Zawód wolny w potocznym rozumieniu

Jak zauważa J. Jacyszyn, lista wolnych zawodów – w powszechnym rozumieniu tego pojęcia – była i jest stosunkowo długa¹²³. Spostrzeżenie tego autora pozwala przyjąć, że pojęciu wolnego zawodu przypisywać można szerszy („potoczne rozumienie”) lub węższy, ograniczony do zawodów regulowanych, zakres. Konsekwencją tego będzie obej-mowanie nim bardziej lub mniej licznej grupy konkretnych profesji. Jednym z kryteriów pozwalających na poszerzanie lub zawężanie listy zawodów uznawanych za wolne może być kryterium posiadania przez daną profesję własnej regulacji prawnej. Podkreślić należy, że w literaturze uznaje się fakt istnienia zawodów, którym niejako z istoty rzeczy – a więc ze względu na charakter wykonywanych czynności oraz typowe, ukształtowane w dużej mierze tradycją, niezależne i samodzielne warunki ich wykonywania – potocznie przypi-suje się „wolny” charakter. Mimo to nie posiadają one własnej regulacji ustawowej, która kształtowałaby całościowo status prawny ich przedstawicieli w sposób charakterystyczny dla wolnych zawodów regulowanych. Dostęp do tych zawodów w konsekwencji nie pod-lega prawnej reglamentacji, a ewentualne regulacje prawne ich dotyczące – o ile w ogóle

122Jak wskazuje Z. Ziembiński, podstawą wyodrębnienia instytucji prawnej jest łączność treściowa norm wyinterpretowanych z pewnego zestawu przepisów, oraz współzależność prakseologiczna wyznacza-nych przez nie zachowań w jakiejś dziedzinie działalności ludzkiej, ewentualnie łącznie z unormowaniem wymierzania sankcji związanych z przekraczaniem norm pierwszego rodzaju i z wyznaczaniem sposobu dokonywania czynności proceduralnych, których ma aktualizować obowiązki w danej dziedzinie – patrz idem, Szkice z metodologii…, s. 89-90.

123J. Jacyszyn, Wolny zawód…, s. 542.

istnieją – mają charakter szczątkowy lub ograniczony do niektórych aspektów funkcjono-wania (np. podatkowych). J. Jacyszyn jako typowy przykład wskazuje tu osoby wykonu-jące rozmaite zawody twórcze i artystyczne (literaci, plastycy, osoby związane z filmem i teatrem – aktorzy, scenarzyści, reżyserowie, muzycy, dziennikarze, osoby związane z profesją wydawniczą)¹²⁴. Jednocześnie zgodzić się należy, że współcześnie widoczny jest proces formowania się kolejnych wolnych profesji w odpowiedzi na zachodzące zmiany cywilizacyjne. Proces ten dynamizowany jest m.in. przez postęp naukowy, trwającą infor-matyzację coraz szerszych sfer życia jednostkowego i społecznego, rozwój nowych mediów.

Pozwala to przypisać „wolny” charakter działalności naukowej, badawczo-rozwojowej czy edukacyjnej. Nie bez znaczenia jest dynamika globalnej oraz krajowej gospodarki, zmiany na rynku pracy (chociażby powolne kurczenie się sektora produkcyjnego). W niektórych przypadkach kreowanie nowego wolnego z istoty rzeczy zawodu jest wynikiem interwen-cji ustawodawcy podejmującego regulacje jakiejś sfery życia społecznego. Procesy te bez wątpienia generują społeczne zapotrzebowanie na nowe, wyspecjalizowane, nieznane niekiedy do tej pory usługi świadczone osobiście przez wykwalifikowanych profesjonali-stów¹²⁵. W literaturze wskazuje się chociażby na rozwój usług szeroko rozumianego do-radztwa, w szczególności zwracając uwagę m.in. na sferę finansów, inwestycji, podatków czy gospodarki i obrotu nieruchomościami. Nie można pominąć tu rozwoju rozmaitych form doradztwa w zakresie różnych aspektów zarządzania firmami (np. doradztwo kadro-we i inne rodzaje doradztwa w zakresie zarządzania zasobami ludzkimi). Obserwuje się także wzrost roli doradztwa osobistego¹²⁶. Uwagę może zwracać na przykład rozwój sek-tora usług psychoterapeutycznych, różnych form doradztwa (życiowego, rodzinnego, za-wodowego, edukacyjnego, finansowego) czy bliżej nieokreślonych usług z pogranicza te-rapii i edukacji w ramach tzw. coachingu¹²⁷. W tak dynamicznej rzeczywistości powstawanie nowych zawodów wyprzedza na ogół interwencję ustawodawcy. Niekiedy dopiero trwałe osadzenie się nowej grupy zawodowej na rynku usług danego rodzaju skutkuje działaniami na rzecz uregulowania jej statusu na kształt wolnego zawodu. Jednym z aktualnych przykładów wydaje się zawód ratownika medycznego. Zasady jego

124J. Jacyszyn, Wykonywanie wolnych zawodów w Polsce…, s. 281-282.

125Ibidem; idem, Wolny zawód…, s. 542 i n.; W. Boć, Status prawny notariusza…, s. 90.

126J. Jacyszyn, Wykonywanie wolnych zawodów w Polsce…, s. 285 i n.

127Coaching (z ang. coaching – korepetycje, trenowanie) – interaktywny proces rozwoju poprzez meto-dy związane z psychologią, realizowaniem procesu decyzyjnego do zaspokajania potrzeb, który pomaga po-jedynczym osobom lub organizacjom w przyspieszeniu tempa rozwoju i polepszeniu efektów działania, osią-gnięcia celu. Osoba, która korzysta z usług coacha, określana jest mianem coachee lub klientem. Coachowie pracują z klientami w zakresach związanych z biznesem, rozwojem kariery, finansami, zdrowiem i relacjami interpersonalnymi. Dzięki coachingowi klienci ustalają bardziej konkretne cele, optymalizują swoje działa-nia, podejmują lepsze decyzje i pełniej korzystają ze swoich naturalnych umiejętności. Coaching to proces, którego głównym celem jest wzmocnienie klienta oraz wspieranie go w samodzielnym dokonywaniu zamie-rzonej zmiany w oparciu o własne odkrycia, wnioski i zasoby – https://pl.wikipedia.org/wiki/Coaching [do-stęp 20.11.2018].

wykonywania określone przepisami ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym¹²⁸ miałyby być w świetle projektowanych zmian zmodyfikowa-ne w obszarze wymogów, jakie musi spełniać osoba aspirująca do jego wykonywania (wymagane wykształcenie, państwowy egzamin zawodowy), obowiązków zawodowych (wprowadzenie obowiązku doskonalenia zawodowego, obowiązkowa przynależność do samorządu zawodowego). Nowo powołany samorząd zawodowy ratowników medycznych nadawać miałby prawo wykonywania zawodu oraz realizować inne charakterystyczne dla samorządów zawodów medycznych zadania, takie jak opracowanie i egzekwowanie prze-strzegania zasad etyki zawodowej czy prowadzenie postępowań dyscyplinarnych¹²⁹. Po-wyższe oznaczałoby zbliżenie statusu ratowników medycznych do zawodów medycznych, takich jak pielęgniarki, położne, diagności laboratoryjni czy fizjoterapeuci. Można mieć wrażenie, że niektóre grupy zawodowe aspirują do uzyskania statusu wolnego zawodu regulowanego w ramach walki z konkurencyjnymi profesjami. Zjawisko takie dotyczy na przykład psychologów, pragnących wyeliminować konkurencję na rynku usług psychote-rapeutycznych, czy fizjoterapeutów odczuwających zagrożenie ze strony rozmaitych nurtów tzw. medycyny alternatywnej. Działania takie zderzać się mogą z głoszoną w Polsce w pierwszych dziesięcioleciach XXI w. ideologią deregulacyjną. Stanowi ona współcześnie podstawę do rozmaitych działań państwa podejmowanych na przykład w związku ze spe-cyficznymi problemami rynku pracy (np. bezrobocie wśród ludzi młodych). Niechęć usta-wodawcy do reglamentowania dostępu do kolejnych zawodów może w efekcie prowadzić z jednej strony do poszerzania grupy zawodów wolnych z istoty rzeczy, z drugiej zaś do zmiany modelu regulowania zasad wykonywania wolnego zawodu poprzez ograniczenie lub wyeliminowanie rozwiązań prawnych ograniczających dostęp do niego.

4.2. Zawód zaufania publicznego i zawód zaufania społecznego 4.2.1. Zawód zaufania publicznego – kontekst normatywny

Pojęcie zawodu zaufania publicznego zostało wprowadzone w art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 2 kwietnia 1997 r. Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej¹³⁰. Zgodnie z jego brzmie-niem w drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykony-waniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony¹³¹. Pojęcie

128Dz.U.2020.882 t.j.

129Zob. A. Szczepańska, Ratownicy doczekają się samorządu zawodowego, „Dziennik Gazeta Prawna”

23 września 2019, nr 148.

130Dz.U.1997.78.483 ze zm.

131Zgodnie zaś z art. 17 ust. 2 w drodze ustawy można tworzyć również inne rodzaje samorządu. Sa-morządy te nie mogą naruszać wolności wykonywania zawodu ani ograniczać wolności podejmowania działalności gospodarczej.

zawodu zaufania publicznego nie zostało zdefiniowane przez ustawodawcę konstytucyj-nego. Przyjmując za punkt wyjścia do dalszych rozważań przytoczoną regulację konsty-tucyjną, należy uznać, że cechą wyróżniającą zawód zaufania publicznego spośród innych profesji jest fakt utworzenia dla niego w drodze ustawy samorządu zawodowego o kom-petencjach mieszczących się w granicach wyznaczonych w art. 17 ust. 1 ustawy zasadni-czej¹³². Zwraca przy tym uwagę to, że zgodnie z brzmieniem tego artykułu dla zawodów zaufania publicznego można (podkr. – J.B.) w drodze ustawy tworzyć samorządy zawo-dowe. Oznacza to upoważnienie, a nie zobowiązanie ustawodawcy do tworzenia tego typu uregulowań. Co do zasady należy więc przyjąć możliwość istnienia zawodu zaufania publicznego, dla którego nie utworzono samorządu zawodowego¹³³. Z drugiej zaś strony dla zawodów innych niż zawody zaufania publicznego nie można w drodze ustawy two-rzyć samorządów zawodowych sprawujących pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony¹³⁴. Pojęcie zawodu zaufania publicznego (podobnie jak wolnego zawodu – J.B.) nie posiada również definicji norma-tywnej w ustawach regulujących wykonywanie zawodów za takowe uznawanych¹³⁵. Co więcej, jako samo pojęcie ustawowe określenie to występuje niezwykle rzadko. W formie znanej z Konstytucji RP użyte ono zostało wyłącznie w ustawie z dnia 11 kwietnia 2001 r.

132Por. też T. Krawiel, Czy konstytucja chroni korporacje zawodowe? Kogo chroni art. 17 Konstytucji, PUG 2007, nr 12, s. 29-30; E. Tkaczyk, Samorząd zawodowy w świetle konstytucji Rzeczypospolitej Pol-skiej, „Przegląd Sejmowy” 2011, nr 6, s. 61.

133Na swobodę tworzenia samorządów zawodowych wskazują także: J. Jacyszyn, Wykonywanie wol-nych zawodów w Polsce…, s. 102; M. Tabernacka, Pojęcie zawodu zaufania publicznego, Acta Universitatis Wratislaviensis No 2663, „Przegląd Prawa i Administracji” 2004, t. LXII, s. 294. Z kolei o zawodach zaufa-nia publicznego bez samorządu zawodowego zob. np. E. Tkaczyk, Biegły rewident jako zawód zaufazaufa-nia publicznego, PUG 2016, nr 10, s. 5.

134Tak też np. P. Sarnecki, Glosa…, s. 186.

135Zwraca na to uwagę E. Tkaczyk, porównując regulacje dotyczące ok. 20 profesji, dla których tworzo-ne są samorządy zawodowe – patrz eadem, Samorząd…, s. 67. W literaturze zwrócono uwagę na podjętą w projekcie ustawy „O sprawowaniu przez samorządy zawodowe pieczy nad należytym wykonywaniem zawodów zaufania publicznego oraz nadzorze nad działalnością samorządów zawodowych” próbę sformuło-wania legalnej definicji zawodu zaufania publicznego. W jej świetle przymiot takiego zaufania publicznego służyć by miał zawodowi wykonywanemu przez osoby, którym powierzono zadania o szczególnym charak-terze lub szczególnej doniosłości z punktu widzenia zadań publicznych, troski o realizację interesu publicz-nego lub gwarancji wolności i praw człowieka i obywatela i który w szczególności: 1) polega na obsłudze potrzeb osobistych i gospodarczych i może w związku z tym wiązać się z dostępem do informacji dotyczą-cych sfery prywatności lub tajemnicy przedsiębiorstwa; 2) zorganizowany jest w sposób uzasadniający prze-konanie społeczne o właściwym dla interesów indywidualnych wykorzystaniu informacji przez osoby wyko-nujące ten zawód, w związku z czym uzyskane informacje, stanowią tajemnicę zawodową podlegającą ujawnieniu jedynie w przypadkach określonych w ustawie; 3) może być wykonywany wyłącznie przez osoby dopuszczone do jego wykonywania po sprawdzeniu, na zasadach i w trybie określonym w przepisach odręb-nych, wiedzy i umiejętności niezbędnych do wykonywania tego zawodu; 4) wykonywany jest bez stosowania zasady kierownictwa określonej w przepisach prawa pracy; 5) wykonywany jest w zgodzie z sformalizowa-nymi zasadami etyczsformalizowa-nymi (deontologia zawodu) i pod warunkiem złożenia szczególnego ślubowania. W kry-tyce tej definicji słusznie wskazano na nadmiar pojęć i terminów ogólnikowych, nieprecyzyjnych i nieostrych – patrz J. Jacyszyn, Piecza i nadzór nad notariuszami, „Rejent” 2003, nr 1, s. 142-143.

o rzecznikach patentowych. Zgodnie z jej art. 1 ust. 2 ten zawód właśnie „jest zawodem zaufania publicznego”. Odmiennie w przypadku notariuszy ustawodawca określa w art. 2

§ 1 Pr. not., że przedstawiciel tego zawodu, realizując swoje ustawowe uprawnienia, dzia-ła jako „osoba zaufania publicznego”. W konsekwencji, uznając wagę świadomego zasto-sowania takich właśnie pojęć przez ustawodawcę, można by zasadnie przyjąć, że jedynie te dwie ustawy, jako regulujące wykonywanie „zawodu zaufania publicznego” (zawodu przez „osoby zaufania publicznego”), stanowią źródło unormowań, na podstawie których można podjąć próbę odkodowania normatywnego znaczenia tego terminu. Powstaje w związku tym pytanie o znaczenie prawne takiej, a nie innej normatywnej kwalifikacji tych zawodów w sytuacji, gdy powszechnie za zawody zaufania publicznego uznaje się także cały szereg innych profesji, którym ustawodawca nie przyznaje expressis verbis takowego przymiotu¹³⁶. W odniesieniu do tej kwestii restrykcyjne i raczej odosobnione stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 maja 2001 r., I CKN 1217/98, wska-zując w odniesieniu do korporacji adwokackiej, że o samorządzie zawodu zaufania pu-blicznego można mówić jedynie wtedy, gdy ustawa taką kwalifikację expressis verbis danemu samorządowi przyznaje¹³⁷. P. Sarnecki w krytyce tego stanowiska słusznie zwró-cił uwagę, że w świetle art. 17 ust. 1 Konstytucji RP logiczne jest, że pierwotnie istnieje sam zawód zaufania publicznego jako profesja dająca się odróżnić od innych zawodów na podstawie określonych cech materialnych – a dopiero w odniesieniu do istniejącego za-wodu zaufania publicznego ustawodawca może podjąć działania zmierzające do powoła-nia dlań samorządu¹³⁸. Autor ten podkreśla, że adresatem normy z art. 17 Konstytucji RP jest ustawodawca – jakkolwiek upoważniony jest on do tworzenia samorządów zawodowych, to nie decyduje o tym, co to jest zawód zaufania publicznego. Historycznie rzecz ujmując, możliwość takiego kwalifikowania określonej profesji przypisał sobie sam ustawodawca konstytucyjny, jako że przepis art. 17 ust. 1 Konstytucji RP powstał, kiedy w jego prze-konaniu zawody zaufania publicznego już istniały¹³⁹. P. Sarnecki zwraca również uwagę na fakt rezygnacji podczas tworzenia Konstytucji z zastosowania określenia „wolny zawód”

na rzecz terminu „zawód zaufania publicznego”. Oznacza to jego zdaniem rezygnację z wyłącznego uznawania jedynie cech formalnych danego zawodu (przez które należy w szczególności rozumieć sposób „wolny” jego wykonywania – J.B.) dla jego kwalifiko-wania na rzecz wyróżniających go kryteriów materialnych. Kierując się nimi, właśnie ustawodawca winien tworzyć korporacje zawodowe¹⁴⁰. W konsekwencji P. Sarnecki

136Na problem ten zwraca uwagę m.in. E. Tkaczyk w odniesieniu do kwestii zakwalifikowania zawodu biegłego rewidenta jako zawodu zaufania publicznego – zob. eadem, Biegły rewident…, s. 2.

137Patrz teza przytaczana przez Sarneckiego [w:] idem, Glosa…, s. 185-186.

138Ibidem, s. 186.

139Ibidem, s. 187.

140P. Sarnecki, Radca prawny jako zawód zaufania publicznego, „Radca Prawny” 2002, nr 4-5, s. 29.

uznaje, że przepisy ustawy nie muszą wprost stwierdzać, iż dany zawód jest zawodem zaufania publicznego – istotne jest natomiast, aby ustawa potwierdzała istnienie akcepto-wanych cech takiego zawodu w przypadku powoływania dla niego samorządu¹⁴¹. Należy uznać, że pozostaje w tym momencie szereg kwestii dyskusyjnych, odnoszących się na przykład do tego, jakie cechy należy uznać za definiujące zawód zaufania publicznego, które z jego cech podnoszonych w orzecznictwie i literaturze uznamy za akceptowane, a także kto, z braku definicji ustawowej, decyduje o uznaniu takiej, a nie innej cechy za definiującą zawód zaufania publicznego.

Zastosowanie samego kryterium obowiązkowej przynależności do korporacji zawodowej powoduje, że do katalogu zawodów zaufania publicznego zalicza się grupę zróżnicowanych profesji obejmujących zawody prawnicze (takie jak adwokaci, radcy prawni, rzecznicy patentowi, notariusze, kuratorzy zawodowi oraz komornicy i sędzio-wie), zawody medyczne (lekarze medycyny i stomatolodzy, pielęgniarki i położne, leka-rze weterynarii, farmaceuci, diagności laboratoryjni), ekonomiczne (biegli rewidenci, doradcy podatkowi), a także psychologowie, architekci, inżynierowie budownictwa¹⁴². Jednocześnie w literaturze akcentuje się, że z braku definicji normatywnej zawodu za-ufania publicznego zadanie określania jego cech materialnych spoczywa na doktrynie i orzecznictwie¹⁴³.

4.2.2. Istota zaufania publicznego

Pozostawiając w tym miejscu na boku kwestię pojęcia zawodu jako takiego, ana-lizie należy poddać łączony z nim przymiot „zaufania publicznego”. Pojęcie „zaufania publicznego” może być z jednej strony interpretowane wąsko, w tym sensie, że jest ono postawą, jaką przejawiają wobec wykonawcy danego zawodu podmioty publiczne wy-posażone w prawne narzędzia służące ocenie wykonania przez niego jego powinności zawodowych i egzekwowaniu odpowiedzialności z tytułu niewykonania lub nienależy-tego wykonania jego powinności¹⁴⁴. Poszukując tych podmiotów w sferze publicznej, wskazać można zarówno państwo, jak i, w szczególności, te podmioty, którym to państwo w relacjach z wykonawcami wolnych zawodów przekazało części swojego imperium – czyli korporacje zawodowe¹⁴⁵. Możliwe byłoby również zastosowanie takiego podejścia,

141P. Sarnecki, Glosa…, s. 188.

142Patrz np. E. Tkaczyk, Samorząd…, s. 67. Zawód sędziego jako jeden z prawniczych zawodów za-ufania publicznego wskazuje Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 26 listopada 2006 r., SK 22/01 przy-taczanym przez P. Kuczmę [w:] idem, Adwokat jako zawód zaufania publicznego w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, „Palestra” 2012, nr 2/3, s. 147.

143P. Sarnecki, Radca prawny… .

144J. Borowicz, Obowiązki wykonawcy wolnego zawodu prawniczego, „Rejent” 2008, nr 6, s. 12-13.

145Ibidem, s. 12 i przytaczane w przypisie 12 poglądy Z. Klejmenta, który zauważa, że w odniesieniu do zawodu notariusza zaufanie publiczne oznacza, że w swej działalności notariusz musi zachować lojal-ność nie tylko wobec klienta, ale wobec państwa, w imieniu którego działa.

w którym zaufanie publiczne w gruncie rzeczy okazywane byłoby przez państwo nie tyle wykonawcom zawodów zaufania publicznego, co odpowiednim korporacjom zawo-dowym¹⁴⁶. Wyrazem zaufania publicznego byłoby sprawowanie przez korporacje zawo-dowe w pewnym zakresie samodzielnego władztwa publicznego opartego wprost na przepisie ustawy. Władztwo to jest oczywiście ograniczone – i jako takie – podmiotowo obejmuje jedynie członków korporacji bądź osoby aspirujące do takiego statusu. Nie może ono zatem bezpośrednio dotyczyć osób trzecich. W aspekcie przedmiotowym władztwo publiczne sprawowane przez korporację zawodową nad jej członkiem doty-czyłoby sfery właściwego wypełniania zawodu (w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony)¹⁴⁷. Przedstawione wyżej ujęcie, przynajmniej na pierwszy rzut oka, wyłą-czałoby odbiorców usług (klientów) z grona podmiotów zaufania publicznego. Nie można tego uznać za prawidłowe. Zaufanie publiczne to zatem także pewna postawa przejawiana przez społeczeństwo, w którym funkcjonują pewne szczególne zawody. Jak na przykład stwierdza E. Tkaczyk, „społeczeństwo oczekuje od przedstawicieli zawodów zaufania publicznego zachowania, które nie naruszy niczyich interesów: godności, do-brego imienia, majątku”, zaś ustawodawca w powoływaniu zawodu zaufania publiczne-go związany jest także społecznymi wyobrażeniami na temat jepubliczne-go właściwości¹⁴⁸. Z ko-lei Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu do wyroku z dnia 18 lutego 2004 r., P 21/02, podkreśla, że na zaufanie publiczne składa się szereg czynników, wśród których na pierwszy plan wysuwają się: przekonanie o zachowaniu przez wykonującego ten zawód dobrej woli, właściwych motywacji, należytej staranności zawodowej oraz wiara w prze-strzeganie wartości istotnych dla profilu danego zawodu¹⁴⁹. Zdaniem E. Tkaczyk cechą zaufania publicznego jest jego instytucjonalizacja, która wyraża się w tworzeniu rozma-itych zbiorów zasad etyki zawodowej¹⁵⁰. Idąc dalej, należałoby stwierdzić, że cechą za-ufania publicznego jest także objęcie prawnymi gwarancjami jego zachowania poprzez wprowadzenie norm nakładających na przedstawicieli szczególnych profesji szereg prawnych powinności kierunkujących ich zachowania zawodowe tak, aby nie podważa-ły one tego zaufania (np. obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej).

Warto zwrócić uwagę, że w literaturze pojęcie „zawodu zaufania publicznego”

używane bywa zamiennie z określeniem „zawodu zaufania społecznego”¹⁵¹. Wydaje się

146Patrz np. przytaczana przez J. Borowicza pierwsza teza wyroku WSA w Warszawie z dnia 25 kwiet-nia 2006 r., VI SA/Wa 208/06, LEX nr 222063, zgodnie z którą „samorząd zawodowy jako osoba prawa publicznego ma przede wszystkim chronić interes publiczny w granicach obowiązującego prawa” – przyta-czane przez J. Borowicza [w:] idem, Obowiązki wykonawcy…, s. 13, przypis 14.

147P. Sarnecki, Radca prawny…, s. 26.

148E. Tkaczyk, Samorząd…, s. 65-66.

149Wyrok TK z dnia 18 lutego 2004 r., P 21/02, OTK-A 2004/2/9.

150E. Tkaczyk, Samorząd...

151Por. np. J. Jacyszyn, Notariusz zawodem zaufania publicznego, [w:] Nowoczesny notariat w bezpiecz-nym państwie. III Kongres notariuszy RP. Referaty i opracowania, Warszawa-Kluczbork 2006, s. 139-156.

jednak, że pojęciu „zaufania społecznego” jako elementu łączonego z zawodami zaufania publicznego należałoby przypisać nieco inne znaczenie. Jest ono zatem postawą przeja-wianą wobec wykonawcy takiego zawodu przez społeczeństwo rozumiane w sposób najprostszy jako „ogół ludzi pozostających we wzajemnych stosunkach wynikających z warunków życia, podziału pracy i udziału w życiu kulturalnym”. Zaufanie społeczne będzie zatem postawą wytworzoną przez ogół społeczeństwa, wartością dzieloną przez ten ogół (lub jego większość albo określone grupy) i kreowaną przez to społeczeństwo samodzielnie, bez udziału państwa. W konsekwencji pojęcie zaufania społecznego może być przeciwstawiane wąsko rozumianemu zaufaniu publicznemu, występować może pomiędzy nimi również sprzeczność lub konkurencja. Tymi, których zaufanie byłoby podtrzymywane poprzez prawidłowe wykonanie obowiązków przez przedstawicieli szcze-gólnych profesji, byliby zatem w pierwszym rzędzie członkowie społeczności – odbiorcy ich usług – ale także ogół wykonawców tych zawodów jako zainteresowanych tym, aby zachowania poszczególnych jednostek wykonujących taki zawód podtrzymywały stan zaufania społecznego¹⁵².

4.2.3. Pojęcie zawodu zaufania publicznego – ujęcie typologiczne

W definiowaniu pojęcia zawodu zaufania publicznego, podobnie jak w przypadku terminu wolny zawód, dominuje współcześnie podejście typologiczne. Doktryna, a za nią orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, koncentruje się na wskazywaniu i anali-zie kluczowych cech, pozwalając opisać instytucję zawodu zaufania publicznego. Spośród kryteriów formalnych w doktrynie wskazuje się jedynie na to, że zawody zaufania pu-blicznego są profesjami posiadającymi własne, szczególne, objęte ochroną prawną nazwy (tytuły zawodowe)¹⁵³. Jak więc stanowi na przykład art. 1 ust. 3 u.r.pat., tytuł zawodowy

„rzecznik patentowy” podlega ochronie prawnej. Jak już wspomniano wyżej, uznaje się też, że kryterium sposobu/formy organizacyjno-prawnej wykonywania zawodu nie sta-nowi cechy definiującej zawód zaufania publicznego. Niemniej jednak można spotkać się z wypowiedziami zwracającymi uwagę na to, że zawody te wykonywane są osobiście,

„rzecznik patentowy” podlega ochronie prawnej. Jak już wspomniano wyżej, uznaje się też, że kryterium sposobu/formy organizacyjno-prawnej wykonywania zawodu nie sta-nowi cechy definiującej zawód zaufania publicznego. Niemniej jednak można spotkać się z wypowiedziami zwracającymi uwagę na to, że zawody te wykonywane są osobiście,