-cy ciążyć będą obowiązki wynikające z przynależności organizapra-cyjnej do właściwej korporacji zawodowej (obowiązki korporacyjne). Adresatem tych powinności jest macie-rzysta korporacja zawodowa. Można określić je jako obowiązki zawodowo-organizacyj-ne albo, jak zaproponowano wcześniej, jako obowiązki korporacyjobowiązki zawodowo-organizacyj-ne. Wydaje się więc, iż co do zasady ich naruszenie nie może stanowić podstawy do uznania, że doszło do uchybienia obowiązkom pracowniczym. Należałoby je pozostawiać zatem poza klasyfika-cją obowiązków pracowniczych profesjonalisty. Zwrócić jednak trzeba uwagę na możliwość wystąpienia pewnych powiązań pomiędzy zachowaniami profesjonalisty w sferze stosun-ków korporacyjnych a jego sytuacją pracowniczą (a nawet szerzej – zawodową). Spełnienie rygorów korporacyjnych związanych z nabyciem i potwierdzaniem uprawnień zawodowych (np. obowiązków współdziałania z korporacją zawodową w postępowaniach dotyczących oceny zdolności do wykonywania zawodu medycznego) warunkuje przecież nawiązanie lub dalsze trwanie stosunku pracy, którego przedmiotem będzie wykonywanie na zasadach pracowniczych usług przypisanych do danego zawodu. Co istotne, naruszenie obowiązków korporacyjnych może być także w konkretnym przypadku przedmiotem postępowania zmierzającego do zastosowania reguł odpowiedzialności zawodowej wobec wykonującego

483Typowo regulowane w kodeksach etyki zawodowej – zob. np. Kodeks Etyki Lekarskiej – Rozdział III. Stosunki wzajemne między lekarzami, https://www.nil.org.pl/__data/assets/pdf_file/0003/4764/Kodeks -Etyki-Lekarskiej.pdf; Kodeks Etyki Lekarza Weterynarii – Rozdział IV. Stosunki wzajemne między leka-rzami weterynarii, https://vetpol.org.pl/dmdocuments/Kodeks%20etyki%20lekarza%20weterynarii.pdf albo Kodeks Etyki Radcy Prawnego, Dział VI. Stosunki pomiędzy radcami prawnymi, http://kirp.pl/etyka--i -wykonywanie-zawodu/etyka/kodeks-etyki-radcy-prawnego/ [dostępy 20.07.2019].

wolny zawód – także w ramach stosunku pracy. I tak, na przykład, zgodnie z art. 64 ust. 1 pkt 1 u.d.pod. doradcy podatkowi ponoszą odpowiedzialność dyscyplinarną m.in. za nie-wykonanie lub nienależyte nie-wykonanie obowiązków zawodowych określonych prawem.

W kategoriach takiego obowiązku traktowany jest zaś m.in. zgodnie z art. 36 pkt 3 u.d.pod.

(zamieszczonym w Rozdziale 6 tej ustawy pt. Obowiązki i prawa doradcy podatkowego) obowiązek regularnego opłacania składki członkowskiej na rzecz macierzystej korporacji zawodowej. Z kolei zgodnie z art. 24 ust. 2 u.r.pat. skreślenie z listy rzeczników patentowych następuje m.in. w przypadku nieuiszczania składek członkowskich za okres dłuższy niż rok (pkt 5a). Zgodnie zaś z art. 64 ust. 1a u.d.pod. za przewinienie zawodowe uznaje się także nieprzestrzeganie przez doradcę podatkowego obowiązków informacyjnych wobec Krajowej Rady Doradców Podatkowych w zakresie korekty i uaktualniania danych objętych wcześniejszym wnioskiem o wpis na listę doradców podatkowych⁴⁸⁴. Naruszenie tych przykładowych obowiązków korporacyjnych, w skrajnych, rzecz jasna, przypadkach, wiązać się potencjalnie może nawet z wymierzeniem kar dyscyplinarnych ograniczających czasowo lub definitywnie wyłączających prawo wykonywania zawodu przez danego pra-cownika. W konsekwencji zastanowić się można, czy ze względu na tak drastyczne kon-sekwencje naruszenia niektórych powinności korporacyjnych spełnianie ich przez pracow-nika-profesjonalistę nie wyraża równocześnie dopełnienia obowiązku pracowniczej staranności i sumienności oraz dbałości o dobro pracodawcy, służąc z punktu widzenia interesów pracodawcy zabezpieczeniu zdolności pracownika do wykonywania pracy umó-wionego rodzaju.

5.1. Obowiązki pracowniczo-zawodowe pracownika-profesjonalisty Uznaję, że konsekwencją zobowiązania pracownika do wykonywania pracy umó-wionej obejmującej szczególne, prawnie definiowane czynności wolnego zawodu, będzie dominacja w strukturze jego obowiązków grupy powinności dotyczących jakości pracy.

Jak podkreśla również Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 21 marca 2019 r., II PK 315/17, centralne znaczenie w strukturze obowiązków pracowniczych ma sumienność i staranność wykonywania pracy⁴⁸⁵. Tak więc także w przypadku pracowników-profesjo-nalistów ich podstawowym, kwalifikowanym obowiązkiem pracowniczo-zawodowym będzie obowiązek zawodowej sumienności i staranności w wykonywaniu pracy. Obo-wiązek ten łączyć należy z szerszym aspektem zobowiązania do wykonywania pracy o jakości należytej, czyli w tym przypadku o jakości profesjonalnej. Ponieważ należyte wykonanie pracy umówionej warunkowane jest spełnieniem szeregu pozostałych

484Zgodnie z art. 7 ust. 7 u.d.pod. doradca podatkowy jest obowiązany zawiadomić Krajową Radę Doradców Podatkowych o wszelkich zmianach tych danych w terminie 30 dni od dnia zaistnienia tych zmian.

485Zob. wyrok SN z dnia 21 marca 2019 r., II PK 315/17, www.sn.pl [dostęp 17.07.2019].

podstawowych i szczegółowych obowiązków pracowniczych, należy zgodzić się z poglądem wyrażonym w uzasadnieniu do ww. wyroku SN z dnia 21 marca 2019 r., II PK 315/17, zgodnie z którym naruszenie każdego konkretnego obowiązku pracowniczego jest pośred-nio jednoczesnym naruszeniem powinności sumienności i staranności.

Zgodnie z poglądami przyjętymi w doktrynie i orzecznictwie sumienność i sta-ranność wykonywania pracy uznaje się za miary należytego wykonania pracowniczego zobowiązania do wykonywania pracy określonego rodzaju. Obowiązek starannego i su-miennego wykonywania pracy umówionej przez pracownika-profesjonalistę zawiera w sobie element subiektywny (sumienność) i obiektywny (staranność). Podkreśla się przy tym, że elementy te występują w koniunkcji. Naruszanie tego obowiązki ma zatem miej-sce zarówno w przypadku pracownika, który wykonuje pracę umówioną sumiennie, ale niestarannie, jak i tego, który czyni to starannie, ale niesumiennie. W konsekwencji uznaje się, że ocena pracy jako wykonanej należycie nie może opierać się na jednym z tych elementów⁴⁸⁶. Jak podkreśla się w literaturze, sumienność jako element subiek-tywny w wykonywaniu pracy opisuje stronę podmiotową działania pracownika (intencje pracownika). Jej ocena dokonywana być musi poprzez odwołanie się do reguł aksjolo-gicznych (etycznych) wynikających z określonego systemu wartości⁴⁸⁷. W przypadku pracownika-profesjonalisty oznacza to odwoływanie się także do zasad etyki zawodowej.

Sumienność wyrażać ma się w dołożeniu wszelkich starań zgodnie z posiadanymi siła-mi, umiejętnościasiła-mi, wiedzą, wykształceniem, doświadczeniem. Znajduje swój wyraz w osobistym nastawieniu pracownika do wykonywanej pracy, w jego zaangażowaniu i inicjatywie⁴⁸⁸. Na uwagę i aprobatę zasługuje pogląd wyrażony przez T. Kuczyńskiego, zgodnie z którym dochowanie obowiązku sumienności będzie odgrywać największą rolę w pracach nie objętych jednoznacznymi regułami (metodami) postępowania⁴⁸⁹. W kon-sekwencji należy uznać kluczową wagę zachowania sumienności w wykonywaniu pracy przez pracownika-profesjonalistę. Nakierowanie wykonywanej przez niego pracy na zaspokojenie istotnych jednostkowo i społecznie potrzeb, wrażliwość i waga interesów odbiorców jego usług, tworzenie szczególnej, nacechowanej zaufaniem relacji z bezpo-średnimi odbiorcami usług wchodzących do rodzaju pracy umówionej wiązane być musi ze szczególną postawą pracownika-profesjonalisty. Wyrażać się ona musi w przejawianiu

486Zob. Z. Góral, [w:] K.W. Baran (red.), Kodeks pracy…, s. 658 i n.; A.M. Świątkowski, op. cit., s. 428.

We wcześniejszej literaturze na powiązanie aspektów sumienności i staranności uwagę zwracał także J. Joń-czyk, Prawo pracy…, s. 286-287. W orzecznictwie zob. np. przywoływany wyrok SN z dnia 21 marca 2019 r., II PK 315/17, w uzasadnieniu którego Sąd zwraca m.in. uwagę, że obowiązek sumienności i staran-ności obejmuje dwa powiązane elementy. „Pierwszy z tych faktorów odnosi się do obiektywnych wzorców sprawnego działania w stosunkach pracy, drugi zaś do subiektywnych intencji pracownika w procesie pracy”.

487Tak T. Kuczyński, [w:] H. Szurgacz (red.), op. cit., s. 173-174.

488Zob. np. ibidem; Z. Salwa, Prawo pracy…, s. 163; Z. Góral, [w:] K.W. Baran (red.), Kodeks pra-cy…; A.M. Świątkowski, op. cit., s. 428.

489Zob. T. Kuczyński, [w:] H. Szurgacz (red.), op. cit., s. 173-174.

aktywnego zainteresowania potrzebami bezpośredniego odbiorcy jego usługi oraz w dba-łości o jak najlepsze ich zrozumienie i zaspokojenie. Postawę tę łączyć należy z gotowo-ścią do odejścia od rutynowego i schematycznego wykonywania pracy na rzecz twórcze-go poszukiwania rozwiązań w sytuacjach niestandardowych. Istotne w tym względzie jest także stałe, rzeczywiste doskonalenie zawodowe (a więc nie takie, którego intencją jest wyłącznie spełnienie w minimalnym, koniecznym stopniu obowiązujących w tym zakresie prawnych i korporacyjnych wymogów). Sumienność zawodowa wyrażać się powinna także w uczciwości zawodowej, której przejawem będzie chociażby jasne in-formowanie odbiorcy usługi o stanie jego spraw i perspektywach rozwiązania jego problemów czy też w gotowości do korzystania z pomocy innych doświadczonych pra-cowników-profesjonalistów w sytuacjach wątpliwych lub wykraczających poza kompe-tencje danego pracownika.

Kategoria staranności zawiera w sobie odesłanie do reguł technicznych (instrumen-talnych, prakseologicznych, tzw. reguł dobrej roboty itp.). Służą one ustaleniu, jak z punk-tu widzenia efektywności i jakości pracy umówionej postępować prawidłowo. Narzuca pracownikowi dyrektywę racjonalnego postępowania, tzn. uwzględniającego reguły na-leżycie uzasadnionej wiedzy naukowej i praktycznej. O należytej staranności przesądza zatem znajomość i odwołanie się przez pracownika do reguł instrumentalnych wskazu-jących, jak powinien postąpić pracownik, aby czynność (zachowanie się) jak najlepiej służyła osiągnięciu rezultatu przy uwzględnieniu rodzaju wykonywanej pracy⁴⁹⁰. Pracow-nik-profesjonalista powinien odwoływać się zatem w wykonywaniu pracy umówionej zarówno do wiedzy specjalistycznej, jak i reguł doświadczenia zawodowego. Istotnym przejawem starannego wykonywania pracy umówionej przez pracownika-profesjonalistę będzie postępowanie zgodnie z obowiązującym prawem. Należy pamiętać, że ten element ma znaczenie nie tylko w przypadku pracowników wykonujących zawody prawnicze czy ekonomiczne, postępowanie zgodnie z obowiązującym prawem przesądza także o staran-ności wykonywania zawodów medycznych czy technicznych.

W doktrynie wyrażane jest stanowisko, zgodnie z którym przepisy kodeksu pracy kreują wymóg przeciętnej sumienności i staranności w pracy danego rodzaju, przy czym wzorzec „przeciętnie starannego pracownika” konstruowany ma być na podstawie wy-magań technicznych, wskazówek i instrukcji dotyczących rodzaju pracy wykonywanej przez tego pracownika⁴⁹¹. Niektóre poglądy wyraźnie akcentują konieczność relatywizo-wania stopnia sumienności i staranności do rodzaju pracy czy wykonywanego zawodu (lub warunków, w jakich dana praca jest świadczona). Można je odczytać zatem jako

490Ibidem; Z. Góral, [w:] K.W. Baran (red.), Kodeks pracy…, s. 658 i n.; K. Ślebzak, [w:] Z. Niedbała (red.), op. cit., s. 165. O istocie starannego działania zob. też wyrok SN z dnia 8 kwietnia 2009 r., II PK 260/08, LEX nr 707876, teza 2 [dostęp 17.07.2019].

491T. Kuczyński, [w:] H. Szurgacz (red.), op. cit.; J. Stelina (red.), op. cit., s. 355.

kwestionujące istnienie jednej uniwersalnej miary staranności czy sumienności oraz uznające, że funkcjonują różne wzorce staranności, odnoszące się do pracowników wy-konujących określony zawód lub zajmujących określone stanowiska⁴⁹². Jak na przykład stwierdza Z. Góral, „innej staranności można wymagać od pracownika zajmującego stanowisko kierownicze, innej od osoby wykonującej wysokokwalifikowaną pracę o du-żym zakresie samodzielności, a jeszcze innej od pracownika wykonującego proste prace techniczne”⁴⁹³. W konsekwencji uznaje się, że w niektórych zawodach (np. sędziego czy lekarza) pracownicy zobowiązani są do zwiększonej staranności i sumienności⁴⁹⁴. W przed-stawionych wyżej poglądach zwraca więc uwagę wyróżnianie sytuacji pracowników wykonujących prace wysokokwalifikowane, w tym pracowników-profesjonalistów. Jak już wspomniano we wcześniejszych rozważaniach dotyczących obowiązków wykonawców wolnych zawodów w ogólności, w orzecznictwie również zaznaczają się różne podejścia do oceny wymaganego poziomu sumienności i staranności w działaniu profesjonalisty.

Sądy określają go z jednej strony jako przeciętny – z drugiej zaś relatywizują go do ro-dzaju badanej aktywności – czyli działalności profesjonalnej, akcentując niekiedy ko-nieczność stosowania surowszych kryteriów jego oceny. I tak na przykład Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 lutego 2010 r., V CSK 287/09, teza 3⁴⁹⁵, podkreślił, że w przypadku lekarza nie chodzi o staranność wyższą od przeciętnej wymaganą wobec osoby wykonu-jącej ten zawód, jak to formułuje się w niektórych wypowiedziach, lecz o wysoki poziom przeciętnej staranności każdego lekarza jako staranności zawodowej (art. 355 § 2 k.c.) i według tej przeciętnej ocenianie konkretnego zachowania. Inaczej rzecz ujmując, w wy-roku z dnia 13 stycznia 2005 r., III CK 143/04⁴⁹⁶, Sąd Najwyższy podniósł, że zarówno obowiązujące ustawy (art. 4 ustawy z 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty), jak i zasady współżycia społecznego nakazują przeprowadzanie zabiegów operacyjnych zgodnie ze sztuką lekarską, aktualną wiedzą medyczną, etyką zawodową i należytą sta-rannością. Wśród zasad tych mieści się niewątpliwie przeprowadzanie zabiegów opera-cyjnych z najwyższą starannością wymaganą od profesjonalistów, która wyklucza przy-padkowe uszkodzenie innego niż będący przedmiotem zabiegu organu ciała pacjenta.

Z kolei w wyroku z 15 marca 2012 r., I CSK 330/11⁴⁹⁷, Sąd Najwyższy orzekając m.in., że wzorzec należytej staranności zawodowej adwokata (art. 355 § 2 k.c.) obejmuje jego pro-fesjonalizm w sprawach, których prowadzenia się podejmuje, uzasadnił dalej w szczegól-ności, że art. 355 § 2 k.c. nie wymaga wyższej staranności wobec przeciętnej (ogólnej)

492Zob. Z. Góral, [w:] K.W. Baran (red.), Kodeks pracy…; A.M. Świątkowski, op. cit.

493Z. Góral, [w:] K.W. Baran (red.), Kodeks pracy…

494K. Ślebzak, [w:] Z. Niedbała (red.), op. cit.

495OSP 2012/10/95.

496LEX nr 602709.

497OSNC 2012/9/109.